W Polsce występuje nierównomierne rozmieszczenie instytucji kultury, co oznacza niejednakowy dostęp do kultury – ocenia Najwyższa Izba Kontroli. Najwięcej jest ich od lat w trzech województwach: mazowieckim, małopolskim i śląskim. Kontrola dotyczyła lat 2015-2017 i objęła dolnośląski, podkarpacki i świętokrzyski urząd marszałkowski, urzędy miast w Gdańsku, Poznaniu i Warszawie oraz 12 samorządowych instytucji kultury (sześć teatrów i sześć muzeów). Dodatkowo badaniem kwestionariuszowym objęła 262 samorządowe instytucje kultury.
Głównym źródłem finansowania kultury w Polsce są środki publiczne pochodzące z budżetu państwa oraz samorządów.
Wydatki samorządów na kulturę rosną, ale wciąż ich mało
Wydatki samorządów na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w 2017 r. wyniosły 7 408 mln zł i zwiększyły się o 735 mln zł w porównaniu z rokiem 2016, a ich udział we wszystkich wydatkach utrzymał się na tym samym poziomie, czyli 3,2 proc.
W przeliczeniu na jednego mieszkańca najwięcej na kulturę wydaje się na Mazowszu, na Śląsku, w Dolnośląskiem i w Małopolsce, najmniej – w Świętokrzyskiem, Opolskiem i Lubuskiem.
Według NIK w skontrolowanych samorządach, mimo wzrastających z roku na rok nakładów finansowych na kulturę – m.in. wzrostu w 2017 r. wydatków na dotacje podmiotowe o prawie 14 proc. w porównaniu do 2015 r. - środki te były niewystarczające i stanowiły średnio niespełna 75 proc. przychodów ogółem instytucji kultury.
Finansowanie głównie centralne, słabe warunki lokalowe
NIK ocenia, że instytucje kultury próbowały uzyskać dodatkowe środki oprócz dotacji podmiotowej organizatora. Było to średnio 25 proc. przychodów ogółem, w tym 20 proc. pochodziło z działalności statutowej, a 5 proc. z dotacji celowych na realizację zadań i programów. Jednak mimo dużej aktywności działania nie były w pełni skuteczne, a głównym źródłem dodatkowych środków były dotacje pochodzące z budżetu państwa. Niedobór środków doprowadził do powstania długów oraz ujemnych wyników finansowych instytucji kultury.
Kontrola wykazała, że poważnym problemem jest także brak odpowiednich warunków lokalowych dla instytucji kultury. M.in. w ośmiu spośród 12 objętych kontrolą instytucjach stwierdzono zarówno potrzeby remontowe i braki powierzchni magazynowej, wystawienniczej czy scenicznej, a także niedostosowanie do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w podeszłym wieku oraz rodzin z małymi dziećmi. W ocenie NIK to istotny czynnik utrudniający rozszerzenie i uatrakcyjnienie oferty kulturalnej.
Czytaj też: Posłowie nie będą interweniować w sprawie niedofinansowania lokalnych placówek kultury>>
Brak pieniędzy, problemy kadrowe i bezprawne wydatki
Mimo tego, że w skontrolowanych instytucjach nie zmniejszyła się liczba projektów i osób korzystających z oferty w latach 2016-2017, w przypadku muzeów było ich mniej w 2017 niż w 2015 roku.
Wyniki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych wśród dyrektorów samorządowych instytucji kultury przez NIK wykazały, że główne przeszkody w prowadzeniu działalności kulturalnej to brak możliwości zakupu muzealiów i doposażenia sceny, ograniczone inwestycje i remonty, brak stałej lokalizacji, bariery architektoniczne i trudności w zatrudnieniu i zatrzymaniu wykwalifikowanej kadry.
Izba ocenia, że w połowie skontrolowanych instytucji kultury wydawano pieniądze z naruszeniem prawa, głównie Prawa zamówień publicznych oraz Ustawy o finansach publicznych.
Co powinny zrobić samorządy i samorządowe instytucje kultury?
NIK wnioskuje, żeby samorządy bardziej reagowały na potrzeby bieżące i majątkowe instytucji kultury, które prowadzą. Powinny też zwiększyć nadzór nad ich działalnością, w tym nad wydatkowaniem środków publicznych.
Samorządowym instytucjom kultury NIK poleca dostosowanie obiektów do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w podeszłym wieku i rodzin z małymi dziećmi, bo umożliwi im to korzystanie z całej oferty kulturalnej.
Powinny też zdaniem izby dalej zabiegać o pozyskanie środków finansowych do realizacji celów statutowych. Wnioskuje też m.in. o rzetelne procedowanie i dokumentowanie wydatkowania pieniędzy, prowadzenia przetargów i zaciągania zobowiązań.
Zobacz też w LEX:
Dotacje dla instytucji kultury
Samodzielność instytucji kultury w stosunku do jej organizatora
Nieprawidłowości w gospodarce finansowej instytucji kultury
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
