Krzysztof Sobczak: Czy zgadza się Pani z opinią, wyrażoną m.in. przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, że sądowy nadzór nad stosowaniem kontroli operacyjnej nie jest efektywny?
Beata Najjar: Sądowa kontrola jest efektywna, jeżeli wydając decyzję o zarządzeniu kontroli lub jej przedłużeniu sędzia dysponuje rzetelnymi i kompletnymi informacjami od organów wnioskujących o zarządzenie kontroli. Nawet jeśli w jednostkowych sytuacjach i sprawach, w których stosowane są kontrole operacyjne, dochodzi do nieprawidłowości, wynikających np. z nieprawidłowej selekcji materiałów udostępnionych sądowi wraz z wnioskami, nie świadczy to o nieefektywności kontroli sądowej. Można ewentualnie mówić o braku kontroli rzeczywistego zakresu pozyskania informacji przez służby, gdyż sądy nie mają możliwości sprawdzenia i weryfikacji przedstawianych informacji, czyli sprawozdań i notatek analitycznych.
Czytaj: Kontrola operacyjna w Polsce wciąż bez należytego nadzoru>>
Nadzór nad działalnością policji i służb specjalnych sprawuje Sejm za pośrednictwem specjalnej komisji i rząd, ale nadzór sądowy uznawany jest za kluczowy ze względu na niezależność sądów. Więc to chyba niedobra wiadomość, że ten nadzór jest nieefektywny?
Sędziowie rozpoznający wnioski dysponują dostępem do dokumentacji wytworzonej przez służby i podejmują czynności sądowe poprzez rozpoznanie wniosków o zarządzenie lub przedłużenie kontroli operacyjnej, w przypadku wniosków o przedłużenie kontroli dodatkowo dysponują dowodami pozyskanymi w toku dotychczasowej kontroli, i na jej podstawie podejmują decyzje odnośnie zasadności wniosków służb – zgodnie z przepisami, o ile zostaną one wcześniej zaakceptowane przez prokuratora. Pozyskane w toku kontroli operacyjnej dowody podlegają takiej samej ocenie przydatności procesowej, jak inne dowody, w toku indywidualnych postępowań oceniana jest ich formalna dopuszczalność i merytoryczna przydatność. Analiza postępowań sądowych prowadzonych w Sądzie Okręgowym w Warszawie, w szczególności w przypadku spraw dotyczących zorganizowanych grup przestępczych, wskazuje na to, że dowody pozyskane w drodze kontroli operacyjnej stanowią istotną podstawę dokonywanych ustaleń faktycznych – co wskazuje na efektywność kontroli sądowej poprzedzającej wyrażenie zgody na prowadzenie kontroli operacyjnej. Rozpoznając wnioski dotyczące kontroli operacyjnej, sędziowie rozstrzygają w oparciu o materiał zgromadzony i przedstawiony przez prokuratora (lub pod jego nadzorem).
Czytaj też w LEX: Kontrola sądów krajowych nad stosowaniem środków inwigilacji elektronicznej na tle orzecznictwa ETPC >
Poinformowała Pani, że do Sądu Okręgowego w Warszawie wpływa około 5 tys. wniosków rocznie o zatwierdzenie kontroli operacyjnej. To 100 wniosków tygodniowo i 20 na dzień roboczy. Co się z nimi dzieje w sądzie? Ilu sędziów nimi się zajmuje?
Rozpoznawanie wniosków wpływających do Kancelarii Tajnej Sądu Okręgowego w Warszawie odbywa się wedle ściśle określonych zasad. Na każdy dzień wyznaczany jest dyżur w Kancelarii Tajnej, dyżury te obsługują wydziały karne pierwszoinstancyjne oraz odwoławcze. Łącznie w dyżurach w Kancelarii Tajnej Sądu Okręgowego w Warszawie uczestniczy pięć wydziałów, każdy wydział pełni dyżur w ustalonych z góry okresach miesięcznych. W ramach planów sesji, zastępstw i dyżurów danego wydziału przewodniczący wyznaczają sędziów na konkretny dzień do rozpoznania zarejestrowanych wniosków. Ilość tych wniosków nie jest stała, zazwyczaj kształtuje się od kilkunastu do kilkudziesięciu dziennie. W sytuacji znacznego obciążenia, wpływu kilkudziesięciu wniosków, dodatkowo angażowany jest sędzia dyżurny z wydziału, który w danym miesiącu jest wyznaczony do orzekania w Kancelarii Tajnej.
