Katarzyna Kubicka-Żach: Centralne Biuro Antykorupcyjne przygotowało wytyczne w zakresie tworzenia i wdrażania efektywnych programów zgodności w sektorze publicznym. Czy takie ogólne zasady wystarczą, by zapobiegać korupcji?
Jakub Mielczarek, dyrektor biura Związku Województw RP: Próba zainspirowania przez CBA szefów urzędów jest dobrą propozycją. Poradnik CBA zawiera elementy procedur biznesowych wykorzystywanych przede wszystkim w sektorze bankowym. Idea wytycznych jest słuszna, bo wzorce biznesowe mogą i powinny być powielanie na gruncie administracji, zwłaszcza samorządowej, która dysponuje dużym budżetem.
Jednak przy braku świadomości, jak te wskazówki można wykorzystać, będzie to kolejny dokument, który trafi na półkę i nikt nic z tym nie zrobi. Na przykład przeciętny urzędnik samorządowy, który dostanie takie wytyczne, nie będzie wiedział, jak ich użyć w praktyce, więc się nimi dalej nie zajmie i ich nie rozwinie, będąc rozgrzeszonym własnym przekonaniem, że już stosuje zasady z Ustawy o finansach publicznych. Ten dokument jest więc tylko wstępem do dalszych rozmów na temat przeciwdziałania korupcji i prac z tym związanych.
Czytaj w LEX: Dostępność cyfrowa stron internetowych i aplikacji mobilnych jednostek samorządu terytorialnego >
Co to oznacza i jak urzędy powinny te prace kontynuować?
Proponowałbym, aby materiał CBA był materiałem wyjściowym do dyskusji dla osób zarządzających urzędami, do uwzględnienia sugerowanych rozwiązań w procedurach kontroli zarządczej w ich jednostkach. Organizacje oraz urzędy są już od kilku lat zaawansowane, jeśli chodzi o wdrożenie rozwiązań z zakresu kontroli zarządczej. Jej idea w administracji publicznej była zainspirowana (podobnie jak w przypadku wytycznych CBA ws. compliance) z sektora biznesowego. Procedury i wytyczne antykorupcyjne mogłyby zostać włączone w działania w ramach KZ już od 2021r budując tym samym cały systemu tzw. zgodności w poszczególnych jednostkach sektora finansów publicznym.
Czytaj w LEX: Zarządzanie ryzykiem jako element kontroli zarządczej w jst >
Czytaj też: Antykorupcyjne wytyczne CBA dla administracji to wstęp i drogowskaz>>
Struktura wytycznych zawiera m.in. kwestie zarządzania ryzykiem i mechanizmy kontroli ma na celu podnoszenia świadomości pracowników, a na sam koniec określa sposoby ewaluacji działań, które były podejmowane tzw. samoocena. Są więc zbliżone do procedur kontroli zarządczej i w łatwy sposób można je zaimplementować do jej standardów.
Co odróżnia procedury kontroli zarządczej w administracji od mechanizmów działających w biznesie?
Zaangażowanie kierownictwa w przypadku organizacji biznesowych jest skupione na efektach biznesowych. W organizacjach publicznych nie ma takiego celu, mamy tu do czynienia z pracą zgodnie z zasadami prawa, która jest często celem samym w sobie. System dotyczący zasad zgodności jest więc, w mojej ocenie, nawet bardziej adekwatny do organów administracji publicznej. Niestety autor wytycznych CBA kładzie duży nacisk na spojrzenie na organizację z punktu widzenia misji i wizji. Tymczasem rzeczywistość pokazuje, że czasami w organizacjach publicznych brakuje takiego spojrzenia, a szkoda.
Czy takie wytyczne mają szansę zaistnieć w małym samorządzie, który nie dysponuje kadrami ani finansami, by rozwinąć i wdrożyć procedury?
To jest adekwatne zadanie dla korporacji samorządowych, takich jak moja, u których źródeł działalności należy szukać w upowszechnianiu wiedzy, informowaniu oraz uświadamianiu członków korporacji o nowy przepisach prawa lub nowych rozwiązaniach dla członków – np. samorządów terytorialnych. Jednak obecnie w „łańcuchu pokarmowym”, który warunkuje rytm pracy każdego urzędu, ta materia ustawia się na samym końcu priorytetów. W czasie gdy tak wiele przepisów pojawia się w porządku prawnym, samorządy i korporacje są skupione na interpretacjach ustaw i przepisów, a nie na rozwijaniu systemów działania w kulturze organizacyjnej jednostki.
