Projekt nowego Prawa o ustroju sądów powszechnych ma zostać zaprezentowany podczas rozpoczynającego się w sobotę III Kongresu Prawników Polskich. To - jak mówił w rozmowie z Prawo.pl prof. Krystian Markiewicz, sędzia, prezes Iustitii jeden z pięciu projektów.
- Chcemy wzmocnić udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Zamiast ławników proponujemy sędziów obywatelskich. Przykładamy dużą wagę do tego, aby obudzone i uświadomione społeczeństwo wybierało dobrych obywateli do sądów, którzy będą orzekali obok sędziego zawodowego. Same strony w wielu kategoriach spraw przed sądem pierwszej instancji będę decydowały, czy chcą, aby sprawa toczyła się z udziałem sędziów obywatelskich, czy ma to być jednoosobowy skład zawodowy. Zależy nam na jak największym udziale czynnika obywatelskiego, ale nie chcemy niczego narzucać. Chcemy, by ludzie mówili o swoich sądach, to są „nasze sądy” - mówi o sędziach obywatelskich prof. Markiewicz.
Czytaj: Ponad 80 wyroków Trybunału do usunięcia, by przywrócić praworządność>>
Asesorzy znikną z sądów? W ocenie Iustitii - powinni>>
Prezes Iustitii: Sądy powinna nadzorować KRS, a neosędziowie muszą wrócić tam skąd przyszli>>
W składzie sędzia obywatelski, nie ławnik
W myśl opracowywanej propozycji obywatele mogliby brać udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości jako sędziowie obywatelscy. Co do zasady mogliby brać udział w rozpoznawaniu spraw w postępowaniu cywilnym w pierwszej instancji, z wyłączeniem spraw rozpoznawanych z mocy ustawy w składzie kolegialnym sędziów lub określonych w przepisach odrębnych, a także spraw rozpoznawanych z udziałem obywatelskich sędziów handlowych, a w postępowaniu karnym w przypadkach wskazanych w ustawie.
Projekt kładzie też nacisk na wolę stron. I tak sędziowie obywatelscy braliby udział w rozpoznawaniu sprawy w pierwszej instancji w postępowaniu cywilnym na zgodny wniosek stron, a w postępowaniu karnym na wniosek złożony przez oskarżonego, a ponadto w wypadkach wskazanych w odrębnych ustawach. Prezes sądu, w przypadku braku możliwości wyznaczenia sędziów obywatelskich zarządzałby rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego.
Czytaj w LEX: Grudecki Michał, O roli ławników w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawa. Artykuł polemiczny >
Sędzia obywatelski nie mógłby równocześnie przewodniczyć rozprawie ani naradzie, ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą. Ale przy samym rozstrzyganiu spraw miałby równe prawa z sędziami.
Czytaj w LEX: Mierzejewski Zbigniew, Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych we Francji >
Obywatelski ale niezawisły jak sędzia
W myśl projektowanej ustawy sędzia obywatelski miałby obowiązek sprawowania funkcji z zachowaniem niezależności, bezstronności, godności i uczciwości oraz unikać zachowań, które mogłyby wywoływać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności.
Co więcej, musiałby zachowywać w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na swoją funkcję poza jawną rozprawą sądową, a zwolnienie z obowiązku zachowania takiej tajemnicy nie byłoby dopuszczalne.
W projekcie jest też zapis, zgodnie z którym w zakresie orzekania sędziowie obywatelscy byliby "niezawiśli i podlegaliby tylko Konstytucji oraz ustawom"
Czytaj w LEX: Partyk Tomasz, Test bezstronności (niezawisłości) sędziego w praktyce >
Wymogi podobne jak przy ławnikach
W myśl projektu obywatelskim sędzią mógłby być wybrany ten, kto:
- ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
- jest nieskazitelnego charakteru;
- ukończył 30 lat;
- co najmniej od roku stale mieszka w miejscu kandydowania;
- nie przekroczył 70 lat;
- jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do sprawowania funkcji sędziego.
W przypadku ławników jest jeszcze wymóg "co najmniej wykształcenia średniego lub średniego branżowego".
Czytaj w LEX: Janusz-Pohl Barbara, Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym a legitymizacja wymiaru sprawiedliwości >
Z kolei obywatelskimi sędziami nie będą mogły zostać:
- osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze;
- osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego;
- funkcjonariusze policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń;
- adwokaci i aplikanci adwokaccy;
- radcy prawni i aplikanci radcowscy;
- duchowni;
- żołnierze w czynnej służbie wojskowej;
- funkcjonariusze Służby Więziennej;
- posłowie, senatorowie lub posłowie do Parlamentu Europejskiego;
- inne osoby wymienione w ustawie z 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe;
- radni gminy, powiatu lub województwa;
- notariusze wykonujący zawód, zastępcy notarialni lub aplikanci notarialni;
- radcowie i referendarze Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;
- komornicy wykonujący zawód, asesorzy komorniczy lub aplikanci komorniczy;
- członkowie partii politycznych.
Nie będzie też można być sędzią obywatelskim jednocześnie w więcej niż jednym sądzie.
Czytaj w LEX: Kil Jan, Sądownictwo sędziów przysięgłych jako forma udziału czynnika społecznego w procesie karnym (część I) >
Rady gmin wybiorą sędziów obywatelskich w tajnym głosowaniu
Sędziów obywatelskich do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierać będą rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów – w głosowaniu tajnym.
Liczbę sędziów obywatelskich wybieranych przez poszczególne rady gmin do wszystkich sądów działających na obszarze właściwości sądu okręgowego ustali z kolei kolegium sądu okręgowego w uzgodnieniu z Krajową Radą Sądownictwa. Liczba sędziów obywatelskich do poszczególnych sądów rejonowych ma być - tak jak w przypadku ławników - ustalana się po zasięgnięciu opinii prezesów tych sądów.
Samych kandydatów na sędziów obywatelskich będą mogli zgłaszać radom gmin prezesi właściwych sądów, stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych, oraz co najmniej pięćdziesięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na terenie gminy dokonującej wyboru, w terminie do 30 czerwca ostatniego roku kadencji (uregulowanie takie samo jak w przypadku ławników).
Same wybory mają odbywać się najpóźniej w październiku roku kalendarzowego, w którym upływa kadencja dotychczasowych sędziów obywatelskich. Przed przystąpieniem do wyborów rada gminy powołuje zespół, który przedstawia na sesji rady gminy swoją opinię o zgłoszonych kandydatach, w szczególności w zakresie spełnienia przez nich wymogów określonych w ustawie.
Czytaj w LEX: Kil Jan, Przedstawiciel społeczny w polskim procesie karnym de lege ferenda >
Dniówka? 9 proc. z podstawy wynagrodzenia sędziego
Jeśli chodzi natomiast o wynagrodzenie, to sędzia obywatelski otrzymywałby dietę za czas wykonywania czynności sędziego, którymi są: udział w rozprawie, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem lub sporządzenie uzasadnienia. Wysokość diety za jeden dzień pełnienia obowiązków wynosiłaby 9 proc. podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego. Chodzi o art. 91 par. 1c ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z którym podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
