Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi jedną z bardziej popularnych form prowadzenia działalności gospodarczej. Prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością łączy się nie tylko z możliwością wyłączenia osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki jej wspólników, ale również otwiera perspektywę dywersyfikacji ryzyka poprzez zakładanie spółek celowych oraz wykorzystanie narzędzi restrukturyzacyjnych. Forma spółki z o.o. jest jednocześnie poddana znacznie mniejszym rygorom w zakresie jej codziennego funkcjonowania niż spółka akcyjna. Nierzadko zdarza się jednak, że wspólnicy, których początkowo połączył wspólny cel prowadzenia biznesu, popadają w konflikt. Przebieg konfliktu lub jego natężenie w dużej mierze zależeć może od liczby udziałów posiadanych przez poszczególnych wspólników. W momencie powstania sporu pomiędzy wspólnikami, wspólnicy mniejszościowi mogą tkwić w przekonaniu, że są na straconej pozycji z uwagi na fakt, że ich stanowisko nie jest tożsame z interesem wspólników większościowych. Nie jest to do końca prawdą. Należy pamiętać o uprawnieniach, które wspólnicy mniejszościowi mogą wykorzystać w celu obrony swoich praw.
Czytaj w LEX: Zakres ochrony wspólnika mniejszościowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością >
Zasada jednakowego traktowania wspólników spółki kapitałowej
Artykuł 20 Kodeksu spółek handlowych wyraża zasadę równouprawnienia wspólników, zgodnie z którą wspólnicy spółki kapitałowej (sp. z o.o.) winni być traktowani jednakowo w takich samych okolicznościach. Zasada ta nie może być jednak rozumiana w ten sposób, że wszyscy wspólnicy mają mieć te same prawa oraz obowiązki w spółce i nie może wypaczać zasady dominacji kapitału nad osobami, która obowiązuje w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Formalnie rzecz biorąc, zarówno wspólnik posiadający jeden udział, jak i wspólnik, który posiada prawie wszystkie udziały są takimi samymi udziałowcami, oczywiście z zastrzeżeniem, że liczba udziałów skutkuje różnym zakresem uprawnień. Adresatem nakazu równego traktowania wspólników jest spółka (jej organy).
Sprawdź w LEX: Czy ZUS może podważyć dwuosobowy charakter spółki z o.o., gdy jeden ze wspólników ma 2% udziałów? >
Treścią wspomnianego art. 20 Kodeksu spółek handlowych jest zakaz dyskryminacji oraz ochrona wspólników przed dyskryminującym, nierównym traktowaniem. Nakaz równego traktowania jest również wyrazem ochrony wspólników mniejszościowych. Zasada równego traktowania wspólników nie stoi w sprzeczności z zasadą rządów większości udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność wspólników większościowych w spółce kapitałowej za szkodę wyrządzoną wspólnikom mniejszościowym >
Zasadę równego traktowania zawiera również art. 174 par. 1 k.s.h. Zgodnie z tym artykułem, jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Zasada równości praw i obowiązków oznacza, że zakres uprawnień wspólników posiadających większą liczbę udziałów też jest odpowiednio większy niż wspólników mniejszościowych. Nierówność praw i obowiązków może wynikać z regulacji kodeksowych, np. w przypadku prawa do dywidendy, prawa głosu czy obowiązku dopłat oraz z treści umowy spółki.
Czytaj też: Wystąpienie ze spółki czy sprzedaż ogółu praw i obowiązków – jak rozstać się ze spółką osobową >>
Uprawnienia wspólników mniejszościowych
Wspólnicy mniejszościowi posiadają wiele uprawnień, z których mogą skorzystać niezależnie od ilości posiadanych udziałów. Kodeks spółek handlowych przewiduje wiele uprawnień, które mogą realnie wpływać na funkcjonowanie spółki, a mianowicie:
- prawo przeglądania księgi udziałów – każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów (art. 188 par. 2 k.s.h. ). W przypadku ustanowienia rady nadzorczej umowa spółki może wyłączyć bądź ograniczyć prawo wspólnika do przeglądania księgi udziałów (art. 213 par. 3 k.s.h.);
- prawo kontroli wspólnika (art. 212 par. 1 k.s.h.) – wspólnik może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu;
- prawo żądania sądowego wyznaczenia biegłego rewidenta do zbadania rachunkowości oraz działalności spółki (art. 223 k.s.h.) – sąd rejestrowy, na żądanie wspólnika lub wspólników reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, może, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, wyznaczyć firmę audytorską w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki;
- prawo żądania zwołania walnego zgromadzenia wspólników (art. 236 par. 1 k.s.h.) – wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego mogą żądać zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników i umieszczenia określonych spraw w porządku obrad tego zgromadzenia wspólników. Żądanie takie należy złożyć na piśmie zarządowi najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem zgromadzenia wspólników.
- prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników (art. 249 k.s.h.);
- prawo do wytoczenia powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników (art. 252 k.s.h.);
- prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd rejestrowy (art. 271 k.s.h.) – każdy ze wspólników jest uprawniony do wystąpienia z powództwem o rozwiązanie spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki;
- prawo do wytoczenia w imieniu spółki powództwa dot. wyrządzenia spółce szkody (art. 295 k.s.h.) – każdy wspólnik może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę.
