8 czerwca 2020 r. związki zawodowe oraz organizacje pracodawców Rady Dialogu Społecznego podpisali porozumienie na rzecz aktywnego starzenia. Uznali w nim wspólnie potrzebę wdrożenia rozwiązań na rzecz aktywnego starzenia się w Polsce. Inspiracja było dla nich autonomiczne porozumienie europejskich partnerów społecznych dotyczące aktywnego starzenia i podejścia międzypokoleniowego z 8 marca 2017 r.
Strony wspólnie więc uznały wdrożenie rozwiązań na rzecz aktywnego starzenia się w Polsce, obejmujących w szczególności działania wymienione w zawartym porozumieniu. Jednym z zaproponowanych rozwiązań, jakie niedawno zostały wprowadzone do naszego porządku prawnego, jest dodatkowa, co najmniej 15-minutowa przerwa, gdy dobowy wymiar jego pracy jest dłuższy niż 9 godzin pracy, wprowadzona najnowszą nowelizacją Kodeksu pracy z 9 marca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r., poz. 641). Na liście działań, które czekają na realizacje są m.in. te wspierające zatrudnienie osób starszych, a wśród nich wprowadzenie nowej formy ochrony przedemerytalnej.
- Po podpisaniu porozumienia przez stronę pracowników oraz stronę pracodawców RDS na rzecz aktywnego starzenia nie nastąpiły dalsze działania. Nie podjęliśmy jeszcze dyskusji na ten temat, ostatni okres obfitował w wydarzenia i nowelizacje prawa (m.in. praca zdalna, uprawnienia rodzicielskie). Obecnie wrócimy do tego wątku – mówi serwisowi Prawo.pl mówi Robert Lisicki, radca prawny, dyrektor Departamentu Pracy Konfederacji Lewiatan.
Czytaj również:
Polacy uciekają na emeryturę najszybciej, jak się da>>
RPO: Sytuacja osób 50+ w pracy tematem posiedzenia Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych>>
Zatrudnianie osób starszych i wydłużanie ich aktywności zawodowej
Jednym z dwóch punktów porozumienia dotyczących rozwiązań wspierających zatrudnienie osób starszych oraz wydłużanie ich aktywności zawodowej jest podjęcie dyskusji i wypracowanie rozwiązań podatkowych i w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz dopłat z Funduszu Pracy, które sprzyjać będą zatrudnieniu osób po 55. roku życia dla kobiet i 60. roku życia dla mężczyzn. Drugim z ustalonych działań jest nowa forma ochrony przedemerytalnej.
Związki zawodowe i organizacje pracodawców (a porozumienie podpisali Dorota Gardias - przewodnicząca Forum Związków Zawodowych, Maciej Witucki - prezydent Konfederacji Lewiatan, Andrzej Radzikowski - przewodniczący Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, Bogdan Kubiak - zastępca przewodniczącego NSZZ „Solidarność”, Andrzej Malinowski - prezydent Pracodawców RP, Łukasz Bernatowicz - wiceprezes ZP Business Centre Club i Jan Gogolewski - prezes Związek Rzemiosła Polskiego) ustaliły podjęcie dyskusji nad nowym mechanizmem ochrony przedemerytalnej w kodeksie pracy.
- Punktem wyjścia do wypracowania projektu regulacji przez partnerów społecznych jest propozycja art. 39 k.p. wypracowana przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Pracy – zapisano w porozumieniu.
Czytaj też: Ochrona przedemerytalna - jak ustalić zakres ochrony >>
Ochrona przedemerytalna – obecna i nowa
Zgodnie zobowiązującym art. 39 K.p., pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Pracy w projekcie nowego kodeksu pracy zaproponowała uregulowanie ochrony przedemerytalnej w art. 106. W myśl jego par. 1, pracodawca nie mógłby wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Jak jednak stanowił projektowany par. 2, przepis par. 1 nie byłby stosowany do pracodawcy, który zatrudnił pracownika w okresie krótszym niż 180 dni przed okresem, o którym mowa par. 1, przez 360 dni od dnia powstania ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Z kolei na podstawie proponowanego par. 3, przepis par. 1 nie byłby stosowany do pracodawcy, który zatrudnił pracownika w okresie, o którym mowa w par.1, przez 360 dni od dnia zatrudnienia.
