Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości w drodze zawarcie układu z wierzycielami. Upadłość bowiem, co do zasady, oznacza opuszczenie rynku przez przedsiębiorcę, który stał się niewypłacalny. Z kolei postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone nie tylko wobec dłużnika niewypłacalnego, ale także wobec dłużnika dopiero zagrożonego niewypłacalnością. W ramach postępowania restrukturyzacyjnego firma może zyskać nie tylko umorzenie części swoich zobowiązań, ale także chociażby zaprzestanie dalszego naliczania odsetek od głównej należności czy korzystne rozłożenie w czasie spłaty istniejącego zadłużenia.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Filipiak Patryk, Zieliński Hubert, Objęcie układem wierzytelności po nowelizacji prawa restrukturyzacyjnego>
Zmiana podejścia do dłużnika
Ustawa zmieniła podejście do niewypłacalności firm, kładąc większy nacisk na zapobieganie upadłości. Wcześniej w razie kryzysu finansowego dominującym rozwiązaniem była upadłość likwidacyjna, która prowadziła do zakończenia działalności i sprzedaży majątku w celu zaspokojenia wierzycieli. Restrukturyzacja była marginalizowana, a procedury układowe niewydolne i trudno dostępne. Wprowadzenie nowej ustawy stanowiło przełom: priorytetem stało się ratowanie przedsiębiorstwa, dążenie do przywrócenia firmie zdolności do dalszego funkcjonowania na rynku i zachowanie miejsc pracy. Wiązało się to ze zmianą filozofii, w której dłużnik w kryzysie finansowym przestał być traktowany jako nieudolny lub nieuczciwy, lecz ten, któremu warto pomóc. Ustawodawca uznał, że restrukturyzacja może przynieść większe korzyści wierzycielom niż likwidacja majątku, zaś szybsze i mniej formalne procedury mogą umożliwić skuteczne wyjście z kryzysu bez konieczności ogłaszania upadłości. Zmiana w ocenie niewypłacalności pozytywnie wpłynęła na świadomość przedsiębiorców i otoczenia gospodarczego. Restrukturyzacja przestała być tematem tabu. Coraz więcej firm korzysta z możliwości naprawy przedsiębiorstwa, która nie wiąże się już ze stygmatyzacją na rynku, a kontrahenci biznesowi nauczyli się współpracować z podmiotami w restrukturyzacji.
Czytaj także: Upadłości Getinu i deweloperów mogą inspirować do poprawy prawa
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Kania Marcin, Korzyści dla dłużnika z uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego>
Dynamika wzrostu postępowań restrukturyzacyjnych
Przed wprowadzeniem prawa restrukturyzacyjnego w Polsce było otwieranych zaledwie kilkadziesiąt postępowań rocznie. Po wejściu w życie ustawy w 2016 r. zostało otworzonych 212 postępowań restrukturyzacyjnych. W 2024 r. restrukturyzację rozpoczęło 4457 firm. Wzrost liczby wszczynanych postępowań świadczy o rosnącym zapotrzebowaniu na restrukturyzację, ale i dużo większej dostępności dla przedsiębiorców prawnych form walki z kryzysem finansowym. Pokazuje to dużo większą świadomość przedsiębiorców, którzy coraz chętniej korzystają z możliwości ratowania swoich firm oraz podejmują działania mające na celu przezwyciężenie niewypłacalności.
Krajowy Rejestr Zadłużonych
Jednym z przełomowych rozwiązań było uruchomienie Krajowego Rejestru Zadłużonych. KRZ jest systemem teleinformatycznym, w którym prowadzone są postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne. Utworzenie tego rejestru poprawiło transparentność rynku, umożliwiając łatwiejszy dostęp do informacji o postępowaniach restrukturyzacyjnych. Pomimo licznych ograniczeń i wad systemu (które nadal występują), jego wprowadzenie było rewolucją w świecie restrukturyzacji i upadłości.
Zobacz także szkolenie w LEX: Hrycaj Anna, Sierakowski Bartosz, Krajowy Rejestr Zadłużonych w praktyce>
Cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych
Prawo restrukturyzacyjne wprowadziło cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych: postępowanie o zatwierdzenie układu, postępowanie układowe, przyspieszone postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne.
