Rozporządzenie Komisji (UE) 2023/2055 z 25 września 2023 r. zmieniające załącznik XVII do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 tzw. rozporządzenie REACH, odnosi się do mikrocząstek polimerów syntetycznych, potocznie zwanego mikroplastikiem.
Celem tej zmiany jest ochrona środowiska, ale przede wszystkim zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt. Otóż, jak wskazuje Komisja Europejska, mamy do czynienia z wszechobecnością niewielkich fragmentów syntetycznych lub modyfikowanych chemicznie polimerów naturalnych, które nie są rozpuszczalne w wodzie, ulegają bardzo powolnemu rozkładowi i z łatwością mogą dostawać się do układu pokarmowego. Zgodnie z danymi naukowymi mikrocząsteczki wykryto również w wodzie pitnej i żywności, a ostatecznie mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. Mając na uwadze przyjętą w prawie żywnościowym i środowiska zasadę ostrożności (przezorności), zmiana załącznika XVII do rozporządzenia REACH, ma zmierzać do minimalizowania zagrożeń z uwagi zarówno na dostępne dane naukowe, jak i pewną niepewność wpływu mikroplastiku na życie, zdrowie i środowisko.
Realizacja tej zmiany wynika z planów na poziomie unijnym na rzecz eliminacji zanieczyszczeń (z maja 2021 r.). W ramach celów na 2030 r. uwzględniono zmniejszenie o 30 proc. ilości mikrodrobin plastiku uwalnianych do środowiska. Co jednak ważne, w dokumentacji zgodnej z załącznikiem XV zaproponowano wyłączenie polimerów ulegających rozkładowi lub rozpuszczalnych w wodzie oraz polimerów naturalnych niemodyfikowanych chemicznie, ponieważ nie charakteryzują się one długoterminową trwałością, a zatem nie przyczyniają się do zwiększenia zidentyfikowanego ryzyka.
Czytaj też: Kosmetyki z brokatem mają zniknąć z półek >>
Czym jest mikroplastik?
Co do zasady nie ma legalnej definicji mikroplastiku, ale to nie znaczy, że nie pojawia się ona w regulacjach. W samym Rozporządzenie Komisji (UE) 2023/2055 z 25 września 2023 r. wymieniono: „mikrocząstki polimerów syntetycznych: polimery, które są substancjami stałymi i które spełniają obydwa poniższe warunki:
- a) są zawarte w cząstkach i stanowią co najmniej 1 proc. m/m (stężenia procentowego masowego) tych cząstek lub tworzą nieprzerwaną powierzchnię powlekającą te cząstki;
- b) co najmniej 1 proc. m/m cząstek, o których mowa w lit. a), spełnia dowolny z poniższych warunków:
- (i) wszystkie wymiary cząstek są równe lub mniejsze niż 5 mm;
- (ii) długość cząstek jest równa lub mniejsza niż 15 mm, przy czym stosunek długości tych cząstek do ich średnicy jest większy niż 3.”
Chodzi jednocześnie o polimery organiczne, nierozpuszczalne i odporne na degradację. Dodatkowo samo pojęcie „mikroplastik” odnajdujemy przykładowo w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, gdzie uregulowano zasady monitoringu mikroplastiku w wodzie pitnej. To pojęcie można odnaleźć także w Zawiadomieniu Komisji: Wytyczne mające na celu wsparcie stosowania rozporządzenia 2020/741 w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody (2022/C 298/01).
Co ważne, następujące polimery są wyłączone z tego oznaczenia:
- a) polimery powstałe w wyniku naturalnego procesu polimeryzacji, który dokonał się niezależnie od procesu ich ekstrakcji, będące substancjami niemodyfikowanymi chemicznie;
- b) polimery, w przypadku których wykazano, że ulegają rozkładowi;
- c) polimery, w przypadku których wykazano, że charakteryzują się rozpuszczalnością większą niż 2 g/l;
- d) polimery niezawierające atomów węgla w swojej strukturze chemicznej.
