Można powiedzieć, że sprawa wraca jak bumerang, a batalia o „godne urzędówki" trwa od lat. Do tej pory samorządy prawnicze doprowadziły m.in. do tego, że w połowie 2024 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zrównało stawki za świadczenie pomocy prawnej z urzędu z minimalnymi stawkami dla adwokatów i radców z wyboru (był to zresztą efekt wcześniejszych wyroków Trybunału Konstytucyjnego). Z kolei od stycznia 2025 r. ministerstwo podniosło „urzędówki” w 11 kategoriach spraw, a w opiniowaniu znajduje się kolejne rozporządzenie, zwiększające stawki o 50 lub 100 proc. w kolejnych 15 kategoriach spraw. Tyle że, w ocenie samorządów, choć takie zmiany są dobre, nie rozwiązują problemu. Domagają się więc m.in. zmiany modelu – chodzi o to, by stawki były urealnione. MS zapowiada, że nad tym pracuje.
Temat pojawił się też na kilku zgromadzeniach izb adwokackich. Efektem były konkretne uchwały obligujące dziekanów do zaniechania – zazwyczaj na 30 dni – „wyznaczania i przekazywania do sądów powszechnych zarządzeń o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu oraz kandydata na kuratora w postępowaniu cywilnym i karnym” (w Łodzi protest ma trwać 60 dni). Pytanie brzmi, czy i jaką uchwałę w tym zakresie przyjmie Krajowy Zjazd Adwokatury (KZA)?
Czytaj: Prezes Chróścik apeluje do prezesów sądów w sprawie „urzędówek”>>
Sędziowie przyłączą się do protestu w sprawie urzędówek? Apelują o to adwokaci z Łodzi>>
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Krywan Tomasz, Kwalifikacja przychodów ze świadczenia pomocy prawnej z urzędu przez adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych oraz doradców podatkowych zatrudnionych w spółkach cywilnych i osobowych - omówienie orzecznictwa>
Powstanie adwokacka komisja ds. urzędówek?
Jeden z projektów został przygotowany przez adwokatów: Roberta Pogorzelskiego, Michała Fertaka, Michała Wojtysiaka i Filipa Tohla. Zakłada on, że KZA zobowiąże Naczelną Radę Adwokacką m.in. do powołania Komisji Stałej ds. Pomocy Prawnej z Urzędu i Nieodpłatnej Pomocy Prawnej przy NRA. Taka komisja miałaby m.in. opracowywać i opiniować projekty zmian legislacyjnych w tym zakresie, monitorować skuteczność istniejących oraz proponowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości rozwiązań, ale też wspierać na bieżąco pełnomocników, obrońców z urzędu, a także kuratorów i reprezentantów dziecka w zakresie praktyki organów i sądów powszechnych, kwestionujących ich prawo do wynagrodzenia lub zaniżających jego wysokość. Miałby powstać nawet odrębny kanał komunikacji służący rozpoznawaniu skarg i wniosków adwokatów do komisji, w ramach izb adwokackich. Do zadań komisji miałaby też należeć współpraca z NRA, samorządami prawniczymi, stowarzyszeniami adwokackimi oraz ośrodkami akademickimi przy opracowywaniu projektów zmian.
Autorzy chcą również, by KZA wezwał ministra do podjęcia prac nad zmianami legislacyjnymi w zakresie finansowania pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzędu, w tym o wprowadzenie wymogu szczegółowego uzasadnienia odmowy przyznania pełnomocnikowi, obrońcy z urzędu, kuratorowi oraz reprezentantowi dziecka wynagrodzenia lub zwrotu wydatków we wnioskowanej wysokości.
Wśród postulatów znalazło się też „zapewnienie niezwłocznej wypłaty wynagrodzenia na rzecz pełnomocnika lub obrońcy z urzędu, po każdym etapie sprawy, w terminie nie późniejszym niż 30 dni od dnia prawomocności postanowienia w przedmiocie ustalenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu".