Postępowania o zatwierdzenie układu
Od 1 grudnia 2021 r. dłużnik może skorzystać z dwóch wariantów postępowania o zatwierdzenie układu. W pierwszym postępowanie toczy się bez dokonywania obwieszczenia, a więc bez ochrony przed egzekucjami, ale też bez ograniczeń w zarządzaniu majątkiem przez samego dłużnika. W drugim, nadzorca układu dokonuje obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, co uaktywnia ochronę przeciwegzekucyjną nad majątkiem firmy. Postępowanie to zwane jest potocznie „PZU 2.0”.
PZU 2.0 jest aktualnie najpopularniejszą procedurą restrukturyzacyjną. W 2023 i 2024 r. postępowanie o zatwierdzenie układu wybrało aż 90 proc. wszystkich dłużników, co wynika z kilku kluczowych powodów:
- Odformalizowanie procedury. Cechą charakterystyczną jest pozasądowy charakter PZU 2.0, które jest inicjowane poprzez podpisanie umowy z wybranym doradcą restrukturyzacyjnym i wyznaczenie dnia układowego. Etap zbierania głosów wierzycieli co do propozycji układowych odbywa się bez jakiejkolwiek ingerencji sądu. Rola sądu restrukturyzacyjnego pojawia się dopiero na etapie kontroli przyjętego układu, a warunkiem skuteczności zawartego porozumienia z wierzycielami jest jego formalne zatwierdzenie przez sąd.
- Szybka ochrona przeciwegzekucyjna. PZU 2.0 zapewnia przez 4 miesiące od obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego szeroką ochronę przed egzekucją, co jest jednym z głównych czynników przyciągających przedsiębiorców. Ochrona daje przedsiębiorcom czas na przygotowanie i przegłosowanie układu z wierzycielami. Postępowanie o zatwierdzenie układu, aby mogło być efektywne, musi być prowadzone bardzo sprawnie.
- Pozasądowy charakter. PZU 2.0 jest dostępne dla szerokiego grona przedsiębiorców i może być prowadzone bez konieczności angażowania sądu na wczesnym etapie. Doradca restrukturyzacyjny, pełniący rolę nadzorcy układu, samodzielnie zbiera głosy wierzycieli, co przyspiesza i upraszcza cały proces.
- Brak zakazu spłaty długów. W ramach PZU 2.0 dłużnik nie ma zakazu spłaty długów, które chce objąć układem. To daje przedsiębiorcom większą elastyczność w zarządzaniu swoimi zobowiązaniami podczas trwania postępowania, jak również utrzymania kluczowych kontrahentów związanych z działalnością firmy.
Zobacz procedurę w LEX: Kamieński Grzegorz, Przebieg postępowania o zatwierdzenie układu>
Przyspieszone postępowanie układowe (PPU)
Jest rodzajem sądowej restrukturyzacji, która może być prowadzona, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15 proc. PPU umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności w uproszczonym trybie. Decyzję w przedmiocie restrukturyzacji podejmuje sąd, który otwierając postępowanie wyznacza nadzorcę sądowego. Otwarcie PPU co do zasady nie pozbawia dłużnika wykonywania zarządu, z wyjątkiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, dla których konieczne jest uzyskanie zgody nadzorcy sądowego. Największą zaletą PPU jest możliwość jego szybkiego przeprowadzenia przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony przed egzekucją. Przed wprowadzeniem PZU 2.0, to właśnie PPU było najpopularniejszą procedurą restrukturyzacyjną. Z uwagi na swój sądowy charakter obecnie stanowiło około 6 proc. postępowań otwartych w 2024 r.
Zobacz także procedurę w LEX: Kamieński Grzegorz, Przebieg przyspieszonego postępowania układowego>
Postępowanie układowe
Jest rodzajem sądowej restrukturyzacji, która może być prowadzona, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15 proc. Jest dostępne dla dłużnika, który nie spełnia kryteriów do wszczęcia PZU lub PPU. Decyzję w przedmiocie restrukturyzacji podejmuje sąd, który bada czy przedsiębiorstwo dłużnika będzie zdolne do regulowania bieżących zobowiązań. Według danych za 2024 r. postępowanie układowe stanowiło około 1 proc. wszystkich otwartych postępowań.
