Powództwa przeciwegzekucyjne to środki prawne, które umożliwiają obronę przed egzekucją poprzez podważenie zasadności lub dopuszczalności egzekucji. W drodze powództwa opozycyjnego dłużnik „atakuje” sam tytuł wykonawczy - może żądać pozbawienia go wykonalności w całości lub w części, co jest jednoznaczne z udaremnieniem możliwości przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego i prowadzi do jego umorzenia z urzędu (art. 824 par. 1 pkt 5) k. p. c.). W drodze powództwa ekscydencyjnego osoba trzecia może kwestionować możliwość prowadzenie egzekucji do konkretnego przedmiotu, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Powstają pytania: Czy dłużnik może tego dokonać w każdym czasie? Czy istnieją ustawowe terminy, które kwestię tę regulują?
Powództwo opozycyjne
Powództwo opozycyjne zostało uregulowane w art. 840 k.p.c. Omawiany przepis zawiera katalog zamknięty sytuacji, w których możliwe jest wytoczenie takiego powództwa. Dla porządku- dłużnik (albo małżonek dłużnika w przypadku trzecim) może:
- Pierwsza sytuacja: przeczyć zdarzeniom, na których oparto nadanie klauzuli wykonalności;
- Druga sytuacja: wykazywać zdarzenia powodujące wygaśnięcie zobowiązania lub niemożność egzekwowania;
- Trzecia sytuacja: wykazywać, że egzekwowane świadczenie nie należy się wierzycielowi.
W każdej z tych sytuacji, przed wytoczeniem powództwa opozycyjnego tytuł wykonawczy musi istnieć. Dłużnik nie może działać uprzedzająco, czyli zwalczać samego tytułu egzekucyjnego niezaopatrzonego klauzulą wykonalności (chyba że tytuł egzekucyjny ma ex lege moc tytułu wykonawczego – jak na przykład na podstawie art. 4 ustawy o kosztach komorniczych prawomocne postanowienia komornika wzywające do uiszczenia kosztów komorniczych).
Zobacz procedurę: Sprawa z powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego >
Co istotne, celem powództwa nie jest ponowne rozpoznanie sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem, ale skontrolowanie, czy tytuł wykonawczy odpowiada rzeczywistemu stanowi faktycznemu. („Powództwo przewidziane w art. 840 k.p.c., określane mianem opozycyjnego, nie służy ponownemu merytorycznemu rozpoznaniu sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem. Wytaczając powództwo opozycyjne dłużnik powinien wykazać, że tytuł wykonawczy nie odpowiada istotnemu i rzeczywistemu stanowi rzeczy. W wyniku rozpoznania powództwa opozycyjnego nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia w oparciu o art. 840 k.p.c.” – wyrok SA w Łodzi z 5 listopada 2020 r., I ACa 1075/19). Jest tak dlatego, że zakres kognicji (badania) sądu w postępowaniu klauzulowym jest ograniczony – sąd bada, czy przedłożony dokument jest tytułem egzekucyjnym i, czy nadaje się do wykonania w drodze egzekucji.
Zobacz procedurę: Postępowanie w wyniku powództwa opozycyjnego >
Proces opozycyjny wszczęty powództwem opartym na art. 840 par. 1 pkt 1 prowadzi wprawdzie do odwrócenia ról procesowych, sytuując potencjalnego dłużnika w roli czynnej strony postępowania, lecz nie modyfikuje materialnoprawnych reguł rozkładu ciężaru dowodu w zakresie istnienia wierzytelności. Ciężar dowodu co do wykazania istnienia i wysokości wierzytelności spoczywa na wierzycielu nie tylko wtedy, gdy wytacza on powództwo o zasądzenie świadczenia, lecz także wówczas, gdy broni się w procesie opozycyjnym, w którym badaniu podlega istnienie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym niekorzystającym z prawomocności materialnej.
Skoro powództwo opozycyjne zmierza pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, to termin końcowy na wytoczenie (i popieranie powództwa) nie może być późniejszy niż chwila zakończenia egzekucji. Tylko bowiem do chwili pełnego zaspokojenia w drodze egzekucji należności wynikających z tytułu egzekucyjnego dłużnik zachowuje interes w pozbawieniu wykonalności tytułu wykonawczego. Precyzyjne wyznaczenie tego momentu nie powinno nastręczać trudności, albowiem ukończenie postępowania egzekucyjnego jest stwierdzane postanowieniem komornika (por. art. 816 par. 3 k. p. c.).
Dlatego kluczowe jest, aby powództwo o pozbawienia tytuły wykonawczego wykonalności było składane wraz z wnioskiem o zabezpieczenie, które w tym przypadku ma w ogromnej większości przypadków formę zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Jeśli tak się stanie, dłużnika-powoda nie będzie już nurtował problem, co się stanie, jeśli w toku procesu dojdzie do wyegzekwowania roszczenia w całości lub w części.
Jeśli tak się nie stanie, to powstaje pytanie, jaką decyzję procesową powinien podjąć sąd rozpoznający powództwo opozycyjne, w sytuacji, gdy całość roszczenia zostanie wyegzekwowania. Niewątpliwie powództwo jest już wówczas bezprzedmiotowe, ale czy przestaje być merytorycznie uzasadnione?
