Samorząd adwokacki, radcowski, ale też m.in. Stowarzyszenie Adwokackie Defensor Iuris, walczą o stawki za pomoc prawną z urzędu i minimalne "z wyboru" od lat. Doprowadziło to m.in. do tego, że w połowie 2024 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zrównało stawki za świadczenie pomocy prawnej z urzędu z minimalnymi stawkami dla adwokatów i radców z wyboru (był to zresztą efekt wcześniejszych wyroków Trybunału Konstytucyjnego). Z kolei od stycznia 2025 r. ministerstwo podniosło „urzędówki" w 11 kategoriach spraw. Temat pojawił się też na czerwcowym Krajowym Zjeździe Adwokatury i zakończył się m.in. wskazaniem wśród priorytetów w uchwale programowej.
Czytaj: Adwokaci idą po urzędówki - pozywają sądy i ministra>>
Podwyżki urzędówek "tak", ale z kieszeni sądów i prokuratur>>
Maksymalnie 150 zł dla obrońcy zatrzymanego, państwo więcej na razie nie ma>>
Teraz MS podwyższa po raz kolejny stawki, tym razem w 15 kategoriach spraw. Resort zapowiadał też prace nad uregulowaniem systemowym stawek za pomoc prawną świadczoną przez adwokatów i radców, założenia projektu miały być gotowe do końca 2025 r. Miał się tym zajmować pełnomocnik do spraw określenia zasad ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata oraz radcę prawnego z urzędu, którym decyzją ministra Adama Bodnara 17 maja 2024 r. został adwokat Jacek Różycki. Obecny minister Waldemar Żurek po objęciu stanowiska poinformował jednak, że formuła takiego pełnomocnika już się wyczerpała, i wskazał, że dalsze prace w tym obszarze prowadzone będą w zespołach z przedstawicielami samorządów prawniczych i Ministerstwa Sprawiedliwości.
MS pytane przez Prawo.pl, czy planowane są kolejne działania w zakresie urzędówek, zaznaczyło, że z uwagi na to, iż ostatnie zmiany rozporządzeń wejdą w życie 1 stycznia 2026 r., obecnie nie toczą się prace mające na celu kolejną zmianę wskazanych rozporządzeń.
Jak kupuje się usługi i produkty prawnicze w erze social mediów? - czytaj w LEX >
Co od 1 stycznia 2026 roku?
Od 1 stycznia 2026 r. zaczną obowiązywać cztery rozporządzenia: dwa dotyczące adwokatów (określające wysokość kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz minimalnych stawek za czynności adwokackie) i dwa analogiczne dla radców prawnych.
Przewidują one wzrost stawek o 100 proc. w 10 kategoriach spraw:
- sprawy o pozbawienie, ograniczenie, zawieszenie lub przywrócenie władzy rodzicielskiej oraz odebranie dziecka – z 240 zł do 480 zł;
- sprawy o wpis w księdze wieczystej lub złożenie dokumentu do zbioru dokumentów – z 240 zł do 480 zł;
- sprawy o zabezpieczenie spadku, spis inwentarza, odrzucenie spadku, ogłoszenie testamentu, zarząd spadku nieobjętego, wyjawienie przedmiotów spadkowych – z 120 zł do 240 zł;
- sprawy o wyjawienie majątku – z 120 zł do 240 zł;
- sprawy o zwolnienie spod zajęcia rzeczy i praw zabezpieczonych w postępowaniu karnym – z 120 zł do 240 zł;
- sprawy o zwrot korzyści uzyskanych kosztem Skarbu Państwa – z 120 zł do 240 zł;
- sprawy o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu prowadzonym w innym państwie UE – z 300 zł do 600 zł;
- sprawy o ubezwłasnowolnienie – z 480 zł do 960 zł;
- sprawy o warunkowe przedterminowe zwolnienie lub jego odwołanie – z 240 zł do 480 zł;
- czynności związane z wykonywaniem kary ograniczenia wolności oraz środków zabezpieczających – z 240 zł do 480 zł.
