Dowód z zeznań świadka jest niejednokrotnie kluczowy przy rozstrzyganiu sporów sądowych. Któż jak nie obiektywny, wyważony i szczery świadek jest potrzebny sądowi, by móc ustalić stan faktyczny sprawy? Nie zawsze jednak zeznania świadka są spontaniczne, niewyuczone i spójne. Problemem jest zatajanie ważnych informacji, przemilczanie innych, przedstawianie sądowi mniej lub bardziej podkolorowanej wizji rzeczywistości. - Dowód z zeznań świadków służy ocenie przytoczonych przez stron twierdzeń – tłumaczy sędzia Anna Wypych-Knieć z Sądu Rejonowego Warszawa-Mokotów, przewodnicząca Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”.
Czytaj:
Pisemne zeznania coraz bardziej popularne w sądach, chociaż prawnicy mają wątpliwości>>Więcej spraw dla sądów rejonowych, mniej wniosków o wyłączenie sędziego - kolejna nowela k.p.c>>
Oko w oko ze świadkiem powinno być regułą
Jeśli świadek składa zeznania ustne, co powinno być zasadą, staje oko w oko z sądem i jest obserwowany przez wszystkich, który biorą udział w przesłuchaniu. Sędziowie orzekający w sprawie i strony mają możliwość obserwowania na bieżąco sposobu, w jaki zeznaje świadek – widzą oni, czy świadek spogląda na jedną ze stron sporu, czy składający zeznania utrzymuje kontakt wzrokowy wyłącznie z sędziami. Można wówczas łatwo zaobserwować również to, czy świadek długo zastanawia się nad udzielaną odpowiedzią, czy bez namysłu składa określone zeznania. Gdy zeznania świadka okazują się być lakoniczne lub niespójne, łatwo o jego dopytanie, zwrócenie się o uszczegółowienie odpowiedzi. Jest możliwość, by na bieżąco sąd lub strony (ich pełnomocnicy) zwracali się do świadka o dodatkowe wyjaśnienie okoliczności, które budzą ich wątpliwości. Gdy zaś sąd dokonuje późniejszej oceny zeznań świadka, to może przy analizie jego wiarygodności posiłkować się tym, co zaobserwował w trakcie składania zeznań. Nie tylko słowa mają znaczenie. Z pozoru irrelewantne lub mało istotne kwestie takie jak modulacja głosu, przerwy w wypowiedzi mogą nabrać szczególnego znaczenia. Ocena wiarygodności dowodu z zeznań świadka wymaga bowiem nie tylko słuchania zeznań świadka, ale i obserwacji całego otoczenia sali rozpraw.
Czytaj w LEX: Dowód z zeznań świadka w postępowaniu sądowym w praktyce >
Nie zawsze jednak sąd obserwuje w jaki sposób świadek zeznaje. W obecnym stanie prawnym świadek może przedstawić zeznania także na piśmie, jeśli sąd tak postanowi (art. 271(1) k.p.c.). W czasie pandemii tego rodzaju metoda uzyskiwania zeznań przez świadka mogłaby się jawić jako optymalna – nie potrzeba wzywać świadka by stawił się w sądzie, wystarczy przesłać mu pytania i oczekiwać odpowiedzi. Nie zawsze jednak jest to najlepszy sposób pozyskania tego rodzaju dowodu.
- Do dowodu z zeznań świadków złożonych na piśmie należy podchodzić w sposób ostrożny. W mojej ocenie brak jest możliwości poprzestania na zeznaniach pisemnych, jeśli się tyczy świadków, w sprawach, gdzie ustalenia faktyczne czynione będą wyłącznie lub w znacznej mierze na podstawie dowodów osobowych. W takich sprawach lub co do świadków kluczowych konieczne jest ich przesłuchanie na rozprawie – zwraca uwagę sędzia Wypych-Knieć, podkreślając, że swoje spostrzeżenia przedstawia po rozmowach z innymi sędziami Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia „Iustitia”. Sędzia zaznacza, że dowód z zeznań świadków na piśmie może być przeprowadzony w sprawach powtarzalnych, gdy jest dużo świadków powołanych przez strony na te same okoliczności.