Czytaj artykuł w LEX: Daniluk Dawid, Finansowanie zadań publicznych polegających na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej, świadczeniu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz edukacji prawnej>
"Urzędówki" wymagają waloryzacji, dyżury mają być odpłatne
Minister miałby być także wezwany do wprowadzenia mechanizmu corocznej waloryzacji stawki pełnomocnika lub obrońcy z urzędu, katalogu niezbędnych i uzasadnionych wydatków pełnomocnika lub obrońcy z urzędu, uregulowania np. wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu za czynności wpadkowe w ramach prowadzonego postępowania, a także wprowadzenia kwoty bazowej wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu z procentowym odniesieniem jej do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku.
– Postulatów w projekcie uchwały jest wiele, ale najważniejszy dotyczy tego, by stawki za pomoc prawną świadczoną z urzędu były wreszcie stawkami godnymi, waloryzowanymi i wypłacanymi na bieżąco, a nie po kilku latach – mówi mec. Robert Pogorzelski (Kancelaria Adwokacka Adwokat Robert Pogorzelski). Dodaje, że istotna jest również kwestia dyżurów – a konkretnie tego, by adwokat za stan gotowości otrzymywał wynagrodzenie. – Chodzi także o stawki dla kuratorów. Jest już jednak projekt w tym zakresie – chcielibyśmy, żeby kurator otrzymywał 100 proc. stawki jeszcze w tym roku – zaznacza.
MS nie wysłucha? Będzie protest
W tym samym projekcie uchwały jest też wskazanie, że KZA zwróci się z apelem m.in. do członków izb adwokackich "o powstrzymanie się od świadczenia pomocy prawnej z urzędu w postępowaniach sądowych (z wyłączeniem spraw, w których stosowane jest tymczasowe aresztowanie, spraw z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, Konwencji Haskiej oraz spraw o wyrażenie zgody na zabieg leczniczy) i w ramach punktów nieodpłatnej pomocy prawnej w okresie od 1 grudnia 2025 roku do 31 stycznia 2026 roku", i zobowiąże NRA do zabezpieczenia środków finansowych na ewentualne kary porządkowe. Ma być także apel do Krajowej Izby Radców Prawnych, jak również do Izb Radców Prawnych o przyłączenie się do działań protestacyjnych. Apel ma być skierowany także do Okręgowych Rad Adwokackich, które mają zaniechać w tym okresie wyznaczania i przekazywania do sądów powszechnych i administracyjnych, a także do Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego zarządzeń o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu i zarządzeń w sprawie wskazania kandydata na kuratora (z wyłączeniem spraw z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, konwencji Haskiej oraz spraw o wyrażenie zgody na zabieg leczniczy), a także wstrzymać się z przekazaniem sądom list obrońców w sprawach karnych, list kuratorów, list reprezentantów dziecka oraz list adwokatów dyżurujących w trybie przyspieszonym. Adwokaci chcą, by w proteście poparli ich sędziowie
Czytaj także artykuł w LEX: Czernicki Filip, Tezy dotyczące reformy dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej, zwolnienia z kosztów sądowych i zapewnienia pełnomocnika z urzędu>
– Naszym celem jest wywarcie presji na Ministerstwo Sprawiedliwości, ale też Ministerstwo Finansów, jak również na sądy powszechne, w zakresie tego, by te stawki wreszcie reformować – i to nie punktowo, ale kompleksowo. A do czasu tej reformy – by stosować te rozwiązania, które już obecnie obowiązują i pozwalają na przyznawanie adwokatom, radcom wyższych stawek za świadczenie pomocy prawnej z urzędu. Chodzi o ucywilizowanie tej instytucji. Myślę tutaj choćby o zaliczkach, podwyższeniu wynagrodzenia w związku z większym nakładem pracy pełnomocnika, ale też o odszkodowaniach za ten okres, kiedy TK zakwestionował wysokość "urzędówek", a MS nie wprowadziło w życie stosownych zmian. Prokuratorzy, sędziowie zdołali wywalczyć swoje wyrównania – i w mojej ocenie nam się one też należą – mówi Filip Tohl, adwokat, członek Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris” (Kancelaria Adwokacka Adwokat Filip Tohl), współautor projektu.
