Zachowek stanowi ochronę interesów określonej grupy osób najbliższych zmarłemu, w przypadku pominięcia ich przy spadkobraniu. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, czy też w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Otrzymanie zachowku co do zasady jest opodatkowane. Jednak przewidziane jest zwolnienie dla niektórych podatników. W przypadku nabycia tytułem zachowku, dla zastosowania zwolnienia przewidzianego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn należy badać relacje (pokrewieństwo) pomiędzy spadkodawcą a uprawnionym do zachowku.
Syn wydziedziczony a spadkobiercą po babci sąsiad
Wątpliwości co do konieczności zapłaty podatku miał podatnik, którego tata był wydziedziczony przez swoją mamę, czyli babcię podatnika.
Babcia zmarła a cały spadek, na podstawie testamentu notarialnego nabył sąsiad babci. Ojciec podatnika został wydziedziczony, a podatnikowi jako wnuczkowi należy się zachowek po babci. Podatnikowi udało się porozumieć z sąsiadem i ma on podpisać z nim porozumienie w sprawie zachowku. Zachowek otrzyma on w wysokości 90 tys. zł przelewem na wskazany rachunek bankowy.
Podatnik zapytał organy skarbowe we wniosku o interpretację, czy będzie musiał zapłacić podatek? Uważał, że nie ma on obowiązku płacić podatku od otrzymanego zachowku.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 24 kwietnia br. stwierdził, że stanowisko podatnika jest prawidłowe (0111-KDIB2-2.4015.34.2025.1.MM). Podkreślił, że nabycie własności rzeczy i praw majątkowych tytułem zachowku co do zasady podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Przy czym, w myśl art. 4a ust. 1 pkt 1 ww. ustawy zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2–5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.
Zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych dokonać należy na formularzu SD-Z2, zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów z 20 listopada 2015 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych.
Jednakże obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.
W przedmiotowej sytuacji podatnik nabył roszczenie o zachowek w związku z prawem do spadku po babci. Babcia to także osoba wymieniona w treści art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.
W rezultacie, otrzymanie środków pieniężnych tytułem zachowku, będzie korzystało ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem spełnienia przesłanek wskazanych w tym przepisie (tj. złożenie zgłoszenia SD-Z2 właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, czyli od dnia zaspokojenia roszczenia o zachowek).
Cena promocyjna: 143.1 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 119.25 zł
Eksperci: Przysporzenie w momencie wypłaty lub zawarcia ugody
- Interpretacja stanowi bardzo interesujący przykład praktycznego zastosowania przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn w kontekście instytucji zachowku. W sprawie tej kluczowe znaczenie miało zarówno właściwe zidentyfikowanie chwili powstania obowiązku podatkowego, jak i prawidłowe zakwalifikowanie uprawnionych do odpowiedniej grupy podatkowej. Jednocześnie interpretacja dotyka istotnej kwestii formalnej – zgłoszenia nabycia praw majątkowych w ustawowym terminie, co warunkuje możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego – ocenia Kinga Sadowska, konsultant podatkowy w Kancelarii Twój Doradca.
Dodaje, że z interpretacją dyrektora KIS w pełni się zgadza – nie tylko z uwagi na jej zgodność z literalnym brzmieniem przepisów, ale także ze względu na jej funkcję porządkującą praktyczne wątpliwości podatników.
- Często bowiem pokutuje błędne przekonanie, że „zachowek to nie spadek” – tymczasem ustawa wprost odnosi się do tej instytucji, przewidując szczególne zasady powstania obowiązku podatkowego oraz możliwość zastosowania zwolnienia dla najbliższej rodziny zmarłego, niezależnie od tego, kto fizycznie wypłaca świadczenie. Przykład, w którym zachowek wypłaca sąsiad ustanowiony jedynym spadkobiercą testamentowym, dobrze pokazuje, że decydujące znaczenie ma relacja do spadkodawcy – nie zaś do osoby dokonującej wypłaty – podkreśla Kinga Sadowska.
Jej zdaniem trafnie podkreślono również, że zachowek – jako roszczenie majątkowe, a nie składnik masy spadkowej – rodzi obowiązek podatkowy nie z chwilą otwarcia spadku, lecz dopiero z chwilą jego realizacji.
-To bardzo istotne z punktu widzenia praktyki – dochodzenie zachowku bywa przecież rozciągnięte w czasie, a rzeczywiste przysporzenie majątkowe następuje dopiero w momencie wypłaty lub zawarcia ugody. W tym kontekście interpretacja daje jasną i potrzebną wskazówkę – to od tego momentu liczy się termin sześciu miesięcy na złożenie formularza SD-Z2, którego niedochowanie skutkuje utratą prawa do zwolnienia – podkreśla Kinga Sadowska.
Zwraca też uwagę, że ten właśnie formalny warunek – choć logiczny w konstrukcji ustawy – bywa pułapką dla podatników.
- Zwolnienie z podatku przysługuje niejako „z mocy prawa”, ale tylko przy spełnieniu określonych warunków proceduralnych. Brak zgłoszenia w terminie prowadzi do opodatkowania, nawet jeśli podatnik spełnia wszystkie inne przesłanki materialne. To pokazuje, jak istotne – i wciąż niedoceniane – jest uświadamianie obowiązków podatkowych w sprawach, które z pozoru mają wyłącznie charakter rodzinno-majątkowy – podkreśla Kinga Sadowska.
Kolejny ekspert także potwierdza prawidłowość interpretacji.
- Otrzymanie zachowku po wstępnych po zgłoszeniu nabycia praw majątkowych jest zwolnione z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Zgodnie z art. 6 ust 1 punkt 2a ustawy o podatku od podatku od spadków i darowizn a obowiązek podatkowy powstaje przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia. Jednakże ustawodawca wprost zwolnił od podatku wstępnych (a z nimi mamy tutaj do czynienia), jeśli zgłoszą nabycie praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Brak takiego zgłoszenia w ustawowym terminie powoduje brak zwolnienia, co niestety nadal się zdarza – podkreśla Stefan Kowalski, radca prawny z Kancelarii Radcy Prawnego Stefan Kowalski.
Czytaj również: Stwierdzenie nieważności umowy kredytu frankowego - jakie są konsekwencje podatkowe
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
