Według ekspertów i praktyków system finansów gmin, powiatów i województw powinien być oparty o dwie podstawowe zasady - adekwatność zasilania finansowego samorządów (jednostek samorządu terytorialnego - JST) i jego stabilność.
Dr Jacek Sierak z Uczelni Łazarskiego, ekspert finansów samorządowych podkreślił, że konieczne jest, żeby samorządy tworzyły programy wieloletnie. Realizacja zadań samorządowych w dużym stopniu obejmuje infrastrukturę, co wymaga m.in. długiego czasu realizacji i kapitału. – Jest olbrzymia presja ze strony społeczności lokalnych na realizację tych zadań – skoro zrobiliśmy coś w jednej części miasta, w jednej ulicy, trudno uciec od realizacji tego w szerszym zakresie – podkreśla. Nie można więc myśleć w kategorii „jednego budżetu”.
Czytaj w LEX: Jak zatrudnić audytora w JST >
Strategie rozwoju mają być wieloletnie
Jeśli więc samorząd tworzy strategię wieloletnią i program gospodarczy, trzeba to wycenić, sporządzić prognozę finansową i źródła finansowania, żeby pokazać, że to programy realne.
Powoduje to, że władze lokalne powinny mieć odpowiednio duże zasoby środków finansowych i funkcjonować w stabilnych warunkach prawnych. – Nie może być tak, że uchwalony program nie będzie miał nagle zapewnionych podstaw realizacji – mówi.
Czytaj w LEX: Zmiany w Wieloletniej Prognozie Finansowej JST >
Tymczasem wydatki bieżące rosną szybciej niż dochody, co oznacza zdaniem dr Sieraka, że samorządy musiały ograniczać potencjał rozwojowy. – Dynamikę wzrostu dochodów budżetowych, należy porównywać z dynamiką wydatków budżetowych i dopiero mówić, czy efektywność działania może następować – wyjaśnia. Dr Sierak podkreśla, że jeśli nie zabezpieczymy źródeł finansowania, potencjał rozwojowy będzie niższy. Jako przykład podał zbadany przez siebie stopień finansowania oświaty w różnych jednostkach, gdzie w coraz większym stopniu samorządy muszą współfinansować zadania własnymi środkami budżetowymi, muszą wiec zmniejszać wydatki inwestycyjne.
Stabilność finansowania i rozwój państwa
JST ze swoich budżetów są w stanie wygospodarować pieniądze na najważniejsze zadania, jak pomoc społeczna, oświata i administracja. Inne wydatki są minimalne, nie są adekwatne do potrzeb. - Więc oprócz tego, że jest luka o charakterze ilościowym, pogłębiała się będzie luka o charakterze jakościowym, stabilność to element konieczny – mówił.
Dr Sierak zauważył, że wciąż potrzeba środków na kanalizację w gminach. Konieczne jest znalezienie środków na gospodarkę odpadami czy drogi wojewódzkie. Tymczasem środki własne nie wystarczają na zadania, bo nadwyżka operacyjna nie jest wystarczająca, (nadwyżka operacyjna to środki, jakie pozostaną po zapłaceniu bieżących zobowiązań – red.). Gminy w Polsce wschodniej, część gmin w Polsce zachodniej i Polsce północnej jest zagrożonych tym, że nie będą w stanie wypracować nadwyżki operacyjnej. Dlatego jego zdaniem należy dążyć do stabilności finansowania.
Krzysztof Żuk, prezydent Lublina zauważa, że nie powinno być sprzeczności pomiędzy działaniami podejmowanymi przez rząd, a tymi które podejmują samorządy. Jak podkreśla, bez aktywności inwestycyjnej samorządu nie da się osiągnąć strategii rozwoju. - Nadwyżki operacyjne na najbliższe 7, 10 lat są dwu-, trzykrotnie niższe niż niezbędne inwestycje w zakresie inwestycji odpadowych, dróg czy inwestycji wodno-kanalizacyjnych – wylicza.
Czytaj w LEX: Dochody własne j.s.t. - podatki lokalne >
Dr Jarosław Neneman z Uniwersytetu Łódzkiego, były wiceminister finansów, podkreśla że potrzebna jest współpraca samorządu z rządem i zaufanie. - Obniżki podatku PIT w ciągu roku nie budują zaufania - zaznaczył.
Czytaj też: Senat szykuje cztery projekty dla poprawy finansów samorządów>>
Źródła finansowania powinny być adekwatne do zakresu zadań JST
Jak podkreśla prof. Elżbieta Kornberger–Sokołowska z Uniwersytetu Warszawskiego, normy prawne nie powinny ograniczać dochodów samorządowych tak, żeby one nie mogły realizować swoich zadań. Dodała, że zgodnie z zasadą adekwatności, zadania powinny być powiązane z zabezpieczeniem środków.
Jej zdaniem zasadę tę można rozumieć jako skierowaną do ustawodawcy, żeby zastosował właściwe procedury, żeby samorządy miały środki niezbędne do wykonywania zadań. Jak podkreśliła, nie tylko chodzi o wydajność źródeł, ale też konstrukcji prawnych. Oznacza to, że żeby zasada adekwatności była realna, należy stworzyć gwarancje prawne ochrony uprawnień samorządów.
Przyczyny naruszeń zasady adekwatności są zdaniem prof. Kornberger–Sokołowskiej dobrze rozpoznane i opisywane teoretycznie oraz przez samorządy. Wśród przyczyn naruszeń zasady adekwatności są czynniki wpływające na ograniczenia poziomu dochodów i te, które wpływają na konieczność ponoszenia większych wydatków. - Jeśli chodzi o te pierwsze czynniki, które wpływają na ograniczanie poziomu dochodów, trzeba wskazać na przypadki zmian systemowych w podatkach, z których wpływy stanowią dochody jst - np. ulgi, przekształcanie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności, obniżanie stawek, podatkowych, zerowy pit, podwyższanie kwoty wolnej itp. – wylicza.
Czytaj w LEX: Efektywne planowanie wydatków w budżecie JST >
Gminy wiejskie na granicy stabilności
Krzysztof Iwaniuk, wójt Terespola i przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP podkreśla, że 1/3 gmin wiejskich miała mniej niż 1 mln zł nadwyżki operacyjnej, 580 miało mniej niż pół miliona. - Ubytki z PIT najbardziej odczuły właśnie te jednostki. Jeżeli nie będzie refleksji w dłuższej perspektywie już dzisiaj te samorządy są na granicy stabilności, już dzisiaj zaczyna się wygaszanie światła na ulicach, są oszczędności, od wielu lat dopominaliśmy się standardów, ale się nie mogliśmy ich doprosić – mówi.
Jak zaznacza, niektóre samorządy rezygnują, mimo że są na liście Funduszu Dróg Samorządowych, bo nie mają na wkład własny. - Nie wiem czy to nazywać rozwojem, to raczej odrabianie zapóźnień cywilizacyjnych, ciągle mamy problemy z odtwarzaniem elementarnej infrastruktury, jak drogi, ścieki, nie mówiąc o przedszkolach, czy żłobkach, bo ten sposób nie daje szansy ich utrzymania - mówi. Dodaje, że przy malejących dochodach dochodzą zjawiska typu migracje.
W Senacie RP odbyła się w poniedziałek 2 marca br. debata na temat stanu finansów samorządowych. Zorganizowała ją senacka Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Związek Miast Polskich.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
