Od tego roku obowiązują nowe zasady budżetów obywatelskich – do tej pory nie były one uregulowane przepisami prawa. Nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym z 2018 roku zakłada obowiązek utworzenia takiego budżetu w miastach na prawach powiatu. Choć wcześniej i tak miasta wyodrębniały już środki na pomysły mieszkańców.
Zobacz w LEX nagranie szkolenia online: Budżet obywatelski według nowych zasad >
Ścieżki rowerowe i portowe koty
Nowe boiska i ścieżki rowerowe, ogródki przy przedszkolach i szkołach, remonty dróg i chodników czy rozwiązania wzmacniające bezpieczeństwo, znalazły się wśród 388 projektów, zgłoszonych do realizacji w przyszłym roku w ramach budżetu obywatelskiego Katowic. Wybór nastąpi we wrześniu.
W przyszłym roku na projekty realizowane w ramach budżetu obywatelskiego samorząd niespełna 300-tysięcznych Katowic przeznaczy 31,5 mln zł – najwięcej w regionie. To także największy w Polsce budżet obywatelski wśród miast wojewódzkich, w przeliczeniu na jednego mieszkańca.
Sprawdź: Czy w ramach budżetu obywatelskiego możliwe jest wydzielenie puli środków na projekty osiedlowe? >
Projekty zgłoszone do Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego będą poddane głosowaniu we wrześniu. Obecnie trwa ich ocena.
W Gdańsku trwa ocena zgłoszonych projektów pod względem możliwości ich wykonania. Jak ocenia Urząd Miasta, gdańszczanie po raz kolejny udowodnili, że nie brakuje im pomysłów na wydatkowanie wspólnych pieniędzy - zgłosili aż 584 projektów, o ponad 120 więcej niż przed rokiem. Kwota budżetu obywatelskiego na 2020 rok to ponad 18 mln zł. Głosowanie odbędzie się we wrześniu.
Można wybrać m.in. finansowanie opieki nad kotami wolno żyjącymi w Nowym Porcie, treningów na świeżym powietrzu, oświetlenia ciemnej ulicy, odtworzenie zadrzewienia, budowę wiaty śmietnikowej przy sklepie czy park dla psów.
Plac zabaw czy minibulwary? Głosowania w niektórych miastach już trwają
W Łomży trwa już głosowanie na projekty do budżetu obywatelskiego miasta na 2020 rok. Na liście jest łącznie 27 przedsięwzięć, przewidziane środki to 2 mln zł. Głosy można oddawać do 21 czerwca.
Zespół Koordynujący ostatecznie zatwierdził 25 projektów oraz dwie propozycje do Młodzieżowego Budżetu Obywatelskiego. Ich łączny koszt to prawie 4 mln zł. Wśród projektów wybranych do głosowania jest plac zabaw, monitoring osiedla, budowa boiska, chodnika czy wyposażenie minibulwarów.
Sprawdź w LEX: Czy wnioskodawca w ramach składania projektu do Budżetu Obywatelskiego powinien wyrazić zgodę na przetwarzanie danych osobowych? >
Nieprecyzyjne zapisy mogą być niekorzystne
Dariusz Kraszewski, ekspert Fundacji Batorego uważa, że zapisy ustawowe dotyczące budżetów obywatelskich nie są precyzyjne, a niektóre rozwiązania nie działają na korzyść wszystkich części dużych miast. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy lub jej jednostki pomocnicze.
– Przepisy bardzo ograniczają sposób realizacji w dużych miastach, bo mówią o podziale na jednostki pomocnicze, ale taki podział nie zawsze jest dobrym podziałem i niedookreślona jest sytuacja dotycząca jednostek pomocniczych niższego rzędu, np. osiedli będących częścią dzielnicy miasta. Nie zawsze też jednostki pomocnicze pokrywają swym zasięgiem całe miasto - wyjaśnia.
Przeczytaj w LEX: Budżet obywatelski jst - uchwała w sprawie wymagań, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego >
Podobna sytuacja dotyczy mniejszych miast, w których nie zawsze są jednostki pomocnicze, a to sprawia, że budżet obywatelski może być wyodrębniony tylko dla całego obszaru miasta, co w konsekwencji może sprawić, że mniej zaludnione obszary nie będą miały szans z tymi bardziej zaludnionymi, na wygranie projektu do realizacji.
Rada gminy może ingerować?
Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Jednak, jak zauważa Dariusz Kraszewski, jest w ustawie zapis, który może budzić wątpliwości. Zgodnie z art. 5a ust. 4, rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego. - Ale już w trakcie wykonywania budżetu będzie je mogła usuwać, albo w istotny sposób zmieniać? To nie jest doprecyzowane – podkreśla ekspert. Ustawodawcy chodziło o to, żeby rada gminy nie mogła w sposób istotny ingerować w budżet obywatelski. - Praktyka pokaże, jak ten przepis działał – dodaje.
Czytaj też: NIK: Inicjatywa lokalna mało znana i mylona z budżetem obywatelskim>>
Wnioski przyjęte czeka weryfikacja
Niektóre miasta już zakończyły przyjmowanie wniosków. W Poznaniu propozycje można było składać do 31 maja. W tym roku wydzielono 21 mln zł z przeznaczeniem na projekty mieszkańców. Obowiązywać będzie podział na projekty rejonowe i ogólnomiejskie. Maksymalna wartość projektu ogólnomiejskiego to 2 mln zł, a rejonowego - 600 tys. zł.
