Zasady nabywania prawa oraz ustalania wysokości i wypłacania "trzynastki" zostały uregulowane w ustawie z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (dalej jako: ustawa).
Kto może liczyć na trzynastkę
Dodatkowe wynagrodzenie przysługuje:
- pracownikom jednostek państwowej sfery budżetowej,
- pracownikom zatrudnionym w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach,
- pracownikom samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych,
- pracownikom biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.
Trzynastki otrzymują wyłącznie zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Oznacza to, że osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, nie mają prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Ponadto na podstawie art. 1 ust. 3 ustawy, prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego nie przysługuje osobom zajmującym kierownicze stanowiska państwowe oraz żołnierzom i funkcjonariuszom Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej oraz Służby Ochrony Państwa.
Nie zawsze trzeba przepracować cały rok
Nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego jest uzależnione przede wszystkim od okresu przepracowanego u danego pracodawcy. Pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu całego roku kalendarzowego. Natomiast jeśli nie przepracował całego roku kalendarzowego, to nabywa prawo do trzynastki w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu. Warunkiem jest jednak, aby okres ten wynosił co najmniej 6 miesięcy. Wynika to wprost z art. 2 ust. 2 ustawy. Należy podkreślić, że nie chodzi o samo pozostawanie w stosunku pracy, tylko o faktyczną obecność w pracy i jej świadczenie. Takie stanowisko zajął też Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z 1 stycznia 2007 r., sygn. akt VII Pa 322/07. Stwierdzono w nim, że przynajmniej sześć miesięcy pracy uprawniające do dodatkowego wynagrodzenia rocznego za poprzedni rok mierzymy faktycznym okresem pozostawania w zatrudnieniu.
Warto też zwrócić uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z 7 lipca 2011 r., sygn. akt III PZP 3/11, w której podkreślono, że okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do sześciomiesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy.
Przykład: 1 września 2021 r. Anna W. została zatrudniona w ministerstwie na czas nieokreślony. Oznacza to, że w 2021 r. nie przepracuje co najmniej 6 miesięcy. Tym samym nie dostanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Przykład: 1 października 2021 r. Marian Z. został zatrudniony w sądzie na podstawie umowy o pracę na czas określony. Umowa została zawarta do 30 kwietnia 2022 r. Pracownik zarówno w 2021 r., jak i w 2022 r. nie przepracuje wymaganych sześciu miesięcy, które uprawniłyby go do nabycia dodatkowego rocznego wynagrodzenia.
Istnieją jednak wyjątki
Warto zwrócić uwagę na obowiązują od tej zasady wyjątki. Zostały one enumeratywnie wymienione w art. 2 ust. 3 ustawy. Przepis ten stanowi, że przepracowanie co najmniej sześciu miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach:
- nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły;
- zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące;
- powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,
- korzystania z urlopu rodzicielskiego,
- wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.
Przykład: 1 października 2021 r. świeżo upieczona absolwentka psychologii została zatrudniona na uczelni jako asystent. Pomimo tego, że w 2021 r. nie przepracuje co najmniej 6 miesięcy, to nabędzie ona prawo do dodatkowego rocznego wynagrodzenia. Jego wysokość zostanie jednak ustalona proporcjonalnie do przepracowanego okresu.
Czytaj także: Wynagrodzenie minimalne obejmuje też dodatki, premie i nagrody >>>
Zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy, wyjątek obejmuje też:
- rozwiązanie stosunku pracy w związku z:
- przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
- przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
- likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
- likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją;
- podjęcie zatrudnienia:
- w wyniku przeniesienia służbowego,
- na podstawie powołania lub wyboru,
- w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
- w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
- po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej;
- korzystanie z urlopu:
- wychowawczego,
- macierzyńskiego,
- ojcowskiego,
- na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- dla poratowania zdrowia,
- przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego.
Sąd Najwyższy w wyroku z 18 października 2011 r., sygn. akt I PK 263/10, wskazał, że okresy przepracowane należy rozumieć jako okresy faktycznie (efektywnie) przepracowane u danego pracodawcy. Natomiast wyliczenie w art. 2 ust. 3 ustawy przypadków, w których przepracowanie co najmniej 6 miesięcy nie jest wymagane ma charakter wyczerpujący.
Trzynastkę można też stracić
Pracownik nie nabywa prawa do wynagrodzenia rocznego w czterech przypadkach. Stanowi o tym art. 3 ustawy. Chodzi o:
- nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy trwającą dłużej niż dwa dni;
- stawienie się do pracy lub przebywanie w pracy w stanie nietrzeźwości;
- wymierzenie pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby;
- rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Przykład: Zbigniew W. faktycznie przepracował cały 2021 r. W nocy z 12 na 13 grudnia 2021 r. bardzo hucznie świętował urodziny swojego szwagra. 13 grudnia nie czuł się jeszcze na siłach, ale zamiast wziąć dzień wolnego, postanowił przyjść do pracy. Przełożony miał podejrzenia co do stanu pracownika. Do zakładu pracy wezwano policję, która przeprowadziła badanie alkomatem. Okazało się, że stężenie alkoholu w krwi pracownika wyniosło 0,8 promila. W związku ze stawieniem się do pracy w stanie nietrzeźwości, pracownik nie nabędzie prawa do „trzynastki”.
Ustalanie wysokości dodatkowej pensji
Trzynastkę ustala się w wysokości 8,5 proc. sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje mu dodatkowa pensja. W podstawie trzynastki trzeba też uwzględnić: wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który ją podjął w wyniku przywrócenia do niej. Natomiast w przypadkach, w których do nabycia trzynastki nie jest wymagane przepracowanie co najmniej 6 miesięcy, wysokość wynagrodzenia rocznego ustala się proporcjonalnie do okresu przepracowanego u danego pracodawcy.
Wypłata trzynastki do końca marca
Wynagrodzenie roczne jest wypłacane z wyodrębnionych na ten cel środków na wynagrodzenia. Jeśli chodzi o termin, to trzynastkę wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie. Wyjątek stanowi sytuacja, w której z pracownikiem rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy. W takim przypadku, wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