Wzrost o 50 proc. w 5 kategoriach spraw:
- sprawy objęte dochodzeniem – z 360 zł do 540 zł;
- sprawy objęte śledztwem – z 600 zł do 900 zł;
- czynności wyjaśniające w postępowaniu o wykroczenia – z 180 zł do 270 zł;
- postępowanie przed sądem rejonowym w sprawach o wykroczenia – z 360 zł do 540 zł;
- sprawy o odroczenie lub przerwę w wykonywaniu kary – z 360 zł do 540 zł.
Tu warto zaznaczyć, że we wstępnej wersji projektu stawki w przypadku czynności wyjaśniających w sprawie o wykroczenia miały wzrosnąć do 360 zł, to zostało poprawione na 270 zł.
Jak budować wizerunek prawnika w relacjach z klientami? - zobacz w LEX >
Przepisy przewidują, że nowe stawki będą miały zastosowanie również do spraw wszczętych, lecz niezakończonych przed dniem wejścia w życie przepisów. Szykuje się zresztą kolejna nowelizacja, a to w związku z projektem zmian w procedurze karnej (jest na etapie Sejmu). Zakłada on m.in. zmianę definicji podejrzanego – tak by oderwać ją od instytucji przedstawienia zarzutów. Według projektu taki status – podejrzanego – będzie więc obowiązywał od momentu zatrzymania, bo jak uzasadniono, zatrzymanie jest czynnością ukierunkowaną na ściganie. Zaproponowano też zmiany w art. 245 par. 2 k.p.k. w zakresie dyżurów adwokacko-radcowskich. I tak dla umożliwienia zatrzymanemu korzystania z pomocy obrońcy ma zostać ustanowiony obowiązek pełnienia przez adwokatów i radców prawnych dyżurów w czasie i miejscu ustalonym w odrębnych przepisach. Sporo emocji wzbudziło wśród prawników pismo wiceministra Arkadiusza Myrchy, będące odpowiedzią na wątpliwości ministra finansów. Przyznał w nim, że wejście w życie m.in. powyższych przepisów, noweli k.p.k., spowoduje wzrost wydatków niezależnie od zmian przewidzianych w rozporządzeniach zwiększających prawnicze stawki. Zadeklarował również określenie poszczególnych nowych stawek kwotowo, a nie procentowo. W przypadku tych konkretnych wynagrodzeń – dla obrońcy zatrzymanego miałyby one, jak wynika z pisma ministra, wynosić 25 proc. aktualnie obowiązującej stawki minimalnej/opłaty przewidzianej za obronę w sprawie, tj. 90 zł w sprawie objętej dochodzeniem oraz 150 zł w sprawie objętej śledztwem.
Czytaj też w LEX: Rządowy projekt zmian procedury karnej z 28.10.2024 r. - kilka uwag praktycznych >
Włodzimierz Chróścik, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, podkreśla, że samorząd radcowski od wielu lat konsekwentnie zabiega o podniesienie stawek za pomoc prawną z urzędu oraz o uporządkowanie zasad ich ustalania. - Ostatnia decyzja Ministerstwa Sprawiedliwości, obejmująca wzrost stawek w piętnastu kategoriach spraw od 1 stycznia 2026 r., nie jest odpowiedzią na postulaty samorządu, ponieważ nie dotyka podstawowego problemu – braku systemowego uregulowania zasad wynagradzania pomocy prawnej. Trzeba podkreślić, że mamy do czynienia z kolejną zmianą o charakterze punktowym. Podwyżki stawek, choć lepsze niż ich brak, nie rozwiązują problemu, o którym środowisko mówi od lat. Podwyżki korygują problematyczne obszary, ale czynią to z wyraźnym opóźnieniem wobec potrzeb praktyki - wskazuje. I dodaje, że nawet tam, gdzie stawki wzrastają znacząco, nadal w wielu sprawach nie odzwierciedlają one rzeczywistego nakładu pracy, odpowiedzialności ani czasu trwania postępowań. - Skala i sposób wprowadzania zmian pokazują, że resort reaguje na najpilniejsze problemy, jednak mimo wielu obietnic nie zdecydował się wciąż na całościowe uporządkowanie modelu wynagradzania pełnomocników z urzędu - podsumowuje.