Zobacz procedurę w LEX: Złożenie przez świadka zeznań na piśmie >
Lista pytań dużym wyzwaniem
Aby świadek przedstawił pisemne pytania, konieczne jest stworzenie listy pytań. Jak tłumaczy adwokat Wojciech Wróbel prowadzący kancelarię adwokacką w Rzeszowie, sądy zadają pytania złożone przez strony postępowania dokonując ich uprzedniej weryfikacji. Oczywiście sędziowie także zadają pytania, jednakże w większości przypadków pytania pełnomocników obejmują już pytania, które mógłby zadać sąd. - Niemniej jednak inicjatywa w zakresie pytań do świadków leży także po stronie sądu orzekającego – zaznacza.
Czytaj w LEX: Dowód ze świadka po nowelizacji KPC >
Wnioskując o przesłuchanie świadka, niezbędne jest wskazanie tezy dowodowej, czyli faktów, które mają być wykazane za pomocą jego zeznań. - Pytania, powinny więc zmierzać do udowodnienia właśnie tych faktów. Nie mogą one sugerować odpowiedzi i muszą dotyczyć okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy – mówi adwokat Łukasz Strzelecki, prowadzący kancelarię adwokacką w Miechowie. Podkreśla, że każda ze stron powinna mieć możliwość przygotowania własnej listy pytań, wynika to z zasady równości. Mecenas Strzelecki wskazuje, że podczas przesłuchania na rozprawie można reagować na to, co świadek dotychczas zeznał poprzez zadanie pytań dodatkowych. Przed przesłuchaniem nie wiadomo przecież, co świadek powie. W razie przygotowania wcześniej listy pytań, jej uzupełnienie, a więc dopytanie świadka o okoliczności, które wydają się niewiarygodne, jest już niemożliwe.
- Poza tym świadek, odpowiadając na pytania pisemnie, może przemyśleć swoją odpowiedź i nie można zaskoczyć go pytaniem, którego się nie spodziewał. Tymczasem to, czy zeznania są spontaniczne, czy wyuczone, jest ważnym kryterium podczas oceny ich wiarygodności. Przy zeznaniach pisemnych różnica nie będzie zauważalna– akcentuje adwokat Strzelecki. Zaznacza, że kolejnym problemem, który wiąże się z zeznaniami na piśmie, jest to, że często zdarza się, iż wnioskowani świadkowie są osobami nieznanymi dla drugiej strony postępowania i nie wiadomo skąd czerpią oni wiedzę na temat zdarzeń, o których będą zeznawać. Przygotowanie wcześniej listy pytań do takiego świadka jest bardzo utrudnione.
Czytaj: Od obiegu dokumentów, po zespoły śledcze - innowacje wchodzą do polskich kancelarii>>
Sąd część pytań zada, część pominie
- Niestety praktycznym mankamentem obecnych rozwiązań proceduralnych jest fakt, że pełnomocnicy bez przeglądnięcia akt w sądzie nie otrzymują informacji, jakie ostatecznie pytania sąd zadał, a które pominął. Zwykle informacje o zeznaniach docierają do pełnomocników już po pisemnym przesłuchaniu świadka. Niestety, pytania do świadków nie są zwykle zamieszczane na Portalu Informacyjnym, co pozwoliłoby złożyć wcześniej zastrzeżenia i być może doprowadzić do zadania pytania lub ich przeredagowania przed wysłaniem pytań do świadka – podkreśla adw. Wróbel.
