Spadkodawca – ojciec rodziny B. zmarł, pozostawiając gospodarstwo rolne o powierzchni ok. 90 ha. Uprawiał je Łukasz B., syn zmarłego gospodarza, brat przyrodni Marty J.
Maria B. i Marta J. – matka i córka spadkodawcy wystąpiły do sądu o dział spadku i zniesienie współwłasności. Sprzeciwiał się temu Łukasz B., który argumentował, że podział gospodarstwa sprzeciwia się zasadzie prawidłowej gospodarki rolnej. Zgodnie bowiem z art. 213 kodeksu cywilnego, jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.
Czytaj także artykuł w LEX: Niedośpiał Michał, Zapis własności nieruchomości rolnej a inny zapis>
Podział przyniesie dochód
Łukasz B. wskazywał, że podział gospodarstwa na cztery części spowoduje, że dojazd z drogi głównej do niektórych gospodarstw będzie niemożliwy, gdyż droga przez wąwóz o szerokości 2,5 metra nie pozwoli przejechać maszynom rolniczym. Ponadto podział nie przyniesie mniejszym gospodarstwo rentowności.
Sądy dwóch instancji uznały, według dotychczasowej linii orzeczniczej, że podział nieruchomości oznacza zniesienie współwłasności przez podział rzeczy wspólnej. I nie zachodzi w tym wypadku sytuacja, że podział byłby sprzeczny z prawem, ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy lub pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Chodziło tu zatem o warunki negatywne z art. 211 k.c.
- Cztery gospodarstwa powstałe z działu spadku przynoszą dochód własny niezbędny do utrzymania się właścicieli – tak orzekł Sąd Okręgowy w Legnicy w czerwcu 2021 r.
Od tego postanowienia skargę kasacyjną złożył Łukasz B. Zarzucił w niej sądowi II instancji m.in.:
- naruszenie art. 213 k.c. i art. 214 k.c. przez przyjęcie, że podział nieruchomości nie spowoduje wyraźnego spadku rentowności gospodarstwa,
- naruszenie art. 1035 k.c. i art. 1038 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie. Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek, ale z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku. (Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych).
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Sondej Marek Zbigniew, Umowa podziału majątku, działu spadku oraz zniesienia współwłasności mająca za przedmiot nieruchomość>
SN uchyla postanowienie
Izba Cywilna Sądu Najwyższego 3 czerwca br. uchyliła zaskarżone postanowienie i przekazała Sądowi Okręgowemu w Legnicy do ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna okazała się zasadna, ale nie wszystkie zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.
- Gospodarstwem rolnym nie jest wyłącznie grunt, jest to kompleks majątkowy, którego kształt jest zbliżony do konstrukcji przedsiębiorstwa, który obok nieruchomości gruntowej kształtować mogą i kształtują w ramach produkcji rolnej zwykle inne dobra majątkowe, w szczególności przynależności służące prowadzeniu działalności tego typu – uzasadniał postanowienie sędzia Kamil Zaradkiewicz. – To nie może być pominięte przy ustalaniu składników gospodarstwa i jego podziale, skoro przepisy o zniesieniu współwłasności odnoszą się nie wyłącznie do gruntu, lecz właśnie gospodarstwa rolnego. Zatem zniesienie współwłasności przez podział fizyczny powinno obejmować gospodarstwo rolne jako całość, a nie tylko jeden z jego składników.
Czytaj także w LEX: Jackowski Szymon, Ratajszczak Artur, Zbycie części nieruchomości wspólnej>
Cały kompleks to też maszyny i zwierzęta
Sąd powszechny wskazał, że grunty rolne spełniają określoną w art. 55 (1) k.c. definicję gospodarstwa rolnego, ale jeśli istnieją inne składniki, oprócz gruntu, to powinny być wzięte pod uwagę przy zniesieniu współwłasności.
- W tej sprawie w skład gospodarstwa rolnego wchodził park maszynowy, znajdujący się obecnie w posiadaniu uczestnika Łukasza B. A orzeczenia sądów dwóch instancji ograniczały się jedynie do gruntu rolnego. Zatem wymaga wyjaśnienia, jakie elementy oprócz gruntu wchodzą w skład tego kompleksu majątkowego - podkreślił SN.
Dodał, że dokonując podziału, sąd okręgowy powinien określić, czy inne składniki kształtują gospodarstwo rolne (według art. 55 (3)k.c.). Maszyny i inwentarz nie mogą być pominięte w podziale.
Postanowienie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 3 czerwca 2025 r., sygn. akt II CSKP 772/23
Zobacz także linię orzeczniczą w LEX: Partyk Aleksandra, Partyk Tomasz, Cywilnoprawne pojęcie gospodarstwa rolnego>
Cena promocyjna: 63 zł
Cena regularna: 84 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 63 zł 
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