Czytaj też w LEX: Podstawy prawne dostępu prokuratora i sędziego do materiałów o zastosowanie kontroli operacyjnej >
Czy sędziowie Sądu Okręgowego są w stanie poświecić odpowiednio dużo czasu i uwagi na zapoznanie się z tymi sprawami? Czy mogą wykonać swoje zadanie efektywnie?
Zazwyczaj wszystkie wnioski rozpoznawane są jednego dnia, w sytuacji wyjątkowej, kiedy do rozpoznania na dany dzień przypada znaczna ilość spraw, sędziowie w pierwszej kolejności rozpoznają sprawy pilne, czyli wnioski złożone w trybie niecierpiącym zwłoki oraz wnioski o przedłużenie kontroli operacyjnej z bliskim terminem zakończenia tejże kontroli, sprawy niemające charakteru pilnego sporadycznie rozpoznawane są przez danego sędziego w dniu następnym. Oczywiście istnieją przypadki konieczności podziału obowiązków związanych z dyżurem w Kancelarii Tajnej z pracą w referacie, czy też obowiązkami orzeczniczymi. Sporadycznie występowały przypadki obsługi Kancelarii Tajnej poza godzinami urzędowania Sądu Okręgowego w Warszawie, co determinowane było koniecznością rozpoznania znacznej ilości wniosków zarejestrowanych na dany dzień.
Pozyskiwanie dowodów w wyniku kontroli operacyjnej i ich wykorzystanie - zobacz procedurę w LEX >
Czytaj: Sędzia Tuleya: Trzeba skończyć z wyłudzaniem aresztów i kontroli operacyjnej>>
Na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt nowelizacji ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz niektórych innych ustaw, który zakłada m.in. zwiększenie nadzoru sądów nad stosowaniem kontroli operacyjnej poprzez możliwość żądania materiałów sprawy i zapoznawania się z nimi, jak również zarządzenie przerwania procedury stosowania kontroli operacyjnej. Sąd miałby być też informowany o wynikach kontroli operacyjnej bez względu na jej wyniki oraz o niszczeniu materiałów z kontroli operacyjnej. W projekcie proponuje się też zobowiązać sąd do każdorazowego uzasadniania postanowienia. Co to będzie oznaczało w praktyce?
To rzeczywiście będzie oznaczało zwiększenie obowiązków nałożonych na sędziów, konieczność wykonywania dodatkowych czynności. Jedynym rozwiązaniem jest zwiększenie kadry orzeczniczej, tak aby każdy sędzia dysponował czasem na zapoznanie się z wynikami kontroli i podjęcie decyzji co do ewentualnego jej przerwania. Należy pamiętać, że od lat mamy zaburzony system obsadzania stanowisk sędziowskich. Dołożenie kolejnych, dodatkowych obowiązków sędziom orzekającym negatywnie przełoży się na obciążenie pracą i sprawność postępowania.
Czytaj: Lepszy nadzór sądów nad kontrolą operacyjną>>
Postuluje Pani decentralizację składania takich wniosków, żeby nie tylko jeden sąd, właśnie ten kierowany przez Panią, był właściwy dla takich spraw. Czy jeszcze jakieś zmiany powinny być wprowadzone – w sądach i innych instytucjach – żeby sądowy nadzór nad stosowaniem kontroli operacyjnej nie był fikcją?
Należy „wyposażyć” sędziów w wiedzę co do tego jakie techniki operacyjne mogą być stosowane przez służby i na czym one polegają.
Czytaj też w LEX: Czy stosowanie oprogramowania spyware w ramach kontroli operacyjnej w Polsce jest dopuszczalne? >
Co się stanie, jeśli wspomniane zmiany w ustawach o służbach zostaną wprowadzone, a jednocześnie nic nie zmieni się w pracy sądu lub sądów zobowiązanych do rozpatrywania wniosków o stosowanie kontroli operacyjnej?
Zapewne, po raz kolejny sądy i sędziowie staną przed kolejnym wyzwaniem organizacyjnym i orzeczniczym powodującym kolejne zwiększenie obowiązków i czynności do wykonania. Nie po raz pierwszy sądy zostaną obciążone nowymi zadaniami bez stworzenia warunków do ich wykonania.
Czytaj: Prof. Markiewicz: Nie można sądów obciążać niewykonalnymi zadaniami>>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
