O ile u podstaw tworzenia spółek osobowych leży kwestia wzajemnego zaufania wspólników i chęci prowadzenia działalności z konkretnymi osobami, to nie przesądza to jednak o niezmienności ich składu osobowego. W praktyce w spółce może dojść do zmian właścicielskich. Nie przesądzając o przyczynach tych zmian, najczęściej odbywają się one w trybie sprzedaży czy darowizny udziału albo wystąpienia ze spółki. Przeniesienie ogółu praw i obowiązków oraz wypowiedzenie umowy spółki dopuszczalne jest przy zachowaniu wymogów określonych przepisami Kodeksu spółek handlowych. Aktualna sytuacja gospodarcza sprzyja sporom wspólników, a w konsekwencji rozstaniom wspólników ze spółką. „Wyjście” wspólnika ze spółki wiąże się z koniecznością dokonania stosownych rozliczeń pomiędzy występującym wspólnikiem a spółką. Dlatego też niezmiernie ważne jest, aby przewidzieć mechanizmy prawne „wyjścia” wspólnika ze spółki przed powstaniem sporu między wspólnikami.
Mechanizmy rozstania się wspólnika ze spółką osobową
Zmiana składu osobowego wspólników spółki jawnej jest możliwa w następujących sytuacjach:
- przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce na inna osobę (art. 10 Kodeksu spółek handlowych, dalej jako: „k.s.h.”),
- przystąpienia nowego wspólnika (art. 32 k.s.h.),
- wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika (art. 61 k.s.h.),
- wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika, po spełnieniu określonych warunków (art. 62 par. 2 k.s.h.),
- śmierć wspólnika przy założeniu dalszego trwania spółki (art. 60 k.s.h. w zw. z art. 64 par. 1 k.s.h.),
- wyłączenie wspólnika na mocy orzeczenia sądu gdy po stronie wspólnika wystąpi tzw. „ważny powód”, (art. 63 par. 2 k.s.h.),
- ogłoszenia upadłości wspólnika przy założeniu dalszego trwania spółki (art. 64 k.s.h.),
- możliwość umownego wypowiedzenia udziału przez wspólnika za zgodą pozostałych wspólników (art. 353[1] Kodeksu cywilnego w związku z art. 2 k.s.h.).
Zgodnie z powyższym wystąpienie wspólnika ze spółki skutkujące koniecznością rozliczenia się z ustępującym wspólnikiem na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Wspólnik może zatem z własnej inicjatywy rozstać się ze spółką osobową w wyniku zawarcia umowy zbycia ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce oraz wskutek ustawowego lub umownego wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika spółki. Z tą różnicą, że w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki konieczne będzie dokonanie spłaty udziału kapitałowego przypadającego na ustępującego wspólnika przez spółkę.
Czytaj w LEX: Powództwo o przejęcie majątku spółki jawnej >
Sprzedaż ogółu praw i obowiązków wspólnika
Ogół praw i obowiązków to stosunek prawny uczestnictwa wspólnika w spółce osobowej, na którego treść składają się wszystkie przysługujące mu prawa (do prowadzenia spraw, reprezentacji, udziału w zyskach, prawo do dywidendy, prawo do niewypłaconych zysków, prawo głosu itd.), a także obowiązki (prowadzenie spraw, udział w stratach itp.). Reguła nierozszczepialności ogółu praw i obowiązków wspólnika oznacza, że nabywcy przypadnie całość ogółu praw i obowiązków wspólnika. Nie można zatem dzielić ogółu praw i obowiązków wspólnika np. na uprawnienia majątkowego i prawo do głosu i dokonać zbycia tylko jednego z nich. Możliwe jest jednak nabycie ogółu praw i obowiązków przez kilka podmiotów łącznie, np. w przypadku jego nabycia przez małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też do nabycia na zasadach współwłasności ułamkowej, np. w drodze spadkobrania czy też sprzedaży ogółu praw i obowiązków kilku sprzedającym. Takie osoby stają się wówczas wspólnikiem zbiorowym.
Zobacz procedurę w LEX: Zbycie ogółu praw i obowiązków w spółce jawnej i komandytowej, której umowa została zawarta przy pomocy wzorca umowy >
Podkreślenia wymaga, że co do zasady niedopuszczalne jest przeniesienie ogółu praw i obowiązków przysługujących wspólnikowi spółki osobowej. Dopuszczalność przeniesienia ogółu praw i obowiązków uzależniona jest od odpowiednich postanowień umowy spółki. Pierwszą przesłanką warunkującą dopuszczalność takiego rozporządzenia jest zatem odpowiednie postanowienie w treści umowy spółki.
Czytaj w LEX: Przeniesienie ogółu praw i obowiązków w spółce >
Drugą przesłanką dopuszczalności rozporządzenia ogółem praw i obowiązków wspólnika jest uzyskanie pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników na dokonanie tej czynności. Umowa spółki może jednak zawierać odmienne postanowienie. Innymi słowy, wspólnicy w umowie spółki mogą zrezygnować z wymogu zgody wszystkich pozostałych wspólników na przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Chwilą utraty członkostwa w spółce osobowej jest data zawarcia skutecznej i ważnej umowy sprzedaży ogółu praw i obowiązków, a nie chwila wpisu zmiany danych we właściwym rejestrze. Wpis przystępującego wspólnika do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego ma charakter deklaratoryjny.
