Z punktu widzenia dłużnika celem upadłości konsumenckiej jest uzyskanie oddłużenia, co następuje poprzez umorzenie na mocy orzeczenia sądu niespłacalnych zobowiązań. Ten „bilet do raju” standardowo można uzyskać po zamknięciu etapu: postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości (co oznacza sądowe potwierdzenie stanu niewypłacalności), postępowania upadłościowego (w którym liczy się wierzycieli i spienięża majątek dłużnika, jeśli takowy jest), wykonania planu spłaty.

Podczaszy Joanna: Instytucja upadłości konsumenckiej jako warunek utrzymania systemu społeczno-gospodarczego opartego na długu >>>

Coraz większa liberalizacja przesłanek ogłoszenia upadłości

Kolejne nowelizacje prawa upadłościowego prowadziły do znacznego zliberalizowania przesłanek dla ogłoszenia upadłości, ustalenia planu spłaty, a w konsekwencji złagodzenia pośrednich przesłanek zmierzających do uzyskania efektu oddłużenia. Oddłużenie osób fizycznych, z jednej strony, nie powinno być instrumentem zachęcającym do moralnego hazardu ale, z drugiej strony, trudno przecenić jego społeczne i gospodarcze znaczenie. Utrzymujące się wysoka kwota zadłużenia zazwyczaj działa demotywująco na aktywność zawodową dłużnika. Niezwykle często suma wierzytelności przekracza zdolności płatnicze nawet takich osób, które są postrzegane jako dobrze zarabiające. Co więcej, czasy współczesne sprzyjają powstawaniu tzw. baniek zadłużeniowych społeczeństw, przedsiębiorców i państw. Pogłębiające się zadłużenie osób fizycznych ma miejsce nie tylko w związku kulturą konsumpcji ale jest wynikiem wzrastających kosztów utrzymania. Ma również związek z globalnymi tendencjami makroekonomicznymi wyrażającymi się w biednieniu społeczeństw. Okoliczność, że nowa odsłona upadłości konsumenckiej jest „względniejsza” dla dłużnika powinna w odpowiedni sposób determinować kierunki wykładni przepisów dotychczasowych.

Czytaj: Byli przedsiębiorcy chętnie korzystają z upadłości konsumenckiej>>

Amnestia finansowa dłużnika, kiedy?

Żaden przepis polskiego prawa upadłościowego formalnie nie wprowadza dla kandydata na upadłego cenzusu czystej kartoteki karnej w Krajowym Rejestrze Karnym. Teoretycznie wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć także wierzyciel prawomocnie skazany za przestępstwo, w tym także za przestępstwo na szkodę wierzycieli. Niemniej ustawodawca wprowadza pewne ograniczenia dla amnestii finansowej dłużnika. Po pierwsze, zgodnie z art. 491 ze zn. 21 ust. 2 prawa upadłościowego nie podlegają umorzeniu zobowiązania upadłego do:

  • zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny,
  • zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie,
  • naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem.

 

Pilch Agnieszka, Porzycki Marek: Wykonanie kary grzywny a upadłość konsumencka >>>

Chybiński Rafał: Upadłość konsumencka – realna pomoc czy katastrofa regulacyjna? >>>

Katalog powyższy nie podlega wykładni rozszerzającej. Zatem pewne kategorie zobowiązań będących następstwem popełnionego przestępstwa nie mogą zostać umorzone przez sąd. Niemniej te zobowiązania mogą zostać objęte układem w alternatywnym do upadłości konsumenckiej postępowaniu o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Propozycje układowe mogą przewidywać co do tych zobowiązań ich umorzenie, rozłożenie na raty, itp. Sztuka polega tylko na tym aby układ – dzięki odpowiedniej arytmetyce układowej – przegłosować, a następnie wykonać. Ostateczny efekt umorzenia zrestrukturyzowanych zobowiązań uzyskuje się dopiero po wykonaniu układu.

Czytaj także: Upadłość konsumencka przedsiębiorcy możliwa, ale są ograniczenia>>

Po drugie, okoliczności związane z powstaniem zobowiązań mogą mieć znaczenie z punktu widzenia tak zwanej „moralności płatniczej dłużnika”, W obecnym stanie prawnym moralność płatnicza dłużnika nie jest już przesłanką ogłoszenia upadłości konsumenckiej, ale pełni funkcję przesłanki dla potrzeb dopuszczenia upadłego do dalszego etapu jakim jest ustalenie planu i przesłanki „jakości” planu spłaty. W tym przypadku powiązanie zadłużenia z prawomocnym skazaniem za popełnione przestępstwo może mieć znaczenie. Jakie? To już zależy od okoliczności sprawy: rodzaju przestępstwa, stopnia winy, rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli, proporcji zobowiązania, którego dotyczył czyn zabroniony do ogółu zobowiązań dłużnika. Prawomocne ustalenia sądu karnego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd upadłościowy.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Ochrona konsumencka przedsiębiorców

Witold Chomiczewski

Sprawdź  

Czy wolno oddłużyć skazanego za przestępstwo na szkodę wierzycieli?

