Na problem w poprzedniej, IX kadencji Sejmu, uwagę zwrócił poseł Kacper Płażyński. Jak twierdził, do jego biura poselskiego zgłosił się przedstawiciel grupy zawodowej aktorów – lalkarzy. - Z jego relacji wynika, że wraz z innymi artystami utracili oni w 2012 roku przywilej wcześniejszego przejścia na emeryturę w wieku 55 lat po przepracowaniu 25 lat w zawodzie. Wedle informacji, które zostały mi przekazane, część artystów taki przywilej otrzymała, jednak wśród nich nie znaleźli się aktorzy – lalkarze – napisał w interpelacji do ministra rodziny i polityki społecznej (nr 41662). Chciał więc wiedzieć, jakie były np. powody zniesienia przywileju emerytalnego dla aktorów – lalkarzy, czy zostały zbadane warunki ich pracy oraz czy inne grupy artystów mają możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę, a jeśli tak, to dlaczego nie uwzględniono w tej grupie aktorów – lalkarzy.

Czytaj również: Nowela ustawy o emeryturach pomostowych do poprawy?>>

Emerytura wcześniejsza…

- Obecnie kategorie ubezpieczonych, którzy mają jeszcze możliwość uzyskania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określają przepisy art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast wiek emerytalny, wymagany do nabycia tego prawa, staż pracy oraz rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach regulują przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – wskazał już na wstępie swojej odpowiedzi Stanisław Szwed, wiceminister rodziny i polityki społecznej.

Jak podkreślił wiceminister, zgodnie z ww. przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz par. 12 ust. 1 pkt 1 lit. c i pkt 2-3 ww. rozporządzenia, uzyskanie wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze, przez osobę, która urodziła się po dniu 31 grudnia 1948 r. i wykonywała pracę aktora teatru lalek jest możliwe wówczas, gdy:

  • osiągnęła wiek emerytalny 55 lat w przypadku mężczyzn i 50 lat w przypadku kobiet (wiek ten osiągnęła w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia);
  • na dzień 1 stycznia 1999 r. posiada wymagany okres zatrudnienia, a więc łączny okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący 25 lat w przypadku mężczyzn i 20 lat w przypadku kobiet, w tym wymagany (co najmniej 15-letni okres działalności twórczej lub artystycznej);
  • nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzanych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu Państwa.

 

…albo pomostowa

Stanisław Szwed przypomniał, że zgodnie z obowiązującą od 1 stycznia 2009 r. ustawą o emeryturach pomostowych, osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które nie spełniają warunków do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą ubiegać się o przyznanie świadczenia okresowego (przysługującego do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego) w postaci emerytury pomostowej. Na podstawie art. 4 tej ustawy, prawo do emerytury pomostowej, co do zasady, przysługuje pracownikowi urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., po osiągnięciu wieku co najmniej 55 lat przez kobietę i co najmniej 60 lat przez mężczyznę, jeżeli spełni łącznie następujące warunki:

  • ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszący co najmniej 15 lat,
  • ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,
  • przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 lub art. 33 ustawy emerytalnej, bądź prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych,
  • po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

- Prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze zostały zdefiniowane w art. 3 ust. 1-3 ustawy o emeryturach pomostowych – zaznaczył. Zgodnie z ust. 1, za prace w szczególnych warunkach uznano „prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku” (wykaz ww. prac określa zał. nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych). Z kolei, w myśl art. 3 ust. 3 ww. ustawy, za prace o szczególnym charakterze uważa się „prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się” (wykaz tych prac określa zał. nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych).

 

Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 12/2023

Sprawdź  

Działalność aktorów-lalkarzy nie spełnia kryteriów pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze

- Zawarte w ustawie o emeryturach pomostowych, zarówno definicje pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, jak i treść wykazów prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, są efektem szczegółowej dyskusji, jaka toczyła się nad projektem ustawy o emeryturach pomostowych w zespołach problemowych ówczesnej Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych oraz w trakcie prac parlamentarnych z udziałem ekspertów z zakresu medycyny i ochrony pracy. W ramach tych prac wykorzystano wiele opinii i analiz znanych ośrodków naukowo- badawczych. Ostatecznie powstały, oparte na obiektywnych (medycznych) kryteriach, wykazy prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze (stanowiące załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych) – podkreślił wiceminister Szwed. I dodał: - Wśród prac związanych z działalnością twórczą lub artystyczną uznano, że jedynie prace tancerzy zawodowych związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym (pkt 37 zał. nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych), spełniają kryteria pracy w szczególnych warunkach wymienione w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Oznacza to w takim razie, że pozostałe prace (w tym prace aktorów teatru lalek) wykonywane w ramach ww. działalności nie spełniają zarówno kryteriów pracy w szczególnych warunkach, jaki i pracy o szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

Stanisław Szwed przypomniał, że ustawa o emeryturach pomostowych była trzykrotnie merytorycznie badana (w tym w zakresie zgodności z Konstytucją definicji zawartych w jej art. 3 ust. 1-3 i kompletności załączników nr 1 i 2) przez Trybunał Konstytucyjny, który orzeczeniami z dnia 16 marca 2010 r. (sygn. akt K 17/09), 25 listopada 2010 r. (sygn. akt K 27/09) oraz 3 marca 2011 r. (sygn. akt K 23/09), a TK orzekł o zgodności tej ustawy z Konstytucją RP.

 

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 12/2023 >>


Są rekompensaty, ale czy dla każdego?

Według MRiPS, interesy osób ubezpieczonych, którzy wykonywali przed dniem 1 stycznia 2009 r. pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu dotychczasowych przepisów, ma w ustawie o emeryturach pomostowych zabezpieczyć instytucja rekompensat.

Zgodnie z art. 2 pkt 5 ww. ustawy, rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. - Przepis art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych doprecyzowuje, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 15 lat i w całości przypadający przed dniem 1 stycznia 2009 r. – wskazuje ministerstwo w odpowiedzi na interpelację poselską. I dodaje, że rekompensata nie przysługuje jednak osobie, która nabyła już prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej.

- Rekompensata jest przyznawana na wniosek ubezpieczonego o emeryturę, w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 ustawy emerytalnej (art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych), na podstawie przedłożonej przez ubezpieczonego dokumentacji potwierdzającej okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – przypomina Szwed. I odsyła do ZUS celem uzyskania szczegółowych  informacji dotyczących prawa do emerytury pomostowej i rekompensat.  

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.