- Przepisu par. 1 nie stosuje się do wypowiedzenia umów, o których mowa w art. 78 par. 1 i 5 (tj. umowy o pracę na okres próbny – przyp. red.), art. 79 par. 1 (tj. umowy o pracę na czas określony), jeżeli przyczyną wypowiedzenia umowy jest ustanie celu lub przyczyn, dla którego umowa została zawarta, oraz do wypowiedzenia umów, o których mowa w art. 80 (tj. umowy o pracę na czas wykonywania pracy dorywczej), 81 (tj. umowy o pracę na czas wykonywania pracy sezonowej) i 84 (tj. umowy o pracę, której przedmiotem jest praca nieprzekraczająca 20 godzin na tydzień, wykonywana przez pracownika będącego studentem do końca roku kalendarzowego, w którym kończy on 26 lat albo przez pracownika od początku roku kalendarzowego, w którym kończy on 60 lat) – stanowił projektowany art. 106 par. 4.
Czytaj też: Ochrona przedemerytalna pracowników zatrudnionych na czas określony - linia orzecznicza >>
- Projekt Kodeksu proponuje istotne zmiany w zakresie przepisów dotyczących wypowiadania umów o pracę – czytamy w uzasadnieniu do projektu z 2018 r. Jedną z tych zmian miało być wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą uchyla się częściowo ograniczenia w wypowiadaniu umów o pracę osobom w wieku przedemerytalnym, w sytuacji, w której pracodawca zdecyduje się zatrudnić taką osobę.
- Można rozważyć koncepcję, aby ochrona przedemerytalna była uzależniona od stażu pracy u danego pracodawcy, czyli stażu zakładowego – mówi Robert Lisicki. I dodaje: - Ochrona przedemerytalna może wpływać na decyzje pracodawców i działa na niekorzyść pracowników.
Czytaj też: Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia mianowanych nauczycieli. Wybrane orzeczenia >>
Jak tłumaczy Lisicki, przepis dający ochronę może mieć znaczenie przy rekrutacji. – Warto pomyśleć o rozwiązaniach, które wyjdą naprzeciw pracodawcom i pracownikom. Dostosowanie tej ochrony do realiów rynku pracy jest koniecznością. Obecnie odnotowujemy istotne braki pracowników - podkreśla dyrektor Departamentu Pracy Konfederacji Lewiatan.
- To jest jeden z powodów, dla których ten projekt Kodeksu pracy nie przeszedł do dalszych prac, więc powoływanie się na propozycję komisji kodyfikacyjnej w tym przypadku nie jest dobre – zauważa dr Liwiusz Laska, adwokat, b. przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, ekspert OPZZ. Jego zdaniem, mówienie o potrzebie zmiany w zakresie ochrony przedemerytalnej to jest przede wszystkim pytanie o to, co jest problemem w istniejącym jej kształcie. – Może trzeba porozmawiać o aktywizacji osób 50+, czy o systemie podatkowym adresowanym do osób starszych – wymienia dr Laska. I dodaje: - W Polsce stoimy przed koniecznością opracowania systemu, który będzie uwzględniał starzejące się społeczeństwo, przeciwdziałał luce emerytalnej kobiet i ich wypychaniu z rynku pracy.