Dodaje, że on sam „nie wierzy” już w rozwiązania miękkie. – Rozumiem, że KRRP podejmuje próby rozmawiania z prezesami sądów, by sędziowie częściej stosowali możliwość podnoszenia „urzędówek” nawet do 600 proc. Tyle że to jest kwestia mentalności, sędziowskiego podejścia do „urzędówek” i orzecznictwa. A tego nie zmienią słowa prezesów sądów. Zresztą problemów do uregulowania jest znacznie więcej. To też słynny par. 6 (rozporządzenia dot. urzędówek), o którego usunięcie apelowaliśmy, a zgodnie z którym w sprawie cywilnej pełnomocnik z urzędu, który wywalczył dla klienta wygraną, może otrzymać od sądu zwrot kosztów dopiero po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji od procesowego przeciwnika – przypomina.
Także projekt przygotowany przez adwokatów: Leszka Cholewę, Pawła Gierasa, Pawła Makowskiego i prezesa Przemysława Rosatiego zawiera wskazanie, że "w przypadku braku satysfakcjonującego rozwiązania sprawy wynagrodzeń adwokatów za pomoc prawną świadczoną z urzędu w terminie do dnia 31 grudnia 2025 r. Krajowy Zjazd Adwokatury upoważni Naczelną Radę Adwokacką do podjęcia wszelkich, uwzględniających fundamenty ustrojowe Adwokatury i prawo każdego obywatela do sądu, działań zmierzających do skutecznego wyegzekwowania realizacji postulatów środowiska adwokackiego w zakresie zasad wykonywania pomocy prawnej z urzędu, w tym podejmowania adekwatnych form protestu i pomocy w organizowaniu tego protestu."
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Chabel Cezary, Zakres przedmiotowy pojęcia „nieodpłatna pomoc prawna” oraz wyłączenia ustawowe>
Cena promocyjna: 86.7 zł
|Cena regularna: 289 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 86.7 zł
Jak zmiany, to systemowe
Trzeci projekt uchwały proponuje prezes Rosati. Zgodnie z nim KZA, uznając, że punktem kluczowym dla równego dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości i ochrony godności ludzkiej jest sprawnie działający system tzw. prawa ubogich, "wzywa ministra sprawiedliwości do niezwłocznego stworzenia, z udziałem przedstawicieli samorządów zawodowych: adwokatów i radców prawnych, kompleksowego projektu reformy zasad przyznawania, finansowania i organizacji pomocy prawnej z urzędu obejmującego pomoc sądową i przedsądową oraz systemu poradnictwa prawnego realizowanego obecnie w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej". Sam prezes w rozmowie z Prawo.pl nie wyklucza ogólnopolskiego protestu samorządu adwokackiego, "jeżeli po stronie ministerstwa nie dojdzie do głębokiej refleksji nad istotnym, nadal nierozwiązanym problemem, który przecież ciągnie się od 20 lat".
– Uważam, że każda forma nacisku na ministra sprawiedliwości jest dobra, jeśli przynosi efekt. Więcej – uważam, że ta kadencja pokazała, że można konsekwentnie naciskać i przeprowadzać zmiany w obszarze związanym z wysokością wynagrodzeń za świadczenie pomocy prawnej z urzędu. Stawki za "urzędówki" pokazują też, jaki stosunek polskie państwo ma do osób, które korzystają z tzw. prawa ubogich. Bo przecież jeżeli ktoś, z różnych przyczyn życiowych, nie jest w stanie pokryć kosztów pomocy prawnej, korzysta z pomocy udzielonej z urzędu, dowiaduje się, że np. sprawa jego dziecka została wyceniona na 90 czy 180 zł. Albo – żeby bardziej przemówić do wyobraźni – że w sprawie o zabójstwo stawka wynosi 600 zł. To, jak państwo upora się z tym problemem, pokaże, na ile jest dojrzałe i na ile szanuje to, co jest zapisane w Konstytucji, czyli prawo każdego obywatela do rzetelnego procesu, także karnego – mówi.
