Zasadą w postępowaniu karnym jest fakt, że oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator, a inny organ państwowy - np. organ skarbowy, może nim być wyjątkowo, na podstawie szczególnych przepisów. Jeżeli chodzi o postępowanie karne skarbowe, to uwagę zwraca dość charakterystyczne dla niego rozwiązanie. Dopuszcza ono równoczesne występowanie przed sądem dwóch oskarżycieli publicznych – prokuratora i organu skarbowego. Z praktyki wynika, że występowanie tych dwóch oskarżycieli jest coraz powszechniejsze.
Czytaj w LEX: Organy postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe >
Potwierdza to Robert Smoczyński, doradca podatkowy, partner w TLA Smoczyński Koniewski. Podaje przykład sprawy, w której sąd w pierwszej instancji uznał winę przedsiębiorcy i wydał wyrok skazujący.
Musi być wina, a nie tylko inny punkt widzenia
- Podatnik uznał, że nabycie towarów nie podlega opodatkowaniu akcyzą. Analiza orzecznictwa nie dawała jednoznacznej odpowiedzi. Istniały wyroki korzystne dla podatnika, jak i niekorzystne. Sąd administracyjny zawiesił nawet postępowanie do czasu oceny przez TSUE, czy polskie przepisy akcyzowe są zgodne z dyrektywą. Ten niestety uznał, że są zgodne. Podatnik przegrał sprawę. Myślał, że na tym koniec, lecz koszmar dopiero się zaczął – opowiada Smoczyński. Podatnik otrzymał bowiem akt oskarżenia (sporządzony przez organ skarbowy i „posiłkowo” wspierany przez prokuratora), a w ślad za tym wyrok karny - winny. Innymi słowy, podatnik dostał nauczkę, a inni podatnicy ostrzeżenie: jeśli orzecznictwo jest niejednolite, to wybierając wersję korzystną dla podatnika, musisz liczyć się z odpowiedzialnością karną. - Każdy następnym razem zastanowi się więc nie dwa, a pięć razy. Można dokonać jeszcze jednego gorzkiego spostrzeżenia: państwo tworzy niejasne prawo podatkowe i karze tych, którzy je interpretują inaczej, niż organy podatkowe. W takiej sytuacji nie może być automatyzmu, bo do poniesienia odpowiedzialności potrzebna jest wina, a nie tylko inny punkt widzenia – komentuje Smoczyński.
Zobacz również:
Raportowanie schematów podatkowych do pilnej poprawy >>
NSA: Nie każdy dokument pozwala wznowić postępowanie >>
Fiskus coraz bardziej rygorystyczny
Trudno oprzeć się wrażeniu, iż obejmowanie przez ustawodawcę coraz większej liczby czynności, których wykonanie wiąże się z odpowiedzialnością karną skarbową (schematy podatkowe, trwające prace nad ustawą o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych) zbiega się ze wzmożoną aktywnością oskarżycieli, przygotowujących sprawnie akty oskarżenia. Te ostatnie są kierowane nawet przeciwko osobom, które swoje błędne decyzje (jak się później okazuje w postępowaniu sądowoadministracyjnym) opierały na korzystnych dla nich wyrokach wydawanych w podobnych sprawach.
Czytaj w LEX: Raportowanie schematów podatkowych przez biura rachunkowe >
Podatnicy, dokonując kwalifikacji podatkowej, działali w momencie, w którym istniało niejednolite orzecznictwo podatkowe. Dokonywali oceny, podejmowali decyzje korzystne dla nich i na poparcie swojej oceny dysponowali wyrokami sądów w podobnych sprawach. W takiej sytuacji trudno przypisać winę i tym samym obciążyć podatnika odpowiedzialnością karną skarbową. Niemniej jednak akty oskarżenia przeciwko takim osobom w takich sytuacjach też są kierowane do sądów. Zdaniem Alicji Sarny, szefowej zespołu postępowań podatkowych w MDDP, takie działanie jest nieprawidłowe. Rozbieżne orzecznictwo nie może być bowiem podstawą do uznania, że mamy do czynienia z umyślnym zaniżeniem podatku. Ekspertka zwraca uwagę, że rosnąca liczba postępowań karnych, wraz z lawinowo postępującymi zmianami przepisów podatkowych, powinna skutkować wprowadzeniem u podatników choćby podstawowych, spisanych procedur wewnętrznych, odnoszących się do prawidłowości rozliczeń podatkowych, obiegu dokumentów itp. Właściwe ustawienie procesów, w tym np. zasad występowania o interpretacje indywidualne, czy opinie doradców podatkowych, może bowiem zminimalizować ryzyko pociągnięcia do odpowiedzialności karnej skarbowej. Prof. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych, dodaje, że coraz istotniejszy staje się zatem compliance, czyli elimanacja ryzyka podatkowego, a także odpowiedzialności karnej i karnej skarbowej. Przedsiębiorcy oraz menadżerowie oczekują doradztwa zapobiegającego odpowiedzialności firmy i osób zarządzających.
Czytaj w LEX: Obowiązki biur rachunkowych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu >
- Dlatego też duże zainteresowanie budzą różnego rodzaju procedury wdrażane w firmach, np. MDR, zapewniające prawidłowość rozliczeń podatkowych, zgodne z ustawą o przeciwdziałaniu terroryzmowi i praniu pieniędzy, odpowiedzialności podmiotów zbiorowych itd. Mogą one wyeliminować, albo ograniczyć ryzyko odpowiedzialności. Dlatego rośnie znaczenie doradztwa podatkowego w biznesie - tłumaczy prof. Mariański.
Kodeks karny skarbowy już nie tylko instrumentalnie
Częste stosowanie przepisów karnych potwierdza także prof. Krzysztof Lasiński-Sulecki, kierownik Ośrodka Studiów Fiskalnych z Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu. Zwraca uwagę, że dotychczas w postępowaniach podatkowych dostrzegalne były pewne prawidłowości pozwalające przypuszczać, że wszczynanie postępowań karnych skarbowych wykorzystywane było instrumentalnie, aby doprowadzić do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Przypuszczenie takie było uzasadnione częstym wszczynaniem postępowań karnych skarbowych tuż przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Czytaj w LEX: Przedawnienie zobowiązań podatkowych >
Niekorzystny trend w działaniu fiskusa
- Obecnie dostrzec można również inny, nowy trend w relacjach między postępowaniami karnymi skarbowymi a postępowaniami podatkowymi. Otóż, toczą się postępowania karne czy karne skarbowe, które poprzedzają wydanie decyzji w podatkowym postępowaniu wymiarowym – wskazuje prof. Lasiński-Sulecki. Jego zdaniem, jest to działanie w wielu wypadkach kontrowersyjne. Profesor tłumaczy, że przecież do dnia wydania doręczenia decyzji, określającej wysokość zobowiązania podatkowego, na podstawie ordynacji podatkowej przyjmuje się, że prawidłowa jest wysokość zobowiązania zadeklarowanego przez podatnika w deklaracji podatkowej. Co więcej, prowadzenie postępowania karnego skarbowego przed zakończeniem postępowania podatkowego skłania do zastanowienia się nad znaczeniem art. 11 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który stanowi o związaniu sądu administracyjnego ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Nie wydaje się przy tym zasadne przyjęcie, że o wysokości zobowiązania podatkowego może przesądzić sąd w wyroku w sprawie karnej.
Zobacz linie orzecznicze:
Pojęcie wyroku skazującego wydanego w sprawie karnej na gruncie art. 11 p.p.s.a. >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
