Prezydent Andrzej Duda skierował obie ustawy do TK w trybie kontroli prewencyjnej. W oświadczeniu, które pojawiło się na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta RP czytamy, że przepisy miałyby prowadzić "do wywołania chaosu ustrojowego, i to w skali niemożliwej dzisiaj do przewidzenia". - Dla zobrazowania istoty zagrożeń wskazać należy, że kwestionowana we wniosku regulacja stwierdzająca nieważność orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i pozbawienie ich skutków prawnych oraz przepisy z nią powiązane dotyczą około 100 wyroków Trybunału. Znaczna ich część dotyczy materii związanej bezpośrednio z ochroną praw i wolności człowieka i jest bardzo korzystna dla obywateli. Takie rozwiązanie niewątpliwie godzi w ich bezpieczeństwo prawne - uzasadnia decyzję prezydent. 

W oświadczeniu prezydent zarzuca także liczne potencjalne niezgodności ustaw z Konstytucją RP. 

Prezydent jest jedynym organem, który zgodnie z ustawą zasadniczą może żądać zbadania ustawy w trybie kontroli prewencyjnej. 

Senackie poprawki 

We wrześniu Senat zaproponował w sumie 66 poprawek do ustawy o TK i dwie poprawki do przepisów ją wprowadzających. W piątkowym głosowaniu posłowie przyjęli prawie wszystkie poprawki izby wyższej, w tym wszystkie merytoryczne.

Poprawki wprowadzają m.in. zasadę, że sędzia TK, któremu prezydent z jakichkolwiek powodów nie umożliwił uroczystego złożenia ślubowania w ciągu 14 dni od dnia wyboru, będzie mógł złożyć ślubowanie w formie pisemnej, z podpisem notarialnie poświadczonym, i następnie przekazać je marszałkowi Sejmu.

Inna poprawka rozszerza katalog urzędów i funkcji, których sprawowanie ogranicza możliwość kandydowania do TK bez zachowania 4-letniej karencji. Do katalogu, w którym są m.in. posłowie, senatorowie, a także ministrowie, dołączono prezydenta i wiceministrów. Kolejna poprawka zakłada wprowadzenie pełnej jawności oświadczeń majątkowych sędziów i zrównanie wszystkich sędziów TK w stanie spoczynku w zakresie dopuszczalnego wymiaru czasu pracy naukowej (na pełnym etacie).

Sejm zaakceptował też propozycję Senatu, by zażalenie na postanowienie prezesa TK o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego rozpatrywało Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK, zamiast pełnego składu Trybunału. Umożliwiono też Rzecznikowi Praw Dziecka i prezesowi NIK zgłoszenie udziału w każdym postępowaniu przed TK. Takie uprawnienie ma obecnie Rzecznik Praw Obywatelskich.

Ponadto sędzia TK nie będzie mógł orzekać w sprawie aktu prawnego, w którego wydaniu kiedykolwiek uczestniczył jako poseł lub senator. Usunięto też możliwość ubiegania się asystentów z TK o uzyskanie uprawnień prawniczych.

Wprowadzono też zapis, zgodnie z którym skarżący do Trybunału będą mogli zastrzec nieujawnianie swoich danych osobowych w orzeczeniach TK ogłaszanych w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim. Stosowną poprawkę w tej sprawie dodano też do przepisów wprowadzających ustawę o TK. Druga przyjęta poprawka do przepisów wprowadzających skraca terminy uchwalenia regulaminu TK i statutu Kancelarii przez Zgromadzenie Ogólne, a także ustanawia termin wydania przez prezesa Trybunału i szefa Kancelarii ogółu niezbędnych aktów wewnętrznych.

 

 

 

Co zakładają przyjęte przepisy?

Na stanowisko sędziego Trybunału będzie mogła być wybrana osoba w wieku od 40 do 70 lat, która wyróżnia się wiedzą prawniczą. Osoba, która sprawowała mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodziła w skład Rady Ministrów, może kandydować na stanowisko sędziego Trybunału, jeżeli od wygaśnięcia mandatu lub zakończenia pełnienia funkcji członka Rady Ministrów upłynęły co najmniej cztery lata.

I jeszcze jedno zastrzeżenie: Osoba, która była członkiem partii politycznej, może kandydować na stanowisko sędziego Trybunału, jeżeli od zakończenia członkostwa w partii politycznej upłynęły co najmniej cztery lata.

