Fundacja rodzinna jest rozwiązaniem, które pozwala na zarządzanie majątkiem za pośrednictwem jednego podmiotu i uporządkowanie zasad jego wykorzystywania, co pozwala na uniknięcie sporów spadkobierców. Warunkiem skuteczności fundacji w realizowaniu jej celu jest jednak dobrze napisany statut. To właśnie w tym dokumencie powinny znaleźć się rozwiązania minimalizujące ryzyko konfliktów i zapewniające sprawne funkcjonowanie fundacji w perspektywie pokoleń.
Beneficjenci i przysługujące im świadczenia
Jedną z podstawowych decyzji fundatora fundacji rodzinnej jest określenie, kto zostanie beneficjentem fundacji. Statut powinien jednoznacznie wskazywać osoby, które mają uzyskać ten status. Nie oznacza to jednak, że fundator jest zobowiązany do podawania w treści statutu imion i nazwisk beneficjentów, choć oczywiście stanowi to jedną z możliwości.
Warto przy tym pamiętać, że statut fundacji powinien również wskazywać moment, w którym określona osoba nabywa status beneficjenta. Może to bowiem nastąpić już z chwilą utworzenia fundacji bądź dopiero po spełnieniu określonego warunku, np. po zdobyciu określonego wykształcenia czy ukończeniu wieku wskazanego w statucie.
Co jednak niezwykle istotne, postanowienia statutu powinny zostać sformułowane na tyle jednoznacznie, by na ich podstawie można było bez żadnych wątpliwości określić krąg beneficjentów fundacji i moment uzyskania przez nich tego statusu. Brak precyzyjnych sformułowań może bowiem stanowić przyczynę sporów o to, kto „zasługuje” na status beneficjenta.
Równie istotną kwestią są postanowienia odnoszące się do przysługujących beneficjentom świadczeń. Ustawa o fundacji rodzinnej przyznaje fundatorowi swobodę zarówno w zakresie określenia rodzajów (np. na pokrycie kosztów nauki, sfinansowanie leczenia czy rehabilitacji, przekazanie środków na start działalności gospodarczej), jak i ustalenia kryteriów przyznawania świadczeń. Przy tworzeniu tego typu postanowień warto zadbać, by były wystarczająco klarowne i oparte na obiektywnych zasadach – w innym przypadku, treść statutu może stać się źródłem arbitralnych rozstrzygnięć.
Ważne jest również, by statut przewidywał procedurę przyznawania świadczeń – wskazywał, kto podejmuje decyzje w tym zakresie i na jakiej podstawie, a także, czy przysługuje od nich odwołanie i jaki podmiot jest władny je rozpoznać. Wprowadzenie postanowień w tym zakresie pozwala na ukształtowanie transparentnych zasad, co ogranicza ryzyko powstania konfliktu spadkobierców.
Organy fundacji – filary stabilności
Kolejnym istotnym obszarem, który powinien zostać odpowiednio uregulowany w statucie, są organy fundacji i przysługujące im kompetencje. Choć ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje pewne podstawowe reguły w tym zakresie, powinny one zostać uzupełnione postanowieniami statutu – tak, aby działalność organów fundacji była jak najlepiej dopasowana do sytuacji rodzinnej fundatora.
Statut powinien więc precyzyjnie wskazywać, kto jest uprawniony do zasiadania w organach fundacji oraz w jaki sposób następuje ich wybór i odwołanie. Istotne jest także określenie kompetencji poszczególnych organów oraz sposobu podejmowania przez nie decyzji.
Dobrze zaprojektowana struktura organów pozwala zapewnić równowagę. Żaden z podmiotów nie ma nadmiernej przewagi, a decyzje zapadają kolegialnie. Brak takich regulacji grozi paraliżem decyzyjnym spowodowanym chociażby sporami kompetencyjnymi, a także ryzykiem marginalizacji niektórych beneficjentów.
Czytaj także: Fundacje rodzinne miały być narzędziem sukcesji, a stają się problemem
Sukcesja kompetencji fundatora
W początkowym okresie istnienia fundacji rodzinnej fundator zachowuje zazwyczaj dominującą rolę – powołuje członków zarządu, ma decydujący głos podczas zgromadzeń beneficjentów czy też dysponuje uprawnieniem do zmiany statutu. Taki model zapewnia fundatorowi kontrolę nad majątkiem wniesionym do fundacji, jak też umożliwia kontynuację własnej wizji działania.
Problem może się jednak pojawić w momencie, gdy fundator z przyczyn losowych nie jest w stanie wykonywać swoich uprawnień. Brak jasnych reguł w tym zakresie może stać się przyczyną chaosu - prowadzić do paraliżu decyzyjnego lub ostrych sporów między sukcesorami, którzy nie będą w stanie porozumieć się co do tego, kto powinien przejąć stery. Z tego względu, statut powinien precyzyjnie wskazywać, kto przejmuje kompetencje fundatora oraz w jakim trybie następuje to przekazanie. Takie rozwiązania minimalizują ryzyko sporów i gwarantują ciągłość działania fundacji w jednym z najbardziej newralgicznych momentów, jakim jest zmiana pokoleniowa.
Cena promocyjna: 182.7 zł
|Cena regularna: 203 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 142.1 zł
Mechanizmy rozwiązywania sporów
Różnice interesów czy napięcia osobiste są naturalnym elementem relacji rodzinnych. Kluczowe jest jednak to, aby statut wyznaczał ścieżki postępowania na wypadek takich sytuacji – zanim spór eskaluje i trafi do sądu.
Dobrym rozwiązaniem jest wprowadzenie obowiązkowej mediacji rodzinnej. Profesjonalny mediator, neutralny wobec stron, może pomóc znaleźć kompromis bez konieczności kierowania sprawy do sądu. W przypadku dalszego braku porozumienia warto przewidzieć możliwość arbitrażu – szybszego i bardziej poufnego niż tradycyjny proces sądowy.
Statut może także zawierać klauzule motywujące beneficjentów do zgodnego działania. Takim rozwiązaniem może być np. czasowe zawieszenie prawa do świadczeń w sytuacji gdy dana osoba działa na szkodę fundacji lub wszczyna przeciwko niej postępowania. Przewidzenie takich mechanizmów w statucie może pozwalać na skuteczne ograniczenie skali sporu i skłaniać strony konfliktu do poszukiwania polubownego rozwiązania.
Dobrze napisany statut to spokojna przyszłość fundacji
Fundacja rodzinna sama w sobie nie gwarantuje sukcesji bez napięć. Dopiero przemyślany statut daje szansę na harmonijne funkcjonowanie. W tym sensie statut nie jest tylko dokumentem - to inwestycja w stabilność na wiele pokoleń.
Autorki:
Oliwia Lewandowska, adwokat w PragmatIQ Kancelarii Prawnej
Martyna Kunke, radczyni prawna, managerka w PragmatIQ Kancelarii Prawnej
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
