Pandemia COVID–19 przyśpieszyła implementację narzędzi umożliwiających dostęp online do sądu. Ciągle nie jest on jednak wystarczający. Zdalne procedowanie musi respektować prawo „publicznej rozprawy”. Nie może też pomijać wykluczonych cyfrowo – m.in. takie wnioski wynikają z opublikowanego niedawnego raportu „Wdrażanie nowych technologii w wymiarze sprawiedliwości”. Pisaliśmy o nim w tekście pt. Sądy niezbyt przychylne nowym technologiom >>.
Z raportu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka (HFPC) i kancelarii Clifford Chance wynika, że dotychczasowe problemy wymiaru sprawiedliwości, w tym opóźnienia w cyfryzacji, stały się w ostatnim okresie coraz bardziej dolegliwe i odczuwalne na różnych etapach kontaktu z sądami.
Zobacz w LEX: Zasady doręczania pełnomocnikom zawodowym pism sądowych przez Portal Informacyjny - nagranie ze szkolenia >
Konieczne zmiany w wymiarze sprawiedliwości
Z raportu wynika, że wielu respondentów dostrzega potencjał, jaki wiąże się z wdrażaniem rozwiązań wykorzystujących bardziej zaawansowane technologie niż dotychczas. Okazuje się, że wykluczenie cyfrowe w Polsce wciąż jest problemem, który wyklucza wprowadzenie obligatoryjnych sądów online, ale jednocześnie stawia pewne granice przed pełną informatyzacją, a przede wszystkim mogącą być jej dalszą konsekwencją, automatyzacją. Badania potwierdzają, że przy projektowaniu tego typu zmian niezbędne jest uwzględnienie perspektyw różnych grup zawodowych i społecznych oraz takich czynników, jak wykluczenia cyfrowe, zróżnicowane umiejętności cyfrowe, dostępność do pomocy profesjonalnych pełnomocników w społeczeństwie, wsparcie dla prawników i stron postępowania w trakcie tej transformacji.
Konieczne trzy obszary działań
Autorzy raportu podkreślają, że cyfryzacja w pierwszej kolejności powinna być przeprowadzona w trzech obszarach:
- komunikacji sądu z pełnomocnikami/stronami postępowania;
- prowadzenia akt postępowania i ich udostępniania stronom;
- prowadzania posiedzeń zdalnych lub hybrydowych.
Wymiar sprawiedliwości podobnie jak inne obszary funkcjonowania państwa wymaga dostosowywania się do nowych warunków. Wykorzystanie innowacyjnych rozwiązań w jego wypadku jest zatem nie tylko znakiem czasu, ale również koniecznością. W wypadku sądów (tak powszechnych, administracyjnych, jak i Sądu Najwyższego) nowe rozwiązania powinny służyć jednak nie tylko zwiększeniu efektywności i korzyściom wizerunkowym, ale również lub może przede wszystkim służyć podwyższeniu gwarancyjnego charakteru prowadzonych postępowań. Cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości powinna być więc projektowana z uwzględnieniem konkretnych celów, a nie tylko dla uzyskania etykiety: „nowoczesny sąd”.
Zobacz również: Obywatele i firmy priorytetem przy informatyzacji sądów >>
Rekomendacje dla ustawodawcy
Autorzy raportu postulują opracowanie programu kompleksowej reformy, mającej na celu modernizację systemu sądownictwa z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Konieczne jest też ustalenie skali wykluczenia cyfrowego w kraju oraz wdrożenie rozwiązań mających na celu zapewnienie, że cyfryzacja postępowań sądowych nie dopuści do dyskryminacji osób wykluczonych cyfrowo, a także konsultacje z organizacjami reprezentującymi osoby z niepełnosprawnościami na temat ich potrzeb w zakresie dostępu do sądu. Warto też przeprowadzić konsultacje z samorządami prawniczymi oraz sędziami i prokuratorami na temat potrzeb wynikających z ich dotychczasowej praktyki w korzystaniu z mechanizmów opartych na nowych technologiach.
Zobacz w LEX: Elektroniczne zgłaszanie wniosków do KRS - nagranie ze szkolenia >
Na etapie legislacyjnym konieczne jest z kolei kompleksowe uregulowanie zasad przeprowadzania zdalnych rozpraw w poszczególnych rodzajach postępowań sądowych, z uwzględnieniem międzynarodowych standardów w zakresie prawa do sądu, w tym odniesienie się do takich kwestii, jak:
- rodzaje spraw, w których zdalne przeprowadzenie rozprawy byłoby niemożliwe;
- zapewnienie możliwości poufnej komunikacji między uczestnikiem rozprawy zdalnej a jego pełnomocnikiem;
- zapewnienie jawności rozpraw zdalnych;
- zasady postępowania w razie awarii technicznych;
- ochrona danych;
- zapewnienie jasnych reguł w zakresie rejestracji i archiwizacji nagrań rozpraw zdalnych.
- poprzedzenie wprowadzenia dalej idących reform (np. utworzenie sądów online rozpatrujących sprawy w całości w trybie zdalnym przy wykorzystaniu rozpraw zdalnych, elektronicznych środków komunikacji do korespondencji z uczestnikami postępowania itd.) programem pilotażowym w celu zidentyfikowania obszarów, w których potrzebne byłyby dalsze prace i usprawnienia;
- zapewnienie stronom możliwości zdalnego i bezpiecznego komunikowania się z sądem, w tym wnoszenia pism procesowych oraz otrzymywania korespondencji z sądu drogą elektroniczną;
- zapewnienie stronom zdalnego dostępu do akt sądowych we wszystkich rodzajach postępowań za pośrednictwem jednego, centralnego portalu internetowego;
- wprowadzanie nowych rozwiązań z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnością oraz wykorzystywanie nowoczesnych technologii w celu ułatwienia takim osobom uczestnictwa w postępowaniach sądowych i komunikowania się z sądem.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
