Ustawa z 13 lipca 2023 r. o szczególnych rozwiązaniach dotyczących regulacji stanu prawnego niektórych dróg ogólnodostępnych ma ułatwić nabywanie przez gminy własności nieruchomości pozostających w ich władaniu, w dniu wejścia w życie ustawy od co najmniej 20 lat, i zajętych pod drogi, które nie zostały zaliczone do kategorii dróg publicznych, a są drogami ogólnodostępnymi o utwardzonej powierzchni. To drogi po których odbywa się ruch pojazdów i pieszych, funkcjonalnie zbliżone do dróg publicznych i połączone z drogami publicznymi. Nowa regulacja ma stworzyć narzędzie prawne umożliwiające rozwiązanie szeregu problemów występujących w codziennej praktyce administracyjnej. Z proponowanych rozwiązań skorzystają z samorządy, w tym a także mieszkańcy sety gmin.
Problem szczególnie na południu Polski
Kancelaria Prezydenta podejmując inicjatywę ustawodawczą wskazywała, że problemy z uporządkowaniem stosunków własnościowych infrastruktury drogowej dotyczą szczególnie terenów wiejskich i podgórskich, objętych kiedyś zaborem austriackim (woj. małopolskie, podkarpackie, śląskie). W wielu miejscowościach osadnictwo ma charakter rozproszony, poszczególne wsie składają się z szeregu niewielkich osad (kilka lub kilkanaście domostw). Do tych istniejących od dziesiątków, czasami setek lat osiedli prowadzą drogi, które często nie mają charakteru dróg publicznych w rozumieniu obowiązującego prawa. A nadanie im statusu drogi publicznej jest praktycznie niemożliwe, ponieważ nie spełniają one warunków określonych w przepisach technicznych dla dróg publicznych.
Czytaj w LEX: Możliwość przeniesienia decyzji wynikających z ustawy o drogach publicznych >>
Wynika to przede wszystkim z ukształtowania terenu (istniejące drogi są często bardzo wąskie, kręte, o bardzo dużych kątach nachylenia ich powierzchni) i gigantycznych kosztów, jakie należałoby ponieść, aby pokonać przeszkody wynikające z topografii. Wiele z tych dróg to też dawne drogi dojazdowe do pól i drogi zbudowane w ramach tzw. czynów społecznych.
Kancelaria Prezydenta w uzasadnieniu do projektu specustawy wyjaśniała, że w zdecydowanej większości przypadków prawo własności terenów przylegających do dróg zostało uregulowane w trybie ustawy uwłaszczeniowej z 1971 roku. Natomiast właścicielami gruntu pod samą drogą są osoby zmarłe kilkadziesiąt czasami ponad 100 lat temu. Do tego dochodzi problem współwłasności, a to powoduje, że uregulowanie tytułu do gruntów pod drogami na drodze cywilnej jest obecnie niemożliwe. Próby rozwiązania problemu w drodze wniosku o stwierdzenie zasiedzenia, z powodu obiektywnej niemożności ustalenia przez sąd kręgu uczestników postępowania z reguły kończą się niepowodzeniem.
Przeczytaj także: Wyrwa w drodze, uszczerbek w aucie, a kto zapłaci?>>
Korzyść dla mieszkańców i gmin
Nowa ustawa ma więc doprowadzić do uzyskania własności danej drogi przez gminę. To rozwiąże wiele problemów mieszkańców korzystających z tych dróg, choćby taki, że właściciele nieruchomości muszą wylegitymować się dostępem nieruchomości do drogi publicznej. W szczególności dotyczy to możliwości dokonania podziału nieruchomości działki budowlanej, uzyskania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, czy uzyskania pozwolenia na budowę domu. Brak dostępu do dróg mających uregulowany stan prawny, a zwłaszcza status dróg publicznych, w istocie poważnie ogranicza prawa podmiotowe właścicieli takich nieruchomości.
Także samorządy będą mogą właściwie wykonywać swoich zadań, ponieważ prawo pozwali im dokonywać nakłady inwestycyjne na nieruchomościach, do których nie posiadają tytułu prawnego. Według interpretacji Regionalnych Izb Obrachunkowych JST nie mogą także wydatkować pieniędzy na bieżące utrzymywanie tych dróg pomimo, że związane są one zaspokaja potrzeb lokalnej wspólnoty mieszkańców.
Czytaj w LEX: Prawnorzeczowy status nieruchomości gruntowych należących do kategorii dróg gminnych >>
Czas na przejęcie drogi - 2035 rok
Uchwalona ustawa określa:
- szczególne rozwiązania związane z regulacją stanu prawnego nieruchomości gruntowych użytkowanych jako drogi ogólnodostępne,
- organy właściwe w sprawach związanych z regulacją stanu prawnego nieruchomości gruntowych użytkowanych jako drogi ogólnodostępne,
- zasady ustalania odszkodowania za nieruchomości gruntowe użytkowane jako drogi ogólnodostępne.