Czytaj w LEX: Rozliczenie się wspólnika przejmującego majątek spółki jawnej na podstawie art. 66 k.s.h. z drugim wspólnikiem >
Na przystępującego wspólnika przechodzi zespół praw i obowiązków w zakresie, który przysługuje wspólnikowi występującemu w momencie dokonywania czynności przeniesienia. Wspólnik przystępujący do spółki przystępuje również do zobowiązań występującego wspólnika związanych z jego uczestnictwem w spółce oraz zobowiązań tej spółki jako współdłużnik solidarny. Odpowiedzialność wspólnika ustępującego za zobowiązania spółki nie ustaje z chwilą zbycia ogółu praw i obowiązków. Wspólnik ten odpowiada nadal za zobowiązania już istniejące w chwili jego wystąpienia ze spółki.
Czytaj także: Prawo nie ułatwia rozliczenia ze wspólnikiem wychodzącym ze spółki jawnej>>
Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika
Kolejną możliwością dobrowolnego „wyjścia” wspólnika ze spółki osobowej jest złożenie oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy spółki. Stosownie do art. 61 § 1 k.s.h. jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.
Wypowiedzenie jest jednostronną czynnością skutkującą ustaniem stosunku członkowska wspólnika w spółce. Wspólnik, który złożył wypowiedzenie przestaje być wspólnikiem z chwilą upływu terminu wypowiedzenia. Wspólnik występujący ze spółki powinien złożyć wypowiedzenie pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Wypowiedzenie spółki jawnej przez wspólnika >
Złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu może skutkować rozwiązaniem spółki. Zgodnie z art. 58 par. 1 pkt 5 k.s.h. wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika stanowi traktowane jest jako przyczyna jej rozwiązania. Regulacja ta ma charakter względnie obowiązujący, co w praktyce oznacza że wspólnicy mogą przedłużyć trwanie spółki poprzez podjęcie stosownej uchwały. Rozwiązanie to jest jak najbardziej racjonalne, ponieważ pozostali wspólnicy mogą wyrażać chęć dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa spółki. Możliwość kontynuacji działalności spółki nie dotyczy spółki dwuosobowej, z uwagi na fakt, że nie jest możliwe istnienie jednoosobowej spółki osobowej. Uzgodnienie wspólników co do dalszego jej trwania powinno być dokonane przez pozostałych wspólników przed upływem terminu wypowiedzenia. Dopuszczalne jest również wydłużenie lub skrócenie okresu wypowiedzenia lub określenie w umowie formę wypowiedzenia w treści umowy spółki,
np. na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym.
Sprawdź w LEX:
Jak rozliczyć się z występującym wspólnikiem spółki jawnej? >
Jakich formalności należy dokonać przy zmianie wspólnika w spółce jawnej? >
Dowolność wspólników nie jest jednak nieograniczona, nie można bowiem wyłączać prawa wspólnika do wypowiedzenia umowy spółki.
Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika powoduje obowiązek rozliczenia przez spółkę udziału kapitałowego wspólnika. Rozliczenie następuje na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Wspólnicy mogą także ustalić inne zasady rozliczeń, w tym ustalenie spłaty udziału kapitałowego w ratach. Takie rozwiązanie pozwoli zabezpieczyć możliwość swobodnej spłaty wspólnika przez spółkę.
Sprawdź w LEX: Jakie skutki podatkowe niesie za sobą przejęcie majątku likwidowanej spółki komandytowej przez wspólnika? >
Dodać również należy, że orzecznictwo dopuszcza możliwość umownego wypowiedzenia udziału przez wspólnika spółki jawnej za zgodą pozostałych wspólników. Możliwość ta - choć niewyrażona wprost w Kodeksie spółek handlowych - jest dopuszczalna zgodnie z zasadą swobody umów na podstawie art. 353 (1) Kodeksu cywilnego w związku z art. 2 Kodeksu spółek handlowych (tak: postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi - XIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy z dn. 08.01. 2020 r., XIII Ga 658/19). W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki osobowej za porozumieniem dochodzi do świadomego porozumienia wszystkich wspólników. Z uwagi na fakt, że to rozwiązanie akceptowane przez zainteresowane strony, to brak jest podstawy prawnej do nierespektowania ich woli.
Zobacz procedurę w LEX: Wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej orzeczeniem sądu >
Podsumowując, wspólnicy już na etapie konstruowania umowy spółki powinni uregulować możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki. Pozwoli to uniknąć negatywnych konsekwencji dla samej spółki, w postaci chociażby rozwiązania spółki. „Wyjście” wspólnika ze spółki rodzi konieczność rozliczenia się wspólnika ze spółką, czyli zdarzenie to implikuje skutki dla spółki również w sferze finansowej. Precyzyjna regulacja w umowie spółki pozwoli zatem zniwelować negatywne skutki spółki na wielu płaszczyznach oraz zabezpieczy możliwość dalszego niezakłóconego prowadzenia przedsiębiorstwa spółki przez pozostałych wspólników.
Podstawowej różnicy pomiędzy wystąpieniem ze spółki o sprzedażą ogółu praw i obowiązków można upatrywać w źródle finansowania. W przypadku sprzedaży do spółki dołączy zwykle osoba, która nie była wcześniej jej wspólnikiem. O ile sprzedaż nie obciąży finansowo spółki, to może wpłynąć na wzajemne relacje, zwłaszcza z przystępującym wspólnikiem. Konstruując postanowienia umowy spółki wspólnicy z jednej strony powinni się zabezpieczyć na możliwość sprawnego wypowiedzenia i wystąpienia ze spółki, a z drugiej powinni zastanowić się nad możliwością określenia zasad zbycia ogółu praw i obowiązków.
Aneta Chałat - adwokat w kancelarii prawno-podatkowej Mariański Group
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
