Po pierwsze, należy wyjaśnić, kiedy można zakwalifikować daną osobę jako faktycznego członka zarządu. W doktrynie na poziomie ogólnym za faktycznego członka zarządu uznaje się osobę, która bezpośrednio lub pośrednio wykonuje kompetencje właściwe członkom zarządu, mimo że nie została w ogóle powołana w skład zarządu albo jej powołanie z jakichś przyczyn jest wadliwe, w tym również, gdy jej mandat wygasł.
Z perspektywy przytoczonej definicji kluczowe jest wyjaśnienie, co należy rozumieć poprzez „wykonywanie kompetencji właściwych członkom zarządu”. Zgodnie z art. 201 par. 1 kodeksu spółek handlowych [por. art. 300(62) oraz 368 par. 1 k.s.h.] zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Przez prowadzenie spraw spółki rozumie się proces polegający na wydawaniu decyzji i opinii, podejmowaniu uchwał, organizowaniu działalności przedsiębiorcy. Reprezentacja spółki sprowadza się do dokonywania czynności w stosunkach zewnętrznych. Faktycznym członkiem zarządu będzie zatem osoba, która podejmuje decyzje z zakresu obszarów wymienionych powyżej. Bezpośrednie wykonywanie przedmiotowych kompetencji ma miejsce wówczas, gdy dana osoba samodzielnie podejmuje decyzje z zakresu prowadzenia spraw spółki czy też jej reprezentacji oraz je implementuje. Pośrednie wykonywanie tych kompetencji dotyczy zaś sytuacji, w których faktyczny członek zarządu wydaje polecenia prawidłowo powołanym członkom zarządu.
Podkreślić przy tym należy, że de lege lata możliwe jest ograniczenie kompetencji zarządu. Z perspektywy niniejszych rozważań konieczne zatem będzie każdorazowe badanie ważności podstawy prawnej rzeczonego ograniczenia. W przypadku gdy okaże się ono wadliwe, możliwe jest uznanie, że osoba podejmująca decyzje na jego podstawie jest faktycznym członkiem zarządu.
Przy kwalifikacji danej osoby jako faktycznego członka zarządu istotne będą również fakty, które świadczą o podobieństwie sytuacji jego i prawidłowo powołanego członka zarządu. Tytułem przykładu, znaczenie może mieć:
- postrzeganie danej osoby jako członka zarządu spółki przez otoczenie wewnętrzne (pracowników spółki). zwłaszcza tytułowanie się "członkiem zarządu";
- działanie „na równi” z prawidłowo powołanymi członkami zarządu (m.in. uczestniczenie w posiedzeniach zarządu);
- posiadanie informacji na temat działalności spółki (potrzebne do podjęcia decyzji, stanowiącej źródło obowiązku odszkodowawczego);
- dostęp do konta bankowego spółki; posiadanie własnego biura w siedzibie spółki;
- brak kompetencji prawidłowo powołanych członków zarządu; pomijanie ich w korespondencji;
- motywacja osoby, która nie chciała zostać członkiem zarządu;
- silna osobowość faktycznego członka zarządu; stosunek zależności między daną osobą a członkiem zarządu de iure.
Cena promocyjna: 209.3 zł
|Cena regularna: 299 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 209.3 zł
Podstawy prawne odpowiedzialności odszkodowawczej faktycznego członka zarządu
Po drugie, wskazać należy na podstawy prawne ponoszenia przez faktycznego członka zarządu odpowiedzialności odszkodowawczej.
Odpowiedzialność ta - na podstawie art. 21 ust. 3 prawa upadłościowego, czy też art. 299 k.s.h - wynika m.in. z zastosowania obecnej w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Trybunału Konstytucyjnego reguły interpretacyjnej, zgodnie z którą dopuszczalne jest odstąpienie od literalnego brzmienia przepisu, gdy wykładnia językowa:
- pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią innych norm;
- prowadzi do absurdalnych z punktu widzenia społecznego lub ekonomicznego konsekwencji;
- prowadzi do rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć;
- pozostaje w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi.
W doktrynie wskazuje się, w przypadku faktycznych członków zarządu spełnione są wszystkie wyżej wymienione przesłanki. Wobec braku podzielenia argumentów co do możliwości zastosowania prymatu dyrektyw wykładni celowościowej, możliwe jest sięgnięcie do wnioskowania per analogiam. Ograniczając się bowiem jedynie do dyrektyw wykładni językowej, uznać należałoby, że spełnione zostały warunki stosowania tej reguły egzegezy - ustawodawca uchwalił niesłuszne przepisy oraz że sytuacja prawidłowo powołanego członka zarządu i członka zarządu jest podobna.
Podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej mogą być również art. 293, 300(125), 483 k.s.h., zgodnie z którymi członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy. W tym wypadku możliwość ich zastosowania również wynika z wyżej przytoczonej reguły interpretacyjnej Sądu Najwyższego, bądź też wnioskowania per analogiam.
Dopuszczalne jest również dochodzenie roszczeń od faktycznego członka zarządu na podstawie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia i bez dołożenia należytej staranności, czy też przepisów regulujących odpowiedzialność deliktową.
Warto przy tym zwrócić uwagę, że powództwo przeciwko faktycznemu członkowi zarządu będzie mógł wytoczyć wspólnik lub akcjonariusz mniejszościowy. Sprawowanie faktycznego zarządu przez wspólnika większościowego w sposób, który wyrządza spółce szkodę, stanowi bowiem naruszenie umowy lub statutu spółki w zakresie, w jakim ustala ona podział kompetencji pomiędzy organami. Jednocześnie jest to przejaw naruszenia obowiązku lojalności. Zwykle w tej sytuacji szkodą będzie spadek wartości udziałów lub akcji.
Autorka: dr Kinga Jaszczyk, radca prawny, Kancelaria radcy prawnego dr Kinga Jaszczyk
Czytaj także: Odpowiedzialność członków zarządu - praktyczne skutki wyroków TSUE
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