W opinii dr Liwiusza Laski, najpierw trzeba zastanowić się, po co ta ochrona przedemerytalna została wprowadzona i czy powody, dla których ją wprowadzono, przestały istnieć. To znaczy, czy osoby przed emeryturą muszą obawiać się zwolnienia. – Moim zdaniem, żadna zmiana w tym zakresie nie nastąpiła. Z doświadczeń tysięcy pracujących Polek i Polaków wiem, że czują się bezpieczniej, gdy tę ochronę przedemerytalną mają. Owszem pracownik zawsze może zwolnić się wcześniej, zwłaszcza gdy ma prawo do wcześniejszej emerytury, ale w praktyce to osoby starsze są wypychane z rynku pracy. Tak zawsze dzieje się np. przy zwolnieniach grupowych. Tymczasem interesem narodowym jest, żeby ludzie mieli możliwość pracy i to jest dobrem nadrzędnym – podkreśla. I wskazuje: - Zanim zdecydujemy, co dalej z tą ochroną, zróbmy najpierw zakrojone na szeroką skalę badania i sprawdźmy, czy faktycznie ochrona przedemerytalna jest problemem przy szukaniu pracy przez osoby 50+. Trzeba również pomyśleć o zwiększeniu zaangażowania państwa w tworzenie warunków dobrej pracy.
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Przepisy >>
Ochrona przedemerytalna – dużo pytań i trudne odpowiedzi
Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy i zabezpieczenia społecznego, mówi, że pamięta moment, gdy wydłużano z 2 lat do 4 lat ochronę przedemerytalną. – Wtedy uzasadniano to większym bezpieczeństwem pozostających w zatrudnieniu. Dziś wszyscy się przyzwyczaili, że ochroną objęci są pracownicy na cztery lata przed wejściem w wiek emerytalny – podkreśla.
Jak zaznacza mec. Januszewska, ochrona przedemerytalna służy przede wszystkim pracownikom. - Obawiam się, że powiązanie okresu ochrony przedemerytalnej ze stażem pracy u danego pracodawcy wywoła dyskusję, dlaczego jedni pracownicy mają być w lepszej sytuacji od innych tylko dlatego, że mieli szczęście mieć stabilne zatrudnienie. Poza tym takie rozwiązanie będzie rodziło wiele pytań. Na przykład, czy liczyć będzie się tylko ostatnie zatrudnienie u danego pracodawcy. Są przecież pracownicy, którzy odchodzą z pracy, ale po pewnym czasie do tego samego pracodawcy wracają. A jeżeli miałby to być staż ostatni, to rodzi to pokusę celowego przerywania stosunku pracy. Przed zmianą art. 39 K.p., należałoby na te pytania odpowiedzieć – zauważa mec. Magdalena Januszewska.
- Na tym etapie, na jakim jesteśmy, jeśli chodzi o rynek pracy, przynajmniej w branżach, które znam, zatrudnienie osób 50+ nie jest problemem. Często pracodawcy zachęcają wręcz pracowników, żeby zostawali – twierdzi Oskar Sobolewski ekspert emerytalny i rynku pracy w HRK Payroll Consulting, założyciel Debaty Emerytalnej. Jego zdaniem, jeżeli wprowadzać zmiany, to szersze, obejmujące osoby 50-55+. Jednak, żeby rynek pracy na tych zmianach zyskał, to należy wyobrazić sobie, jak będzie w przyszłości wyglądał rynek pracy starzejącego się społeczeństwa i projektować zmiany, które obejmą osoby starsze, których będzie coraz więcej, i to już np. na około 10 lat przed osiągnięciem przez nie wieku emerytalnego.
Zdaniem Oskara Sobolewskiego, pracodawcy powinni w tym procesie uczestniczyć, a zmiany legislacyjne powinny zostać dobrze przygotowane. – To musi być kompleksowa reforma, która uwzględni fakt, że ludzi młodych na rynku pracy będzie coraz mniej – podkreśla. Według niego, zerowy PIT jest dobry dla tych, którzy i tak by zostali. Na pewno nie jest istotną zachętą dla tych, którzy chcieliby zostać lub łączyć pracę z pobieraniem emerytury. Dlatego trzeba rozważyć inne rozwiązania, które zatrzymają osoby starsze na rynku pracy. To może być np. praca zdalna, hybrydowa, obniżenie czasu pracy z 8 do 7 godzin dziennie czy wprowadzenie dla tych osób czterodniowego tygodnia pracy. - To wszystko jest do dyskusji i wymaga wyważenia. Polska się starzeje i my musimy z tym zmierzyć jak najszybciej – dodaje.
