W Sądzie Najwyższym ukształtowały się dwie linie orzecznicze w tej kwestii i właśnie 17 stycznia Izba Karna pod przewodnictwem prezesa Izby Karnej Zbigniewa Kapińskiego rozstrzygnął problem.
- Trzeba uwzględnić wniosek oskarżonego, który przy pierwszym przesłuchaniu nie miał obrońcy pod warunkiem, że przesłuchanie małoletniego nie spowoduje negatywnego wpływu na stan zdrowia dziecka - wyjaśniała w uzasadnieniu sędzia Małgorzata Bednarek.
Tym samym Izba Karna przychyliła się do opinii prokuratora krajowego, który wnosił o to, by przesłuchanie nie było obligatoryjne.
- Sąd Najwyższy zdaje sobie sprawę, że przepis art. 185 a) kpk jest realizacja prawa do obrony, która musi doznać ograniczeń. Przepis do którego odnosi się uchwała w takim zakresie już nie istnieje, obowiązywał do 14 sierpnia 2023 r. , ale problem prawny wyłoniony na tle różnicy poglądów ma istotne znaczenie i długo będzie miał znaczenie dla rozstrzygnięcia spraw choćby przed sądami odwoławczymi, które nadal się toczą - powiedziała sędzia sprawozdawca Bednarek.
Zeznania muszą być istotne
W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach dotyczących wolności seksualnej oraz rodzinie i opiece, wobec pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku dowodowego oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.
Celem przepisu było ograniczenie wtórnej wiktymizacji dziecka pokrzywdzonego. Przesłuchanie takiego świadka jest możliwe tylko w takich przypadkach, jak:
- żąda tego oskarżony (od sierpnia 2023 r. warunek brzmi – w razie uwzględnienia wniosku dowodowego oskarżonego),
- gdy wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania.
Sąd pytający wskazuje, że ochrona zdrowia psychicznego dziecka realizowana jest przez regułę jednorazowego przesłuchania dziecka.
Dwa rozbieżne stanowiska SN
W kwestii przesłuchania dziecka ukształtowały się dwa stanowiska Sądu Najwyższego.
W pierwszym z nich Sąd Najwyższy uznał, że ponowne przesłuchanie dziecka jest możliwe tylko w jednym przypadku, w celu wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy oraz gdy nie ma innego sposobu wyjaśnienia tych okoliczności (sygn. akt I KZP 21/10, KK 231/07 i II KK 112/15).
Ale też ponowne przesłuchanie dziecka możliwe jest tylko, gdy oskarżony nie miał obrońcy podczas pierwszego przesłuchania.
Nie trzeba powtórnie wiktymizować
I tak na przykład w sprawie 15-letniej dziewczynki poszkodowanej seksualnie przez dorosłego mężczyznę Sąd Najwyższy 27 października 2015 r. oddalił kasację obrońcy oskarżonego opartą na zarzucie oddalenia wniosku o ponowne przesłuchanie małoletniego świadka. Małoletni świadek był przesłuchiwany w postępowaniu przygotowawczym, gdy oskarżony nie miał obrońcy. SN stwierdził, że powtórne przesłuchanie dziecka nie będzie miało wpływu na treść wyroku.
W postanowieniu o sygnaturze I KZP 21/10 z 24 listopada 2010 r. Izba Karna orzekła, że art. 185a par. 1 k.p.k. gwarantuje oskarżonemu jedynie prawo do składania wniosku o powtórne przesłuchanie pokrzywdzonego, co wypełnia standard wymagany przez art. 6 ust. 3 Konwencji z 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności .
Natomiast złożenie powyższego żądania nie oznacza jeszcze konieczności ponownego przesłuchania pokrzywdzonego albowiem to żądanie podlega ocenie – jak każdy wniosek dowodowy – z punktu widzenia dyrektyw wyrażonych w art. 170 k.p.k. W części motywacyjnej podkreślono, że celem procesu karnego nie jest wyłącznie zapewnienie oskarżonemu realizacji prawa do obrony, ale jednoczesna ochrona pokrzywdzonego. Funkcja ochronna przepisu art. 185a k.p.k. uzasadnia odwoływanie się do wykładni celowościowej. Natomiast samo stworzenie możliwości wystąpienia z wnioskiem o ponowne przesłuchanie pokrzywdzonego nie jest równoznaczne z koniecznością zarządzenia takiego przesłuchania.
Zobacz również: Przygotowanie dzieci do przesłuchania coraz lepsze
Trzeba jeszcze raz przesłuchać dziecko
W drugim stanowisku, jak wskazuje sędzia kierujący pytanie do składu siedmiu sędziów Zbigniew Kapiński, żądanie będące istotnym wnioskiem dowodowym podlega ocenie z perspektywy art. 170 par. 1 kpk. To znaczy sąd oddala wniosek dowodowy, jeżeli:
- przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne;
- okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
- dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności;
- dowodu nie da się przeprowadzić;
- wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania;
- wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona.
Sąd Najwyższy w wyrokach z 1 lutego 2008 r., V KK 231/07 i z dnia 22 stycznia 2009 r., V KK 216/08. przyjął, że samo zgłoszenie żądania w przedmiocie ponownego przesłuchania pokrzywdzonego poniżej lat 15, skierowanego do organu procesowego przez oskarżonego lub jego obrońcę, obliguje sąd do wykonania tej czynności, jeżeli tylko spełniony jest warunek nieposiadania przez tegoż oskarżonego obrońcy podczas pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego należącego do kręgu podmiotów wskazanych w art. 185a k.p.k.
To ustawodawca przesądził o tym, że pokrzywdzeni, którzy w chwili przesłuchania nie ukończyli 15 roku życia, podlegają szczególnej ochronie przed powtórną wiktymizacją i ich przesłuchanie jest – co do zasady – jednorazowe. Wszelako ten sam ustawodawca przesądził o tym, że od tej reguły wprowadzone zostały dwa wyjątki.
Uchwała Izby Karnej SN z 17 stycznia 2024 r., sygn. akt 6/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