Wskutek wyegzekwowania świadczenia jego wykonalność wygasa. Jeśli zatem w toku procesu (w którym roszczenie nie zostało zabezpieczone przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego) dojdzie do ukończenia postępowania egzekucyjnego, to zgodnie z zasadą aktualności orzeczenia sądowego (art. 316 par. 1 k. p. c.), powództwo powinno zostać oddalone.
Na marginesie warto wspomnieć, że samo roszczenie o pozbawienie wykonalności nie ulega przedawnieniu.
Charakter prawny wyroku jest konstytutywny – w drodze orzeczenia sądu kształtuje się nowy stan prawny, który jednak nie narusza prawomocności podważanego tytułu wykonawczego.
Powództwo (ekscydencyjne) interwencyjne
Drugim rodzajem powództwa przeciwegzekucyjnego jest powództwo interwencyjne wprowadzone art. 841 k.p.c. Znacząco różni się ono od powództwa opozycyjnego omówionego we wcześniejszej części artykułu. Przede wszystkim, różnica przejawia się w celu powództwa. W przypadku powództwa eskcydencyjnego jego istotą nie jest przeciwdziałanie egzekucji, lecz uzyskanie wyłączenia spod egzekucji określonej rzeczy. Jest ono zatem wnoszone przez osobę trzecią.
W przeciwieństwie do powództwa opozycyjnego, powództwo interwencyjne zostało ograniczone konkretnym terminem – liczonym w jednostkach czasu. Zgodnie z art. 841 par. 3 k.p.c. powództwo można wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin przewidziany jest w przepisach odrębnych.
Zobacz procedurę: Postępowanie w wyniku powództwa osoby trzeciej o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji sądowej >
„Miesięczny termin z art. 841 par. 3 k.p.c. ma charakter materialny (prekluzyjny), a nie procesowy i nie podlega przywróceniu. Termin ten jest jedną z przesłanek skuteczności zgłoszonego przez osobę trzecią żądania zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji. Bieg terminu z art. 841 par. 3 k.p.c. uzależniony został nie od daty doręczenia zawiadomienia o konkretnej czynności egzekucyjnej, lecz od daty powzięcia wiedzy o naruszeniu prawa. Źródła tej wiedzy mogą, lecz nie muszą się pokrywać z czynnościami procesowymi. Jest to dzień, w którym strona faktycznie dowiedziała się o zajęciu przedmiotu, a nie dzień, w którym mogła się o nim dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności.” (wyrok SA w Łodzi z 27 lutego 2020, I ACa 67/19).
Zobacz procedurę: Sprawa z powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji sądowej >
Charakter prawny: „Celem zaś powództwa opozycyjnego jest udaremnienie możliwości przeprowadzenia jakiejkolwiek egzekucji na podstawie określonego tytułu wykonawczego. Stanowi ono zatem środek obrony przed egzekucją i dlatego powód w pełni osiąga cel związany z tym powództwem, jeżeli uzyska orzeczenie stwierdzające, iż tytuł został pozbawiony wykonalności. Dla obrony jego praw nie zachodzi zatem potrzeba ustalenia, w jakiej dacie nastąpiło wygaśnięcie zobowiązania. Każde powództwo bowiem zmierza do osiągnięcia ściśle określonego celu, a celem powództwa opozycyjnego nie jest ustalenie wcześniejszej daty utraty przez tytuł wykonawczy wykonalności.” (wyrok SA w Krakowie z 11 marca 2021, I ACa 1283/19).
Nie ma więc wątpliwości, że w przypadku skierowania egzekucji do przedmiotu nie będącego własnością dłużnika, osoba której przysługują do niego prawa musi działać szybko, pod rygorem utraty uprawnień. Skoro zaś termin początkowy jest stosunkowy krótki, to bezprzedmiotowego sąd rozważania co do terminu końcowego – ustawodawca zakłada, że w ciągu miesiąca egzekucja ze spornego przedmiotu nie zostanie skutecznie przeprowadzona.
A jeśli nie uda się dochować terminów ?
Co pozostaje dłużnikowi, który nie kwestionował tytułu wykonawczego we właściwym czasie i osobie trzeciej, która spóźniła się z wytoczeniem powództwa interwencyjnego?
W pierwszym przypadku można rozważać wytoczenie powództwa o zwrot nienależnego, a właściwie nienależnie wyegzekwowanego świadczenia, ale nie zawsze. Z pewnością jest tak, że wierzyciel działający na podstawie natychmiast wykonalnego tytułu wykonawczego musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu, jeżeli następnie zostanie wykazane, że nie przysługiwało mu roszczenie materialnoprawne. Może to być wykazane w toku procesu o to roszczenie albo właśnie procesu o zwrot nienależnie wyegzekwowanego świadczenia.
Zobacz procedurę: Postępowanie z powództwa o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia >
W drugim przypadku osoba trzecia winna pamiętać o możliwości wnoszenia skargi na czynności komornika, która przysługuje nie tylko wierzycielowi i dłużnikowi, ale każdej osobie, której prawa zostały naruszone przez działania lub zaniechania komornika (por. art. 767 par. 2 k. p. c.).
Zobacz procedurę: Wniesienie skargi na czynności komornika >
Przemysław Szmidt, adwokat w Dziale Prawa Gospodarczego Kancelarii Filipiak Babicz Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