I dodaje, że zasadniczo pytania zadawane przez stronę na piśmie podlegają tej samej kontroli, co pytania zadawane w sądzie podczas rozprawy. - Sędzia uprawniony jest do oceny zasadności pytań pod względem ich znaczenia dla rozpoznania istoty sprawy. Tym samym złożone na piśmie pytania do świadków mogą podlegać uchyleniu– wskazuje adwokat.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w razie powzięcia wątpliwości w toku składania zeznań przez świadka >
Długa procedura
Korzystanie z zeznań na piśmie może też wydłużyć prowadzony proces. Odnosząc się do czasu trwania procesu przewodnicząca Zespołu ds. Prawa Cywilnego „Iustitii” wskazuje, że wpływ przesłuchania świadków na piśmie jest negatywny, zważywszy na sekwencje czynności.
- Często zdarzają się sytuacje, gdy świadkowie udzielają dość lakonicznych odpowiedzi: tak, nie lub nie wiem, przy czym brak jest możliwości zapytania świadka o dodatkowe kwestie, dopytania go. To zaś byłoby możliwe, gdyby dowód był przeprowadzany na rozprawie. Dodatkowo świadkowie nie odpowiadają na pytania w sposób wyczerpujący, ich zeznania są czasami niejasne. Bywa, że udzielane lakonicznie odpowiedzi wzajemnie się wykluczają – wskazuje sędzia Anna Wypych-Knieć. Zwraca uwagę, że najpierw sąd wydaje postanowienie dowodowe na posiedzeniu niejawnym, następnie opracowuje się listę pytań, później świadek ma złożyć zeznania. Następnie jednak strony mogą się odnosić się zeznań, a więc sekwencja czynności jest dłuższa niż gdyby świadek zeznawał na rozprawie.
Lakoniczne zeznania na piśmie
Jak ocenia mec. Wróbel, zadawanie pytań świadkowi przesłuchiwanemu w formie pisemnej jest niestety niewdzięczną rolą pełnomocników. Wyjaśnia, że można zaobserwować zasadniczo dwie wypracowane metody. - Pierwsza zakłada daleko idącą prawdomówność świadków. Przy tym założeniu pytania są zwięzłe i konkretne. W metodzie tej pytań nie ma zbyt wiele i odnoszą się do zasadniczych tez dowodowych podanych w piśmie procesowym. Praktyka pokazała jednak, że metoda ta nie sprawdza się w postępowaniu. Świadkowie udzielają bardzo krótkich odpowiedzi, zwykle nie rozwijając swoich wypowiedzi. Tym samym w sposób naturalny pojawiła się druga metoda zadawania pytań świadkom, która zakłada wielość pytań, pytania doprecyzowujące, pytania wielokrotnie złożone oraz pytania alternatywne - tłumaczy mecenas. Zaznacza, że ponieważ zasadniczo świadkowie udzielają pisemnie krótkich odpowiedzi, nierzadko przygotowanych przy pomocy pełnomocnika procesowego strony przeciwnej, druga metoda wydaje się praktyczniejsza.
Wymaga jednak - jak dodaje - przewidzenia kierunków i możliwości odpowiedzi świadka na zadane pytania. - Kierując pytania do świadka, należy uwzględniać i spodziewać się wymijających odpowiedzi. Tym samym pytania powinny być rzeczowe i konkretne. Pytania nie powinny się powtarzać, zaś sposób ich precyzowania powinien zależeć od przedmiotu sprawy i jego wielowątkowości – podsumowuje adwokat Wróbel.
Kolejna kwestia? Wiarygodność
- Przy zeznaniach na piśmie problemem jest nie tylko brak możliwości dopytania świadka o okoliczności istotne lub gdy odpowiedź powinna być doprecyzowana. Istotna jest także kwestia jego wiarygodności – zwraca uwagę Anna Wypych-Knieć. Wskazuje, że bardzo często zeznania na piśmie dwóch różnych świadków mają tę samą szatę graficzną i treść.
Adwokat Strzelecki zauważa, że w sytuacji przesłuchania na piśmie dopytanie świadka jest niemożliwe. Jego zdaniem z tych powodów sądy powinny zezwalać na zeznania pisemne jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdyż tylko zeznania złożone ustnie na rozprawie mogą być właściwie ocenione. - Łatwiej jest przecież napisać nieprawdę, niż skłamać ustnie, patrząc komuś w oczy – dodaje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
