Spór toczył się między przedsiębiorcami o 5 mln zł. W tle mamy przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości. Nabywca wpłacił zadatek poświadczony notarialnie w wysokości 4100 zł, wpłacony do depozytu u notariusza (cena sprzedaży wynosiła 41 tys. zł). W celu zabezpieczenia zadatku ustanowiono hipotekę na nieruchomości. W przypadku odstąpienia sprzedającego od umowy, kupujący miał prawo zatrzymać zadatek.
Podejrzenie popełnienia oszustwa
Następie strony zawarły dwa aneksy do umowy. Reprezentacja stron była tu taka sama jak przy podpisywaniu umowy przedwstępnej. Kupujący nie zapłacił jednak ceny kupna w terminie. Sprzedający wystąpił zatem do sądu o nakaz zapłaty i go uzyskał. Tymczasem do sprawy włączył się prokurator regionalny w Poznaniu, który dopatrzył się oszustwa ze strony powodowej (art. 286 kodeksu karnego). W celu zabezpieczenia postępowania prokurator ustanowił zarządcę przymusowego przedsiębiorstwa. A ten z kolei udzielił pełnomocnictwa radcy prawnemu A. i adwokatowi B. do reprezentowania spółki w zakresie wszelkich roszczeń w związku z niezawarciem przyrzeczonej umowy.
W Sądzie Okręgowym w Warszawie, który rozpoznawał sprzeciw od nakazu zapłaty, spółkę sprzedającą reprezentował adwokat B. Wyrok został wydany, ale w apelacji podniesiono kwestię możliwości ustanawiania pełnomocnika przez zarządcę przymusowego. Zarząd przymusowy – według orzecznictwa – jest upoważniony do reprezentacji tylko w ściśle określonych przypadkach. W tej sprawie pełnomocnik miał upoważnienie zarządu spółki, jak i zarządcy przymusowego.
Legitymacja formalna zarządcy przymusowego
Sąd Apelacyjny w Warszawie powziął wątpliwość, czy zarządca przymusowy przedsiębiorstwa ustanowiony na podstawie art. 292a par. 1 k.p.k. dla spółki akcyjnej posiada legitymację formalną w postępowaniu cywilnym z udziałem tej spółki w sprawie dotyczącej majątku wchodzącego w skład przedsiębiorstwa.
Sąd Apelacyjny potwierdził jednocześnie, że jednym z podstawowych obowiązków zarządcy przymusowego (art. 292a k.p.k.) jest zapewnienie ciągłości pracy zabezpieczonego przedsiębiorstwa. Rozważał natomiast, jakie czynności faktyczne i prawne ów zarządca może podejmować, skoro, oprócz wyżej wskazanego, celem jego działania jest uniemożliwienie wyzbycia majątku wchodzącego w jego skład.
Dwa sprzeczne poglądy
Przede wszystkim w doktrynie i orzecznictwie sporne jest, czy do obowiązków takiego zarządcy należy dochodzenie należności w sporach sądowych i czy znajdują do niego zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zarządcy przymusowego (art. 752 (4) k.p.c.).
- Według pierwszego poglądu, który rozważał sąd przedstawiający zagadnienie prawne, zarząd przymusowy z art. 292a par. 1 k.p.k. istnieje obok zwykłego zarządu przedsiębiorstwa; nie jest tym samym zarządem przymusowym, o którym mowa w kodeksie postępowania cywilnego, a zatem nie można do niego stosować przepisów tego kodeksu, a więc zarząd przymusowy nie uprawnia do reprezentowania przedsiębiorcy w sporze sądowym. W ramach pierwszego stanowiska w doktrynie wskazuje się, że rolą zarządcy przymusowego jest zapewnienie ciągłości pracy przedsiębiorstwa, co umożliwi w szczególności regulowanie zobowiązań np. wobec pracowników i dostawców. Ponadto do obowiązków zarządcy należy sporządzenie spisu składników majątku i praw majątkowych przedsiębiorstwa. W postanowieniu z 17 października 2019 r., III PZ 15/19 Sąd Najwyższy wskazał, że zarząd przymusowy z art. 292a par. 1 k.p.k. istnieje obok zwykłego zarządu przedsiębiorstwa, a zarządca nie jest uprawniony do reprezentowania pracodawcy w sporze ze zwolnionym pracownikiem.
- Sąd Apelacyjny wskazał na odmienne stanowisko, według którego wraz z ustanowieniem zarządcy przymusowego następuje objęcie zarządu i odebranie zarządu przedsiębiorstwa właścicielowi lub organowi osoby prawnej sprawującej dotychczasowy zarząd. Wskazuje się wówczas, że to zarządca przymusowy ustanowiony na podstawie art. 292a par. 1 k.p.k. ma legitymację formalną i działa na rzecz przedsiębiorcy, który pozostaje stroną w znaczeniu materialnym, a także że do tego zarządu znajdą zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Za takim poglądem przemawia zestawienie art. 292a par. 1 k.p.k., zawierającego odesłanie do art. 291 oraz art. 292 par. 1 k.p.k. Odmienne stwierdzenie oznaczałoby, że nie istnieją normatywne zasady określające sposób wykonania tego środka zabezpieczenia majątkowego w postępowaniu karnym. Wyrażono też wątpliwość co do celowości pozostawienia zarządu osobie, w stosunku do której istnieją poważne przypuszczenia popełnienia czynu zabronionego, zwracając też uwagę na możliwą sprzeczność interesów zarządcy oraz zarządu.
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi
Zdaniem Sądu Apelacyjnego stanowisko, zgodnie z którym podejrzany jest uprawniony do wykonywania czynności zarządczych wobec zajętego przedsiębiorstwa, prowadzi do skutków niemożliwych do zaakceptowania z punktu widzenia podstawowego celu zabezpieczenia majątkowego w postępowaniu karnym – zapewnienia realnej możliwości wykonania przyszłego orzeczenia w zakresie grzywny oraz środków kompensacyjnych. Sąd uwypuklił też problem zaistnienia „konkurencyjnych zarządów”, a także że przepisy procedury karnej nie przewidują wynagrodzenia dla zarządcy przymusowego.
W przekonaniu Sądu Apelacyjnego należy opowiedzieć się za stanowiskiem przyznającym legitymację formalną zarządcy przymusowemu w postępowaniu cywilnym, który działa na rzecz spółki, w sprawie dotyczącej majątku wchodzącego w skład przedsiębiorstwa. Pomimo tego, że kodeks postępowania karnego nawiązuje do kodeksu postępowania cywilnego nie daje jednoznacznej odpowiedzi.
Sygnatura akt III CZP 49/24
Cena promocyjna: 68.4 zł
Cena regularna: 76 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 53.2 zł 
