Rodzaj wynagrodzenia w zamówieniach publicznych

Określenie przez zamawiającego w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego rodzaju wynagrodzenia (ryczałtowego albo kosztorysowego) ma niezwykle istotne znaczenie szczególnie w umowach o roboty budowlane. Zapłata wykonawcy wynagrodzenia stanowi bowiem jeden z głównych obowiązków zamawiającego (inwestora). Instytucja wynagrodzenia jest elementem przedmiotowo istotnym umowy w sprawie zamówienia publicznego.
Na podstawie art. 14 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655 z późn. zm., dalej p.z.p.) do czynności podejmowanych przez zamawiającego i wykonawców w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej: k.c.). W umowie o dzieło uregulowanej w k.c. wskazano dwa podstawowe rodzaje wynagrodzenia:

  • wynagrodzenie ryczałtowe (art. 628 k.c.),
  • wynagrodzenie kosztorysowe (art. 629-631 k.c.).

2. Wynagrodzenie ryczałtowe

Wynagrodzenie ryczałtowe zdefiniowane jest w art. 628 k.c. Natomiast wśród definicji legalnych zawartych w art. 2 p.z.p. brak jest obecnie definicji wynagrodzenia ryczałtowego („ceny ryczałtowej”). Do dnia 23 października 2008 r. ustawodawca posługiwał się tym pojęciem w art. 88 ust. 1 pkt 3 p.z.p., zgodnie z którym: w przypadku oferty z ceną określoną za cały przedmiot zamówienia albo jego część (cena ryczałtowa):

  • a) przyjmuje się, że prawidłowo podano cenę ryczałtową bez względu na sposób jej obliczenia,
  • b) jeżeli cena ryczałtowa podana liczbą nie odpowiada cenie ryczałtowej podanej słownie, przyjmuje się za prawidłową cenę ryczałtową podaną słownie,
  • c) jeżeli obliczona cena nie odpowiada sumie cen ryczałtowych, przyjmuje się, że prawidłowo podano poszczególne ceny ryczałtowe.

Istotą wynagrodzenia ryczałtowego jest określenie tego wynagrodzenia z góry, bez przeprowadzania szczegółowej analizy kosztów wytwarzania dzieła. Wynagrodzenie to jest niezależne od rzeczywistego rozmiaru lub kosztu prac. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1998 r. (sygn. akt: II CRN 913/97), ryczałt polega na umówieniu z góry wysokości wynagrodzenia w kwocie absolutnej, przy wyraźnej lub dorozumianej zgodzie stron na to, że wykonawca nie będzie domagać się wynagrodzenia wyższego. Wynagrodzenie ryczałtowe oznacza wynagrodzenie za całość dzieła w jednej sumie pieniężnej lub wartości globalnej. Rozliczenia stron w przypadku zastosowania ryczałtowego charakteru wynagrodzenia w żaden sposób nie opierają się na cenach jednostkowych oraz faktycznie wykonanych świadczeniach. Zatem jeżeli cena, jaka została zastosowana w postępowaniu jest ceną ryczałtową - to wykonawca, a nie zamawiający ponosi ryzyko co do poprawności kalkulacji ceny adekwatnej do rozmiaru przedmiotu zamówienia. Z charakteru wynagrodzenia ryczałtowego wynika bowiem, że uwzględnia ono wszystkie koszty związane z wykonaniem robót określonych dokumentacją przetargową oraz specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót. Należy przyjąć, że ryczałt należy się w umówionej wysokości i uprawniony do jego otrzymania w zasadzie nie może żądać jego podwyższenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jeżeli więc strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, to uzgodniony ekwiwalent należy się za cały – zarówno znany, jak i nieznany dokładnie od początku – przedmiot zamówienia.

3. Wynagrodzenie kosztorysowe

W ustawie Prawo zamówień publicznych brak jest definicji instytucji wynagrodzenia kosztorysowego. Jest ono zdefiniowane w art. 629-631 k.c. Wynagrodzenie kosztorysowe jest najbardziej popularnym rodzajem wynagrodzenia stosowanym przez zamawiających w rozliczeniach robót budowlanych, umożliwiającym dostosowanie wysokości wynagrodzenia do rzeczywistego zakresu i kosztów wykonanych robót. Jest to wynagrodzenie opierające się na przewidywaniach dotyczących zakresu prac oraz kosztów ich wykonania, które nie są ostateczne i mogą ulec zmianie, stosownie do zmiany okoliczności wykonania umowy.
Odrębną kwestią jest wymóg stosowania kosztorysów inwestorskich, które są niezbędne do określenia wartości robót budowlanych przez zamawiającego (art. 33 ust. 1 p.z.p.), których zakres jest szczegółowo określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz. U. Nr 130, poz. 1389).
W praktyce wynagrodzenie kosztorysowe de facto ustalane jest dopiero na podstawie kosztorysu wykonawczego, a więc po zakończeniu i odbiorze robót zleconych w umowie. W związku z powyższym należy zwrócić uwagę, że wykonując i rozliczając umowę o zamówienie publiczne, jest niedopuszczalne dokonywanie zmiany zakresu przedmiotu zamówienia. Zamawiający nie może zmienić zakresu przedmiotu świadczenia wykonawcy określonego w umowie, jeżeli nie przewidział tej istotnej zmiany w ogłoszeniu lub specyfikacji istotnych warunków zamówienia (art. 144 ust. 1 p.z.p.), lecz powinien ewentualnie na te dodatkowe prace udzielić dodatkowego zamówienia i zawrzeć odrębną umowę przy zastosowaniu trybu zamówienia z wolnej ręki powołując się na art. 67 ust. 1 pkt 5 p.z.p.

4. Konsekwencje błędów w kosztorysie ofertowym w ramach wynagrodzenia ryczałtowego

W praktyce zdarzają się często sytuacje, że zamawiający pomimo, iż stosuje w danym postępowaniu wynagrodzenie ryczałtowe żąda od wykonawców przedstawienia kosztorysu ofertowego sporządzonego zgodnie ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia. Taka sytuacja może rodzić kolejne problemy w przypadku, gdy w kosztorysie ofertowym zawarte są błędy. Wówczas zamawiający zastanawiają się, czy błędy popełnione przez wykonawców w kosztorysie ofertowym stanowią podstawę do odrzucenia oferty na mocy przepisu art. 89 ust. 1 pkt 2 p.z.p., skoro obowiązującą formułą wynagrodzenia jest ryczałt.

Damian Szczepański