- Nie zachodzi tu zatem niezgodność, a wręcz odwrotnie –  rozwiązanie wykonuje normę konstytucyjną. Jest to ponadto słuszne rozwiązanie, tym bardziej, że TK orzeka także w kwestiach światopoglądowych, w których sędziowie nie powinni sugerować się kategoriami osobistymi i pozaprawnymi – podkreśla dr. hab. Agnieszka Bień-Kacała, prof. US, kierowniczka Zespołu Badawczego Gender and Constitution in Poland, WPiA Uniwersytet Szczeciński.

W ustawach odwrócono także logikę w odbieraniu ślubowania od sędziego TK – z przywileju niejako prezydenta uczyniono obowiązek odebrania ślubowania i umożliwienia sprawowania urzędu. Przepis ten wynika z dotychczasowej praktyki, gdyż prezydent Andrzej Duda do tej pory nie odebrał ślubowania od profesorów Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego i Krzysztofa Ślebzaka. Z pomocą prezydentowi przyszedł w 2017 r. Naczelny Sąd Administracyjny, który orzekł, że Sejm skutecznie unieważnił ten wybór.

Zdaniem ekspertów jest to rozwiązanie zgodne z orzecznictwem TK.

Z przywileju prezydenta uczyniono obowiązek odebrania ślubowania i umożliwienia sprawowania urzędu, zgodnie z którym przyjęcie ślubowania od nowo wybranego przez Sejm sędziego Trybunału jest obowiązkiem prezydenta. Kompetencja prezydenta nie polega na współudziale w kreowaniu składu personalnego Trybunału Konstytucyjnego. Zadanie to zostało powierzone wyłącznie Sejmowi na podstawie art. 194 ust. 1 Konstytucji RP. Prezydent ma swoim działaniem stworzyć warunki ku temu, aby sędzia wybrany przez Sejm mógł niezwłocznie rozpocząć wykonywanie powierzonej mu funkcji urzędowej. Rola prezydenta jest więc wtórna, a zarazem podporządkowana w swej istocie temu skutkowi, jaki wynika z wykonania przez Sejm powierzonej mu kompetencji wyboru sędziów TK.

Prezydent nie jest organem dokonującym wyboru sędziów TK, a powierzoną mu kompetencję odebrania ślubowania od sędziów Trybunału jest zobowiązany realizować na zasadach określonych m.in. w art. 126 ust. 3 Konstytucji.

Jest czynnik polityczny

- Niestety jednak projektodawca zdecydował się na pozostawienie czynnika politycznego w postaci grup posłów i senatorów jako uprawnionych do zgłoszenia kandydatur. Konstytucja nie sprzeciwia się takiemu rozwiązaniu, gdyż nie przesądza, jakie podmioty mogą zgłaszać kandydatów na sędziów TK – ocenia dr. hab. Agnieszka Bień-Kacała.  - Niemniej jednak, takie zbliżenie polityczne może prowadzić do naruszenia równowagi między TK a parlamentem. Wymagana większość niezbędna do wyboru sędziego TK nieco niweluje ten czynnik - zaznacza.

Czy są szanse na realną zmianę?

Zdaniem prof. Wojciecha Sadurskiego, konstytucjonalisty z Uniwersytetu w Sidney, ta zmiana jest bardzo mało prawdopodobna, by mogła wejść w życie, już nawet pomijając weto prezydenta.

- Popieram ją w 90 procentach, ale w 10 procentach - nie. Jednak nie uważam, aby ta ustawa - projekt społeczny, tworzony w dużej mierze przez zespół wybitnych ekspertów Fundacji Batorego,  cokolwiek zmieniła w systemie. Najważniejsze jest to 10 procent i z tym się nie zgadzam. Jeśli według projektu TK w 3/15 nie istnieje, bo jest trzech dublerów, to ja uważam, że Trybunał nie istnieje w 15/15. Wobec tego należy wyzerować Trybunał w całości - przekonuje prof. Sadurski. 

Ponadto konsekwencją tego ustawy o TK i przepisów wprowadzających będzie wycofanie z TK trzech dublerów, ale obecna większość wybrana przez Sejm w poprzedniej kadencji będzie w nim zasiadać do drugiej połowy, albo nawet do końca 2025 roku. To znaczy obecny system z sędziami Pawłowicz, Piotrowiczem, Święczkowskim - będzie przez ten czas - miał większość.