Praktyka prawnicza zorientowana na klienta – co to oznacza w praktyce? - czytaj w LEX >
Cena promocyjna: 135.2 zł
|Cena regularna: 169 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 118.29 zł
Podwyżka to krok, brakuje rozwiązań systemowych
Prawnicy w swoich ocenach są zgodni. Podkreślają, że podwyższenie stawek jest zawsze krokiem w dobrym kierunku, ale potrzeba rozwiązań systemowych.
– Podwyższenie ich w określonych grupach spraw o 50 proc. czy nawet 100 proc. nie rozwiązuje problemu, a można powiedzieć, że jest "gonieniem króliczka". Nie o to chodzi. Tym bardziej że na szali jest bezpieczeństwo obywateli, ich konstytucyjne prawo do sądu. I oczywiście jest też zapis umożliwiający sądowi podniesienie tego wynagrodzenia do 600 proc. – np. w sprawach trudnych, skomplikowanych, wymagających dużego zaangażowania adwokata lub radcy. Jak często jest to przez sądy stosowane? Gdybym mógł oszacować, to mówimy o ok. 2 proc. spraw, czyli idąc dalej, ten przepis praktycznie nie jest przez sądy stosowany – mówi Filip Tohl, członek zarządu Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris i Stowarzyszenia Forum Adwokatów.
I przypomina, że nad rozwiązaniami systemowymi miał pracować m.in. pełnomocnik do spraw określenia zasad ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata oraz radcę prawnego z urzędu. – Minister Żurek zdecydował o jego odwołaniu. Nie wiemy, co to tak naprawdę oznacza dla prac nad systemowym uregulowaniem kwestii stawek za pomoc prawną z urzędu i wyboru. W naszej ocenie, i takie były postulaty m.in. Defensor Iuris, szansą na uregulowanie stawek jest wprowadzenie rozwiązania, na mocy którego to adwokat lub radca wskazywałby, na ile wycenia swoją pracę, odnosząc się np. do wynagrodzenia podstawowego, a sąd, jeśli by się z tym nie zgadzał, musiałby wskazać w uzasadnieniu, dlaczego na takie wynagrodzenie nie zasługuje. Są też inne możliwości, np. wprowadzenie systemowej, corocznej waloryzacji czy płatne dodatkowo rozprawy. Generalnie nie może być tak, że niezmiennie od lat adwokaci i radcy prawni świadczą pomoc prawną z urzędu za stawki, które nie rekompensują nawet kosztów dojazdu – podsumowuje.
- Z perspektywy samorządu radcowskiego kierunek zmian jest jasno określony i od dawna komunikowany Ministerstwu Sprawiedliwości. Niezbędne jest ustawowe uregulowanie zasad ustalania stawek, w tym wprowadzenie mechanizmu ich waloryzacji, tak aby wysokość wynagrodzeń nie była uzależniona od doraźnych decyzji i nie wymagała cyklicznych interwencji - mówi z kolei prezes Chróścik. Jak dodaje, równie ważne jest odejście od sztywnego modelu ryczałtowego na rzecz rozwiązań, które pozwolą uwzględniać rzeczywisty zakres pracy pełnomocnika, czas trwania sprawy oraz jej stopień złożoności. - Chodzi o takie ukształtowanie wynagrodzeń, które będzie powiązane z rzeczywistym nakładem pracy, wartością i rodzajem sprawy, a jednocześnie zapewni, że pełnomocnik nie będzie de facto dopłacał do prowadzenia spraw z urzędu. Trzeba też wreszcie spójnie uregulować cały obszar nieodpłatnej pomocy prawnej i pomocy z urzędu, zamiast utrzymywać rozproszone, zmieniane od czasu do czasu akty wykonawcze - podkreśla prezes KRRP.