Należy postawić tezę, że w drodze wykładni prawa upadłościowego nie powinno się tworzyć względem dłużnika skazanego wcześniej za popełnienie przestępstwa –  w istocie rzeczy dodatkowego środka karnego, jako rodzaju sankcji za popełnienie przestępstwa. Prawnym  standardem jest zasada ne bis in idem. Wynika ona z art. 4 ust. 1 Protokołu nr 7 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka: „Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu przed sądem tego samego Państwa za przestępstwo, za które został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem lub uniewinniony zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego tego Państwa”.

Rogala Krystyna: Krajowy Rejestr Zadłużonych jako system teleinformatyczny obsługujący postępowanie upadłościowe i restrukturyzacyjne >>>

 

Zgodnie z art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej „Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego zgodnie z ustawą został już uprzednio uniewinniony lub za który został już uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium Unii”. Wyliczenie środków karnych, w formie zamkniętej listy, zawiera art. 39 kodeksu karnego. Nie ma w nim zakazu oddłużenia osoby skazanej za popełnieniu przestępstwa na szkodę wierzycieli.

Przedstawienie informacji o skazaniu prawomocnym przestępstwem na szkodę jednego z wierzycieli nie jest formalnym warunkiem sine qua non złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Wniosek o ogłoszenie upadłości tradycyjnie traktowany jest jako najbardziej skomplikowany wniosek wszczynający postępowanie w polskiej procedurze cywilnej. Zakres danych zbieranych na temat dłużnika jest bardzo szeroki. Dane te zbierane są nie tylko pod kątem ustalenia jaki jest aktualny stan majątku dłużnika i stan zobowiązań wobec wierzycieli ale również w celu, który wyraża się w ewentualnym zaskarżeniu czynności zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli. Wśród licznych wymogów formalnych nie przewidziano jednak ani obowiązku zaznaczenia czy zadłużenie ma związek popełnionym przestępstwem ani obowiązku przedstawienia zaświadczenia z KRK. Dodatkowo sąd upadłościowy, na zasadach ogólnych, może wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia wniosku o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, a w tym do dołączenia innych danych czy wskazania określonych dowodów.

Czytaj też: Przestępstwo faworyzowania niektórych wierzycieli (art. 302 par. k.k.) >>>

Nie da się zataić informacji o skazaniu przed sądem upadłościowym

Z istoty postępowania cywilnego wynika, że zanim sąd upadłościowy dopuści do oddłużenia danej osoby fizycznej, powinien wszechstronnie rozpoznać sprawę. Ponadto ustalenie wierzytelności wobec upadłego w postępowaniu upadłościowym następuje w oparciu o konkretne okoliczności jej powstania. Ustalenia dokonywane przez syndyka nie są  abstrakcyjne w tym znaczeniu, że nie odrywają się od przyczyn dla których powstała dana wierzytelność.  

Ustawa 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym stworzyła publiczny rejestr w którym są informacje między innymi o osobach prawomocnie skazanych za przestępstwa. Rejestr jest prowadzony w systemie teleinformatycznym. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy prawo do uzyskania informacji o osobach, których dane osobowe zgromadzone zostały w KRK, przysługuje sądom sprawującym w Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości, w związku z prowadzonym postępowaniem. Z uwagi na charakter prawny KRK zasada jawności materialnej rejestru publicznego została ograniczona. KRK nie jest dostępny dla wszystkich osób bez ograniczeń, niemniej dane w nim ujawnione pozostają do dyspozycji sądów. 

Giezek Jacek: Wierzyciel jako podmiot przestępstw popełnianych na szkodę innych wierzycieli a formy przestępnego współdziałania >

W konsekwencji nie jest możliwe zatajenie informacji o skazaniu przed sądem upadłościowym. W karcie informacyjnej osoby,  której dane są zamieszczane w KRK nie ma specjalnej rubryki przeznaczonej na umieszczenie informacji o skazaniu za przestępstwo popełnione na szkodę wierzycieli. Ponadto w postępowaniu upadłościowym obowiązuje zasada audiatur et altera pars , która wyraża się w możliwości zajęcia stanowiska przez wierzyciela, przez zgłoszenie wierzytelności, wysłuchanie, złożenie zażalenia.

Autor: prof. Rafał Adamus z Uniwersytetu Opolskiego oraz radca prawny.

 

Ochrona konsumencka przedsiębiorców

Witold Chomiczewski

Sprawdź  

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.