Czytaj w LEX: Znakowanie produktów kosmetycznych – praktyka i wątpliwości interpretacyjne >
Różne okresy przejściowe
Zakazy stosowania „mikroplastików” są rozłożone w czasie i tak generalnie mikroplastiki nie mogą być wprowadzane do obrotu jako substancje w ich postaci własnej ani w mieszaninach w stężeniu ≥0,01 proc. m/m. Zaś w szczegółach:
- przeznaczonych do stosowania w charakterze materiału ściernego, tj. do złuszczania (peelingi) – od dnia wejścia w życie rozporządzenia, tj. 17 października 2023 r.,
- w produktach spłukiwanych – od 17 października 2027 r.,
- do kapsułkowania substancji zapachowych – od 17 października 2029 r.,
- w produktach niespłukiwanych z wyjątkiem produktów do makijażu, warg i paznokci – od 17 października 2029 r.,
- w produktach do makijażu, warg i paznokci – od 17 października 2035 r.
Od 17 października 2025 r. produkty zawierające m.in. składniki filmotwórcze będą musiały być zaopatrzone w instrukcje sposobu użycia i usuwania produktu (w formie tekstu lub piktogramu).
Okresy przejściowe wydają się długie, ale w praktyce dostosowanie się do przepisów może stanowić dla branży bardzo duże wyzwanie. Poszukiwanie zamienników substancji bez mikroplastików nie jest proste – szczególnie w kosmetyce kolorowej. Konieczne będą także zmiany na opakowaniach.
Czytaj też w LEX: Wprowadzanie kosmetyków do obrotu: produkcja i zgłoszenie >
Informacja, nie straszenie
Dodatkowo, w przypadku kosmetyków do makijażu, warg i paznokci konieczne będzie zastosowanie oznakowania na etykietach: „Ten produkt zawiera mikrodrobiny plastiku”. Oznakowanie to będzie stosowane od 17 października 2031 r. do 16 października 2035 r.
Zatem komunikacja dotąd stosowana w celu przyciągnięcia uwagi konsumentów - „nie zawiera mikroplastiku” - będzie wkrótce obowiązkowa, ale w zmienionej i odwróconej formie. Nawet obecnie dobrowolne oświadczenia, tzw. „bezy”, nie powinny wprowadzać w błąd. Trzeba zaznaczyć, że w najnowszej zmianie przepisów i wprowadzanych zakazach chodzi o takie mikroplastiki, które są (mikrocząsteczki polimerów syntetycznych) intencjonalnie dodawane do produktów otrzymywanych w procesach przemysłowych, w tym do produktów kosmetycznych, a nie np. o polimery naturalne niemodyfikowane chemicznie czy takie które rozpuszczają się w wodzie.
Stąd tak ważna jest także edukacja konsumentów, aby ich świadomość rosła w tym zakresie – żeby rozumieli, że pod pojęciem mikroplastiku, którego należy unikać, a który stopniowo jest zakazywany w ogóle, kryją tylko niektóre mikrocząstki polimerów. Producenci także nie powinni budować swojej komunikacji marketingowej i reklamowej opartej o strach czy obawy, bo to jest zakazane. Zakazane jest także stosowanie takich oznaczeń, że produkt danej substancji nie zawiera, podczas gdy jest ona wykluczona do stosowania przez prawo w ogóle. Przekaz w tym zakresie powinien być neutralny i jedynie informujący, a w przypadku kosmetyków do makijażu, warg i paznokci konieczne będzie jedynie wyraźne poinformowanie, ze mikroplastiki w kosmetyku są. Wymagane będzie także dostosowanie opakowań kosmetyków do makijażu, warg, paznokci i to wcześniej, bo jedynie produkty wprowadzone do obrotu przed dniem 17 października 2031 r. nie muszą jednak być opatrzone tym oświadczeniem do dnia 17 grudnia 2031 r.
Czytaj też w LEX: Informacja o kosmetyku - na opakowaniu i po polsku. Omówienie wyroku TS z dnia 17 grudnia 2020 r., C-667/19 (A.M.p. E.M.) >
Kolejnym wyzwaniem dla rynku, zwłaszcza dla branży chemicznej, są nowe zasady dotyczące potwierdzania zdolności do rozkładu oraz zasady dotyczące potwierdzania rozpuszczalności.
dr Joanna Uchańska, radczyni prawna i partnerka w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