Zobacz szkolenie w LEX: Sierakowski Bartosz, Aktualne problemy postępowania o zatwierdzenie układu>
Postępowanie sanacyjne
Jest rodzajem sądowej restrukturyzacji, mającej na celu uniknięcie ogłoszenia upadłości oraz przeprowadzenie w przedsiębiorstwie działań sanacyjnych. W sanacji zarząd nad przedsiębiorstwem zostaje co do zasady odebrany dłużnikowi na rzecz zarządcy. Mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa dłużnika, a także mienie do niego należące, staje się masą sanacyjną. Podejmowane działania sanacyjne to czynności faktyczne i prawne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika oraz przywrócenia mu zdolności do wykonywania zobowiązań. Działania sanacyjne obejmują np. redukcję zatrudnienia, odstąpienie od niekorzystnych dla dłużnika umów wzajemnych, czy też sprzedaż majątku ze skutkiem sprzedaży egzekucyjnej. Sanacja jest procesem kosztownym i długotrwałym (w praktyce najczęściej nawet kilkuletnim). Dla powodzenia postępowania sanacyjnego niezbędne jest znalezienie przez dłużnika źródeł finansowania, tak aby możliwe było zapewnienie bieżącego finansowania kosztów powstałych po otwarciu sanacji. Według danych za 2024 r. postępowanie układowe stanowiło około 3 proc. wszystkich otwartych postępowań.
Zobacz także procedurę w LEX: Piechowiak Mirosław, Powołanie zarządcy w postępowaniu sanacyjnym>
Cena promocyjna: 38 zł
|Cena regularna: 76 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 7.6 zł
Finansowanie restrukturyzacji
Jedną z przeszkód w skutecznym przeprowadzeniu procesu restrukturyzacji jest ograniczenie możliwości pozyskania bądź utrzymania źródeł finansowania bieżącej działalności przez firmę w restrukturyzacji. Proces naprawy przedsiębiorstwa często wymaga zaangażowania dodatkowego wsparcia finansowego (na przykład w postaci nowych kredytów lub inwestycji), które są niezbędne do przezwyciężenia sytuacji kryzysowej i wyjścia na prostą. Instytucje rynku finansowego niechętnie udzielają takiego finansowania, zaś mniejsze przedsiębiorstwa mogą nie dysponować zasobami pozwalającymi na skuteczne przeprowadzenie restrukturyzacji. W przypadku sądowej restrukturyzacji brak możliwości regulowania bieżących zobowiązań stanowi to podstawę do umorzenia postępowania, a nawet podstawę odmowy zatwierdzenia układu.
Przewlekłość postępowań
Na atrakcyjność postępowań restrukturyzacyjnych negatywnie wpływa przewlekłość postępowania sądowego, a restrukturyzacja może się okazać procesem długotrwałym. Oczekiwanie na decyzje sądowe może być problematyczne dla dłużników, którzy potrzebują szybkich rozwiązań swoich problemów finansowych. Długotrwały proces może prowadzić do zapaści finansowej przedsiębiorstwa. Pomimo wprowadzenia regulacji mających usprawnić postępowanie (szereg terminów instrukcyjnych, czy też powiązanie wynagrodzenia z szybkością postępowania), praktyka pokazuje, że nie wpłynęły one na rzeczywisty czas trwania postępowań. Tymczasem realia gospodarcze i dynamika prowadzenia działalności wyrażają zapotrzebowanie na szybkie i sprawne sądownictwo w sprawach restrukturyzacyjnych.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Zieliński Hubert, Postępowanie restrukturyzacyjne a egzekucyjne – aktualny stan prawny i projektowane zmiany>
Nadużycia w restrukturyzacji
Pomimo niewątpliwych zalet restrukturyzacji, w praktyce występują również przypadki nadużyć, w których dłużnik działa wyłącznie w celu wstrzymania egzekucji czy też podejmuje działania fraudacyjne i ucieka z majątkiem przed wierzycielami. Często dochodzi do upadłości po nieudanych próbach restrukturyzacyjnych, co pokazuje, iż w praktyce tylko część firm skutecznie przeprowadza restrukturyzację i kontynuuje działalność.
Piotr Zimmerman, radca prawny, doradca restrukturyzacyjny z kancelarii Zimmerman Sierakowski Frosztęga
Czytaj także artykuł w LEX: Zaremba Ulyana, Skuteczność postępowań restrukturyzacyjnych w ujęciu ekonomicznym i prawnym>