Czytaj w LEX: Dwuosobowa spółka z o.o. (nie)skutecznym sposobem na uniknięcie płacenia składek ZUS >
Prawo kontroli wspólnika
Prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi. W tym celu wspólnik może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. To uprawnienie przyznaje wspólnikowi mniejszościowemu możliwość dostępu do wszelkich informacji o spółce, a zatem wspólnik może zapoznać się z całością dokumentacji dotyczącej spółki, tj. księgami rachunkowymi, księgami handlowymi, księgami udziałów, księgami protokołów, umowami zawieranymi przez spółkę czy też z korespondencją oraz wszelką dokumentacją dotyczącą spółki. Co szczególnie istotne, wspólnik może realizować to uprawnienie wraz z upoważnioną przez siebie osobą, co oznacza że może korzystać ze wsparcia doradcy podatkowego, biegłego rewidenta lub specjalisty z zakresu finansów, co pozwoli na rzetelną ocenę prawidłowości i gospodarności działań podejmowanych przez spółkę. Wspólnik mniejszościowy wykonujący prawo kontroli prawo może również sporządzić bilans dla własnego użytku w celu weryfikacji stanu majątku spółki.
Czytaj w LEX: Ochrona prawa kontroli wspólnika spółki z o.o. w procedurze wewnątrzspółkowej >
Sporządzenie bilansu następuje "dla swego użytku" wspólnika wykonującego indywidualne prawo kontroli, co oznacza, że jego sporządzenie nie jest równoznaczne ze sporządzeniem bilansu przez spółkę. Wspólnik mniejszościowy, któremu zarząd spółki odmówił wglądu do dokumentów spółki z o.o. może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników. W przypadku podtrzymania przez wspólników stanowiska zarządu, wspólnik może zwrócić się do zarządu z wnioskiem o zwołanie zgromadzenia wspólników, które w formie uchwały podejmie decyzję o udostępnieniu wspólnikowi dokumentów spółki. W przypadku z kolei negatywnej decyzji wspólników, wspólnik może zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia mu wglądu do dokumentów lub ksiąg spółki.
Zobacz procedurę w LEX: Prawo indywidualnej kontroli w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością >
Czytaj też: Rada nadzorcza w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością - nowe obowiązki i uprawnienia >>
Wyznaczenie firmy audytorskiej przez sąd
Istotnym uprawnieniem wspólnika mniejszościowego jest możliwość wystąpienia z żądaniem do sądu rejestrowego z żądaniem wyznaczenia firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki. Uprawnienie to przysługuje wspólnikowi lub wspólnikom reprezentującym co najmniej 1/10 kapitału zakładowego spółki. Adresatem wniosku wspólnika jest sąd rejestrowy właściwy ze względu na siedzibę spółki. Sąd rejestrowy, wyznaczając taki podmiot, może wyznaczyć do przeprowadzenia badania podmiot wskazany we wniosku przez wspólnika lub wyznaczyć go samodzielnie. Postanowienie sądu o powołaniu biegłego rewidenta określa zakres przedmiotowy badania.
Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Nadzór właścicielski w świetle nowelizacji KSH >>
Prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników
Wspólnik mniejszościowy dysponuje prawem do zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników, czyli możliwością wytoczenia powództwa przeciwko w spółce powództwa o uchylenie uchwały wspólników, jak i powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników. Warunkiem wytoczenia każdego z powództw jest głosowanie przez wspólnika mniejszościowego przeciw uchwale zgromadzenia wspólników spółki z o.o. i zażądanie zaprotokołowania sprzeciwu po jej powzięciu. Do wytoczenia powództwa wystarczy tylko zgłoszenie żądania zaprotokołowania sprzeciwu. Wspólnik musi zgłosić sprzeciw przeciwko uchwale niezwłocznie po jej podjęciu, to znaczy przed przejściem do następnego punktu porządku obrad zgromadzenia. Przepis wymaga bowiem zgłoszenia sprzeciwu po powzięciu uchwały, co wskazuje, że nie można go zgłosić później, choćby na tym samym zgromadzeniu (wyr. SN z 26.9.2001 r., IV CKN 471/00). Powództwo należy wnieść do sądu o uchylenie uchwały oraz stwierdzenie nieważności należy wnieść do sądu okręgowego właściwego miejscowo według miejsca siedziby spółki. Wniesienie obu powództw ograniczone jest terminem. Powództwo o uchylenie uchwały wspólników należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały. Z kolei powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały należy wnieść w terminie 6 miesięcy od otrzymania wiadomości o uchwale, jednakże nie później niż z upływem 3 lat od dnia powzięcia uchwały.
Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Pozakodeksowe aspekty nowelizacji KSH >>
Dodatkowe postanowienia w umowie spółki – mądry wspólnik przed sporem
Choć kodeks spółek handlowych zawiera regulacje, które w pewnym stopniu chronią interesy wspólników mniejszościowych, warto na etapie konstruowania umowy spółki dodatkowo zabezpieczyć interesy wspólnika lub wspólników mniejszościowych, np. poprzez wprowadzenie uprzywilejowania co do głosu, co do dywidendy, prawa powoływania członków organów spółki (na przykład zarządu), prawa żądania zwołania zgromadzenia wspólników, posiedzenia rady nadzorczej lub zarządu lub przyznając inne uprawnienia osobiste. Umowa spółki może również określać zasady wypłacania wspólnikom dywidendy, czyli jaki minimalny procent zysku będzie przeznaczony do wypłaty na rzecz wspólników albo czy dopuszczalne będzie pobieranie zaliczek na poczet dywidendy. Warto zatem umowę spółki rozbudować o dodatkowe elementy, ponad niezbędne minimum wymagane ustawą. Dobrym rozwiązaniem jest również wypracowanie przez wspólników dodatkowych wewnętrznych porozumień, które pozwolą uregulować relację pomiędzy wspólnikami, np. polityki inwestycyjne. Rozwiązań jest wiele, zaś wspólnicy powinni zadbać o ich wdrożenie przez sporem.
Czytaj w LEX: Rzekoma ochrona wspólników mniejszościowych w prawie holdingowym >
Autorka: Aneta Chałat , adwokat w Mariański Group.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