Także Rafał Maciejewski, adwokat (Kancelaria Adwokacka Maciejewski & Niewiadomy), zauważa , uważa, że rozporządzenia, które wchodzą w życie od 1 stycznia 2026 r., choć zmieniają stawki w niektórych wybranych sprawach, niczego nie rozwiązują. – Bo to jest tylko w pewien sposób zwiększenie wynagrodzenia za niektóre kategorie spraw. Natomiast to, czego cały czas brakuje, to urealnienie tych wynagrodzeń do warunków rynkowych. Przypomnę, że zmiany, do których doszło, m.in. zrównanie stawek z urzędu i "z wyboru", to efekt kolejnych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Biorąc jednak pod uwagę fakt, jak bardzo zmienia się rzeczywistość, koszty utrzymania, życia, że wielokrotnie wzrosła płaca minimalna, nadal mamy sytuację, w której państwo ustala stawki za świadczenie pomocy prawnej na niskim poziomie, który nie odpowiada realiom. W wielu sprawach stawek nie podniesiono – chociażby w przypadku spraw karnych o wyrok łączny, gdzie jest stawka 240 zł , zupełnie nieodpowiadająca nakładowi pracy– zaznacza.
Zobacz też w LEX: Najnowsze narzędzia marketingu prawnika - jak być widocznym w Internecie? >
Klucz: analiza i współpraca z prawnikami
Prof. Rafał Stankiewicz, kierownik Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych. Podkreśla, że wzrost stawek za urzędówki i stawek "z wyboru" od 1 stycznia 2026 r. jest oczywiście dobrym rozwiązaniem. – Niewątpliwie jednak potrzebujemy systemowych rozwiązań, które umożliwią coroczną waloryzację stawek. I MS powinno w tym zakresie współpracować z samorządami prawniczymi – zaznacza.
Radcy zaproponują projekt ustawy?
Prezes Chróścik zwraca uwagę także na współpracę z MS, która jak mówi w wielu obszarach ma bardzo konstruktywny charakter. - Obie strony pozostają w dialogu, a resort podjął kilka istotnych działań odpowiadających na postulaty środowiska. W tym przypadku jednak współpraca nie przebiega tak, jak zapowiadano. W ciągu ostatnich kilku miesięcy proces prac nad rozwiązaniami systemowymi w zasadzie się zatrzymał. Zapowiadana grupa robocza z udziałem przedstawicieli samorządów prawniczych nie rozpoczęła prac. W praktyce Ministerstwo ogranicza się do jednostronnych rozporządzeń korygujących wybrane stawki, bez współpracy z samorządami zawodowymi, co budzi bardzo duże niezadowolenie środowiska. Kolejny etap współpracy powinien przynieść widoczne efekty legislacyjne: powołanie zespołu w jasno określonym trybie, przedstawienie harmonogramu oraz projektu ustawy. To pozwoliłoby szybko przenieść rozmowę z poziomu doraźnych korekt do trwałych rozwiązań systemowych, na które radcowie czekają od dawna - zaznacza. I zapowiada, że jeśli MS – mimo deklaracji – nie będzie w stanie zrealizować zobowiązań wspólnego wypracowania ustawy, to jako prezes KRRP przedstawi w najbliższych miesiącach projekt ustawy regulującej rynek nieodpłatnej pomocy prawnej i pomocy z urzędu.
Czytaj też w LEX: Dezinformacja jako zagrożenie systemowe i proceduralne dla polskiego wymiaru sprawiedliwości >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