Ustawa wskazuje, że nieruchomości gruntowe pozostające w dniu wejścia w życie ustawy o co najmniej 20 lat we władaniu gminy, użytkowane w całości jako drogi ogólnodostępne, niezaliczone do kategorii dróg publicznych, mogą zostać nabyte na własność gminy za odszkodowaniem na wniosek złożony najpóźniej do 31 grudnia 2035 roku.
Za dowód wykonania przez gminę władztwa nad nieruchomością zajętą na drogę ogólnodostępną będzie służył opis stanu zagospodarowania, zainwestowania i uzbrojenia takiej nieruchomości w tym m.in.: wykonywanie takich prac jak wykaszanie trawy, zbieranie śmieci naprawianie nawierzchni i poboczy odśnieżanie asfaltowanie czyż wirowanie. W myśl nowych przepisów dokumentami potwierdzającymi władanie przez gminę nieruchomości co najmniej 20 lat od dnia wejścia w życie ustawy będą w szczególności:
- umowy dotyczące robót budowlanych lub utrzymania drogi ogólnodostępnej;
- rachunki faktury za wykonanie robót budowlanych, protokoły odbioru robót budowlanych;
- umowy ubezpieczenia drogi;
- metryki, plany liniowe, rejestr wykonanych robót, protokoły przeglądu drogi;
- dowody zeznań właścicieli nieruchomości zajętych pod drogę ogólnodostępną, właścicieli nieruchomości sąsiednich pracowników urzędów;
- dokumenty potwierdzające przeznaczenie środków budżetowych gminy na inwestycje drogowe;
- dokumentacja prac geodezyjnych w wykonanych w celu uregulowania stanu prawnego istniejącej drogi ogólnodostępnej;
- dokumentacja projektowa przebudowy drogi ogólnodostępnej sporządzone przed wejściem w życie ustawy;
- wypis z ewidencji gruntów i budynków.
Z wnioskiem co do zasady wójt, ale też i mieszkańcy
W myśl ustawy przyjęcie nieruchomości na własność gminy będzie następowało na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) złożony w terminie do 31 grudnia 2035 r., na podstawie decyzji o nabyciu nieruchomości wydawanej przez starostę.
Co do zasady inicjatorem postępowania o nabycie takiej nieruchomości ma być wójt (burmistrz, prezydent miasta). Pod pewnymi warunkami procedurę nabycia przez gminę własności nieruchomości drogowej będą mogli zainicjować dotychczasowi właściciele nieruchomości stanowiących drogę ogólnodostępną. Wniosek będzie musiało złożyć co najmniej 2/3 właścicieli nieruchomości stanowiących dojazd do co najmniej 10 nieruchomości zlokalizowanych przy drodze. Po przejęciu drogi ogólnodostępnej uzyska ona statusu drogi publicznej zaliczonej do kategorii dróg gminnych.
Przepisy zapewniają stronie kwestionującą decyzję o nabyciu nieruchomości możliwość kontroli sądowo administracyjnej.
Czytaj w LEX: Nieruchomości zajęte pod drogi publiczne - odszkodowanie za odebranie prawa własności >>
Ustawa przewiduje odszkodowania
Ustawa ureguluje też tak kwestie tzw. resztówek tj. częściej gruntów pozostałych po nabyciu części nieruchomości pod drogę, które nie nadają się do wykorzystania na dotychczasowe cele. W takim przypadku właściciel lub użytkownik wieczysty może złożyć wniosek do wójta o nabycie resztówki. Będzie one następować w drodze umowy.
Czytaj w LEX: Prawo rady gminy do planowania, lokalizacji i przebiegu dróg publicznych. - Wyrok WSA w Gliwicach II SA/Gl 276/17 >>
Za przejęcie nieruchomości użytkowanej wieczyście oraz za ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości które przeszły na własność gminy, przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między gminą a dotychczasowym właścicielem użytkownikiem wieczystym lub osobą której przysługuje ograniczone rzeczowe prawo do nieruchomości. Wysokość odszkodowania będzie ustalana na podstawie aparatu operatu szacunkowego .Jeżeli w terminie 2 miesięcy od dnia, w którym decyzja o nabyciu nieruchomości stała się ostateczna, nie dojdzie do uzgodnienia, wysokość odszkodowania ustala starosta w drodze decyzji w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postępowania
Kancelaria Prezydenta podkreśla że wprowadzone rozwiązania mają charakter fakultatywny, co oznacza że gmina będzie decydowała czy chce z nich skorzystać czy też nie. Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, czyli 13 września.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.