NRA 21 października przyjęła specjalną uchwałę dotyczącą projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Tożsamy projekt dotyczy radców prawnych. W myśl propozycji urzędówki dla adwokatów i radców prawnych mają zostać zrównane ze stawkami za pomoc prawną z wyboru. Co więcej - w myśl projektów, które trafiły właśnie do opiniowania, w sprawie cywilnej i w przypadku wygranej, do zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie będzie potrzebne wykazanie bezskuteczności ich egzekucji od strony, która przegrała. Rozporządzenia mają zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. Na ten cel przeznaczonych ma zostać dodatkowo 120 mln zł. MS w uzasadnieniu nawiązuje do wyroków Trybunału Konstytucyjnego, który m.in. w kwietniu i pod koniec ubiegłego roku wypowiadał się na temat stawek "za urzędówki" w sprawach cywilnych i karnych. Część z tych spraw dotyczyła radców prawnych, część adwokatów, ale wspólny był kierunek rozstrzygnięć. Według TK przepisy różnicujące wynagrodzenia obrońcy, pełnomocnika "z wyboru" i "z urzędu" są niekonstytucyjne.
Czytaj w LEX: Orzekanie o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20.12.2022 r., SK 78/21 >
Czytaj: Wyższe stawki za urzędówki od 1 stycznia 2024 r. - są projekty rozporządzeń >>
Kierunek pozytywny ale konieczne urealnienie
W swojej opinii NRA pozytywnie ocenia projekt MS w zakresie, w jakim przewiduje odstąpienie od ustalania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu w wysokości niższej niż opłaty za czynności adwokackie przewidziane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, natomiast negatywnie w zakresie, w jakim projekt ten określa wysokość kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu na dotychczasowym poziomie wysokości opłat za czynności adwokacie, bez uwzględnienia - jak wskazano - "konieczności urealnienia wysokości tych wynagrodzeń do aktualnych warunków ekonomicznych i aktualnej wartości siły nabywczej pieniądza, a nadto niezbędnych kosztów świadczenia pomocy prawnej".
- Podkreślić należy, że brak jest w przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uzasadnienia dla różnicowania wynagrodzenia z tytułu, na podstawie którego doszło do ustanowienia pełnomocnika lub obrońcy. Przedstawiony do zaopiniowania projekt rozporządzenia uwzględnia postulat środowiska adwokackiego w zakresie konieczności zrównania wynagrodzenia adwokatów świadczących pomoc prawną z urzędu z wynagrodzeniem pełnomocników świadczących pomoc prawną z wyboru. Naczelna Rada Adwokacka od wielu miesięcy apelowała do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie prac legislacyjnych mających na celu wyrównanie stawek pełnomocników i obrońców, wskazując na brak podstaw prawnych do różnicowania wynagrodzeń, podnosząc także, iż takie różnicowanie jest niezgodne z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - wskazano w uchwale.
Czytaj też w LEX: Orzekanie o kosztach za pomoc prawną z urzędu po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23.04.2020 r., SK 66/19 >
Czytaj: Wyższe stawki za urzędówki stają się faktem, w budżecie dodatkowe 120 mln zł >>
Niespójność z ustawą
NRA pozytywnie ocenia również rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w zakresie, w jakim odstępuje od konieczności wykazania przez pełnomocnika bezskuteczności egzekucji prowadzonej w związku z zasądzeniem wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu od przeciwnika procesowego. - Obciążanie pełnomocnika wygrywającego sprawę obowiązkiem wszczęcia postępowania egzekucyjnego i wykazania bezskuteczności egzekucji kosztów prowadzi do różnicowania wypłaty wynagrodzeń pełnomocników w zależności od wyniku sprawy, co nie jest rozwiązaniem pożądanym - wskazuje. Zaznacza jednak, że pomimo wyeliminowania w opiniowanym rozporządzeniu regulacji dotyczącej konieczności wykazania bezskuteczności egzekucji kosztów, w dalszym ciągu w obrocie prawnym pozostają przepisy ustawy pozwalające na zasądzanie wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu od strony przegrywającej proces (art. 98 par. 1 k.p.c.).
- Zaproponowane rozwiązanie w efekcie może prowadzić do pozbawienia pełnomocnika uzyskania jakiegokolwiek wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną z urzędu. Zmiana w zakresie wyeliminowania obowiązku wykazania bezskuteczności egzekucji jest zmianą oczekiwaną przez środowisko adwokackie, jednak wyprowadzenie tej regulacji wymaga jednoczesnego wprowadzenia zmian w zakresie zasad przyznawania wynagrodzenia pełnomocnikom z urzędu. Niezbędne jest wprowadzenie jednoznacznego uregulowania pozwalającego na przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, każdorazowo od Skarbu Państwa. Tylko takie rozwiązanie jest w stanie zagwarantować pełnomocnikom możliwość uzyskania pełnego wynagrodzenia za świadczoną pracę - dodano.