Zobacz też w LEX: Formułowanie celów i zadań do planu działalności jednostki>>
Ze strony 16 urzędów marszałkowskich, jakie zrzesza Związek Województw RP, zapotrzebowanie jest głównie na szkolenia z systemu utrzymania ciągłości działania organizacji. Z ich punktu widzenia jest to kluczowe w czasie pandemii, kiedy w każdej chwili grozi nam powrót do zamknięcia urzędów i przejście na system zdalny pracy z koniecznością utrzymania ciągłości działania.
Dla mnie jako obywatela jest obecnie ważniejsze, żeby cały aparat administracyjny działał sprawnie w tych trudnych czasach. Nie tylko urzędy, ale przede wszystkim służba zdrowia. Przy takich problemach z jakim boryka się cały świat w czasie pandemii, myślenie o zasadach zgodności jako nowym systemie do zarządzania w organizacji spada w hierarchii priorytetów na plan dalszy.
Zauważam też pewien brak konsekwencji, nie oceniam, ale podaję fakt, że organy państwa procedują zasady unikania odpowiedzialności przez urzędnika za swoje decyzje w czasie pandemii, a z drugiej strony CBA publikuje taki poradnik, chcąc zachęcić do jego stosowania…
Czytaj w LEX: 10 dobrych praktyk cyberbezpieczeństwa w jst >
Czyli wójt zostawiony często sam sobie nic z tymi wytycznymi nie zrobi?
Nieuświadomiony samorządowiec, który otrzyma wytyczne, nic z nimi nie zrobi, bo będzie uważał, że te zasady regulują przepisy o kontroli zarządczej lub wcześniej powołana uofp. I w dużej mierze ma rację, bo system kontroli zarządczej został tak stworzony, że zawiera te elementy, które są podane w wytycznych w standardzie 3 - Mechanizm Kontroli. Są to jednak elementy, a nie cały system. Samorządowiec uważa więc, że te zasady stosuje, a nie wie, że może to robić jeszcze lepiej.
Czytaj w LEX: Rekomendacje i dobre praktyki w kontroli zarządczej >
A jakie grożą mu sankcje za nieprzestrzeganie zasad?
Żadne, bo sam system polega na pomocy organizacji w działaniu zgodnie z prawem. Zatem to jest tylko system, który ma pomagać. Kontrola zarządcza i jej zasady pojawiły się w urzędach z inicjatywy Ministerstwa Finansów. Samorządowcy często odwołują się do ustawy o finansach publicznych, a poprawny system kontroli zarządczej służy też m.in. zapobieganiu niestosowania się do ciągle zmieniających się przepisów prawa. Jednak zawiera on wiele aspektów. A w tej części dotyczącej kontroli system compliance jest idealny do pilnowania zmian w prawie i zgodności z prawem.
Jaki jest sposób na implementację zasad sugerowanych przez CBA i stosowanie ich w samorządach?
Jestem przekonany, że samorządowcy nie będą tych wytycznych stosować w całości, bo mają inne priorytety obecnie. Jeśli te reguły nie zostaną wpisane do przepisów prawa, to kompletnie nic się nie zmieni. A szkoda, bo można by było to zrobić w prosty sposób - wystarczyłoby w tym przypadku zmienić zapisy w Komunikacie Nr 23 Ministra Finansów w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych, wpisać zasady postulowane przez CBA do Wytycznych Ministra Finansów w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych.
Dobrze by było, gdyby uwzględniono w nich także zasady dotyczące utrzymania ciągłości działania w urzędach. Wtedy byłaby szansa, żeby w urzędach, które obecnie pracują nad kontrolą zarządczą na kolejny rok przygotowując Roczne Programy Działania, zasady te zostały wdrożone. Tylko rozszerzając aktualnie obowiązujące przepisy, możliwe jest rozpowszechnianie wiedzy, którą w wytycznych zawarli funkcjonariusze CBA i skuteczne zainteresować tym zagadnieniem kierowników urzędów.
Może to dla nich wskazówka?
To nie jest najlepszy moment na wdrożenie z punktu widzenia działalności państwa na dzisiaj, ale może jutro już tak. Uważam, że jest to ważne zagadnienie po okresie pandemii i koniecznie należy zmieniać i profesjonalizować administracje publiczną, wychodząc z założenia Winstona Churchilla, który miał zwyczaj mawiać „Nigdy nie marnujcie dobrego kryzysu”.
Czytaj w LEX: 10 zasad dla urzędu jst podczas kryzysu wywołanego pandemią >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