Czytaj: Prezes Rosati: Urzędówki i nieodpłatna pomoc prawna wymagają systemowych zmian>>
Czytaj także w LEX: Organizacja pomocy prawnej>
W jego ocenie remedium na problemy zarówno z "urzędówkami", jak i systemem nieodpłatnej pomocy prawnej byłby kompleksowy projekt, łączący obydwa rozwiązania w jedno i proponujący nowe zasady. – To zamknęłoby problem niskich stawek za "urzędówki", ale jednocześnie pozwoliłoby lepiej wydać pieniądze przeznaczane np. na nieodpłatną pomoc prawną – podsumowuje.
KRRP przygotowuje stanowisko dot. m.in. urealnienie stawek
O kwestie urzędówek zapytaliśmy Włodzimierza Chróścika, prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych. Przypomniał, że w ostatnim czasie samorząd radcowski skierował apel do 394 prezesów sądów powszechnych i administracyjnych o szersze wykorzystywanie mechanizmu dopuszczającego w konkretnych sytuacjach zwiększenie wynagrodzenia do 600 proc. stawki podstawowej. - Do czasu wdrożenia niezbędnych zmian systemowych należy konsekwentnie sięgać po dostępne już instrumenty prawne, które w określonych przypadkach pozwalają na bardziej adekwatne wynagrodzenie pracy radców prawnych. Nasz apel spotkał się ze zrozumieniem i uznaniem – otrzymujemy odpowiedzi od prezesów sądów, którzy deklarują rozpowszechnienie naszego stanowiska wśród sędziów - zapewnia prezes.
Jak dodaje, równolegle działania samorządu wspierają dziekani OIRP, którzy rozpoczęli spotkania z prezesami sądów. - Rozmowy koncentrują się na rzeczywistych uwarunkowaniach świadczenia pomocy prawnej z urzędu oraz na potrzebie urealnienia wyceny pracy pełnomocników. Zbieramy dane – także statystyczne – z całego kraju i na ich podstawie wypracowujemy wspólne stanowiska samorządu. Bardzo ważnym elementem naszych działań są rozmowy z MS. Podczas ostatniego posiedzenia KRRP odbyło się spotkanie z adw. Jackiem Różyckim – pełnomocnikiem Ministra ds. kosztów pomocy prawnej. Jednoznacznie potwierdził, że obecny system wynagradzania za urzędówki jest nieskuteczny, a wycinkowe nowelizacje rozporządzeń – polegające na podnoszeniu tylko niektórych stawek – to rozwiązania doraźne, które nie usuwają przyczyn problemów. Przedstawiliśmy wielokrotnie zgłaszane resortowi postulaty – w tym m.in. ustawowe określenie zasad wynagradzania, automatyczną waloryzację stawek, możliwość wypłat cząstkowych lub zaliczek, uregulowanie prawa do odsetek przy opóźnieniach w wypłatach wynagrodzeń przez sądy oraz wskazanie Skarbu Państwa jako jedynego płatnika tych wynagrodzeń - dodaje prezes Chróścik.
Czytaj także artykuł w LEX: Wegner Joanna, Wróblewski Bartłomiej, Prawo jednostki do nieodpłatnej pomocy prawnej>
Radcy nie wykluczają "dodatkowych form nacisku"
Prezes dodaje również, że dzięki m.in. determinacji radowskiego samorządu powoływano zespół roboczy przy MS – który ma przygotować założenia ustawowej reformy systemu pomocy prawnej. - Nasze stanowisko pozostaje niezmienne: zasady wynagradzania za pomoc prawną z urzędu muszą zostać uregulowane ustawowo, a nie na poziomie rozporządzeń. Tylko wtedy możliwe będzie zapewnienie stabilności, przewidywalności i godnych warunków pracy dla pełnomocników wykonujących tę ważną społecznie funkcję. Jeśli jednak podejmowane działania nie nabiorą tempa i nie przyniosą konkretnych, systemowych rezultatów – samorząd będzie zmuszony rozważyć zastosowanie dodatkowych form nacisku, adekwatnych do skali i powagi problemu - podsumowuje.
Czytaj również artykuł w LEX: Daniluk Dawid, Finansowe aspekty udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej i świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