W uchwale wskazano, że powinno być wprowadzone następujące uregulowanie: Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej z urzędu w każdym przypadku ponosi Skarb Państwa. W sprawie prowadzonej na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu lub inna strona, niż strona korzystająca z pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, sąd zasądza zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu od przeciwnika tej strony na rzecz Skarbu Państwa z jednoczesnym przyznaniem od Skarbu Państwa i poleceniem wypłaty równowartości tych kosztów na rzecz pełnomocnika procesowego strony korzystającej z pomocy prawnej udzielonej z urzędu z sum Skarbu Państwa. - Takie rozwiązanie ujednolici zasady zasądzania i wypłacania wynagrodzenia pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu. Przypomnieć należy, że Skarb Państwa ma obowiązek wypłaty wynagrodzenia za świadczenie pomocy prawnej, wszak to Skarb Państwa jest zleceniodawcą tych czynności. Nie ma żadnych podstaw do przerzucania odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyegzekwowanie kosztów procesu od strony przegrywającej na pełnomocników. Opiniowane rozporządzenie wymaga uzupełnienia i wprowadzenia jasnych zasad polegających na każdorazowym przyznawaniu kosztów udzielonej pomocy prawnej z urzędu od Skarbu Państwa, niezależnie od wyniku postępowania i rodzaju sprawy - zaznaczono.
Bolączką brak waloryzacji stawek
Zasadniczą bolączką w ocenie NRA jest jednak to, że jakkolwiek opiniowany projekt zakłada zrównanie stawek, stanowiących podstawę zasądzenia na rzecz adwokatów opłat za świadczenie pomocy prawnej z urzędu, w stosunku do obowiązującego obecnie uregulowania obejmującego wysokość opłat za czynności adwokackie, to jednak zaproponowane w projekcie wynagrodzenie nie zostało w żaden sposób zwaloryzowane (na problem ten - w zakresie radców prawnych - zwraca uwagę też Krajowa Rada Radców Prawnych).
- To na Skarbie Państwa ciąży ustawowy obowiązek ponoszenia kosztów pomocy prawnej z urzędu, a postulaty te podnosi nie tylko Naczelna Rada Adwokacka, ale również inne środowiska prawnicze. Opiniowany projekt rozporządzenia w zakresie, w jakim nie przewiduje waloryzacji prowadzącej do urealnienia wysokości wynagrodzenia pełnomocników ocenić należy negatywnie. Sam fakt stworzenia prawnej możliwości podwyższenia wynagrodzenia pełnomocników do 600 proc. stawki podstawowej stanowi jedynie wykonanie obowiązków wynikających z wyroków Trybunału Konstytucyjnego w zakresie zrównania stawek i nie może być wyznacznikiem do określenia stawki minimalnego wynagrodzenia za czynności adwokackie świadczone z urzędu na poziomie nieadekwatnym do nakładu pracy pełnomocników. Dokonana przez Ministra Sprawiedliwości ocena skutków finansowych opiniowanego rozporządzenia, przyjmuje wzrost wydatków budżetu państwa na poziomie 120 mln zł w skali roku. Taka ocena stanowi jasny komunikat, że pomimo wprowadzenia możliwości podwyższenia stawek minimalnych do 600 proc. Minister Sprawiedliwości przyjmuje, że faktycznie przepis ten nie będzie stosowany, albowiem nie zabezpieczono wystarczających środków na ten cel – co także należy ocenić negatywnie - dodano.
Zobacz procedurę: Przyznanie wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu >
Adwokatura podnosi, że to nieadekwatne do obecnych warunków ekonomicznych oraz stale rosnących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej i świadczenia pomocy prawnej. - Zaakcentować należy, że wysokość otrzymywanego przez adwokatów wynagrodzenia za świadczenie pomocy prawnej w większości wypadków nie pokrywa kosztów, które adwokaci ponoszą, aby świadczyć pomoc prawną z urzędu na rzecz obywateli. Tytułem przykładu wskazać należy sprawy z zakresu prawa pracy czy ubezpieczeń społecznych, sprawy nieletnich, jak też rodzinne i opiekuńcze. Naczelna Rada Adwokacka wielokrotnie zwracała uwagę, że niezbędne jest urealnienie kosztów pomocy prawnej do obowiązujących warunków rynkowych. Wysokość wynagrodzenia adwokatów świadczących pomoc prawną z urzędu zostały obecnie określone na poziomie wynagrodzeń adwokatów świadczących pomoc prawną z wyboru z... 2015 roku - dodano.
NRA przywołuje przy tym dane dotyczące minimalnego wynagrodzenia za pracę w Polsce, które w 2015 r. wynosiło 1 750 zł brutto, a od 1 stycznia 2024
r. będzie wynosić 4 242 zł brutto. - Te dane obrazują skalę dynamicznie zachodzących zmian dotyczących wynagradzania za świadczenie pracy, które nie obejmują jednak pełnomocników i obrońców z urzędu przydzielanych osobom będącym w trudnej sytuacji materialnej, którym taką pomoc ma zapewnić i opłacić Państwo - podsumowuje.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Zwrot wydatków ponoszonych przez pełnomocnika z urzędu oraz przez stronę >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