Każdy projekt złożony w ramach Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego podlega weryfikacji. Składa się ona z 3 etapów, prowadzonych przez różne podmioty. Za weryfikację formalną odpowiada Gabinet Prezydenta, weryfikację merytoryczną przeprowadzają konkretne wydziały Urzędu Miasta Poznania, na koniec projekty są opiniowane przez poszczególne rady osiedla. Cały proces potrwa do 23 sierpnia 2019 r. Etap głosowania rozpocznie się 27 września i potrwa do 21 października.
Mieszkańcy Białegostoku zgłosili 154 projekty, ich weryfikacja odbędzie się po wakacjach. Na ostateczną listę głosować będzie można od 1 do 15 października. W siódmej edycji do podziału jest 12 mln zł. Na projekty ogólnomiejskie przeznaczono 4 mln zł, a 8 mln zł na projekty osiedlowe. Pojedynczy projekt ogólnomiejski o charakterze inwestycyjnym nie może być wart więcej niż 1 mln zł.
Rywalizacyjny charakter i ścisłe przepisy mogą działać na niekorzyść
Przy budżetach obywatelskich mamy do czynienia z plebiscytem czy konkursem, w którym spośród wszystkich zgłoszonych pomysłów, szanse na realizację mają tylko te, które będą miały największe poparcie mieszkańców. – Pewna rywalizacja i działania instytucji, które przy okazji chcę się zareklamować, powodują, że budżet obywatelski nie daje takich efektów, jakie by mógł – uważa Dariusz Kraszewski. Jego zdaniem ustawa oczywiście powinna określać pewne zasady i wspierać – jak to jest obecnie – budżet obywatelski, ale niekoniecznie wprowadzać bardzo ścisłe ramy, jak określona wielkość kwoty - co najmniej 0,5 proc. wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu gminy.
- To, że będzie więcej pieniędzy nie zawsze oznacza, że będą właściwie zaspokojone potrzeby, pomysły nie zawsze są dobre dla wszystkich. A w konkursie czy plebiscycie nie zawsze wygrywają idealne pomysły. Niestety, brakuje dialogu i wspólnego uzgodnienia pomysłów przez mieszkańców – mówi. Jego zdaniem jednak ustawa nie wyklucza kolektywnego namysłu i gromadzenia pomysłów do budżetu obywatelskiego, a następnie ich wybierania przez mieszkańców. Obecnie każdy może złożyć projekt, a potem dokonuje się wyboru. Zdaniem Dariusza Kraszewskiego, lepiej byłoby żeby projekty były generowane tak, aby bardziej odpowiadały potrzebom większej grupy osób oraz strategiom rozwoju miasta i systemowemu myśleniu o mieście, a nie pomysłom indywidualnych osób lub firm.
Czytaj też: Finanse komunalne są wciąż wyzwaniem dla samorządów>>
Nabór wniosków dopiero ruszył w wielu miastach
W Łodzi rozpoczął się nabór wniosków do budżetu obywatelskiego na rok 2020 według nowej, uproszczonej procedury. Do podziału między 36 osiedli jest 50 mln zł – o 10 mln zł więcej niż w poprzedniej edycji.
Mieszkańcy Suwałk mogą zgłaszać projekty przez dwa miesiące. Prezydent miasta zaplanował na ten cel 2,6 mln zł. To już siódma edycja budżetu obywatelskiego w Suwałkach.
W Warszawie projekty można zgłaszać do 10 czerwca. Na szóstą edycję budżetu obywatelskiego przewidziano 83 mln zł.
Urzędnicy pomagają w pisaniu wniosków
Miasta wspierają mieszkańców w opisaniu i zgłoszeniu pomysłów do budżetu obywatelskiego. W Warszawie można będzie z ich pomocą wypełnić formularz zgłoszeniowy i oszacować koszt realizacji swojego pomysłu. Odpowiedzą również na pytania dotyczące zasad i przebiegu budżetu obywatelskiego.
„Maraton pisania wniosków” odbył się też w Poznaniu, gdzie przedstawiciele miejskich wydziałów i jednostek odpowiadali na pytania dotyczące m.in. kwestii czy teren, na którym chce się zrealizować projekt, należy do miasta.
Przeczytaj: Fundusz sołecki jako budżet obywatelski >
Terminy związane z budżetami obywatelskimi
W zmienionej ustawie nie uwzględniono terminów związanych z harmonogramami budżetów obywatelskich. Rada gminy ustala zasady funkcjonowania budżetów obywatelskich, terminy również są ustalane przez radnych. Jednak muszą być one zgodne z cyklem budżetowym, procedurę powinno się więc zakończyć do jesieni i wpisać wszystkie rozwiązania z budżetów obywatelskich do projektu budżetu gminy.
Adrian Misiejko z Katedry Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji WPiA Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu podkreśla, że nowa regulacja zmienia sytuację prawną w zakresie tworzenia budżetów obywatelskich - nawet wtedy, gdy samorząd nie jest zobowiązany do uruchomienia budżetu, jak w przypadku mniejszych miast, jeśli go uchwalą, będzie wiążący. - Jednostki samorządu terytorialnego powinny zatem na nowo przemyśleć kwestię budżetów obywatelskich, dostosowując dotychczasowe konstrukcje do wymagań płynących z ustaw ustrojowych – uważa ekspert.
Czytaj więcej w LEX: Budżet obywatelski jst - istota i zasady >>
O tym, co w budżetach obywatelskich należy zmienić, przekonamy się za rok, po roku od wdrożenia pierwszych budżetów na nowych zasadach.
Budżet obywatelski to inaczej budżet partycypacyjny. Jest formą decydowania o tym, w jaki sposób i na co wydać część środków budżetu jednostki samorządowej. W budżecie na konkretny rok budżetowy zabezpiecza się środki na zadania, które mają zostać zrealizowane w ramach procedury budżetu obywatelskiego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
