Sąd Najwyższy w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania.
Wnioskodawca przez ponad 20 lat - od 1 grudnia 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. - stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace wymienione w wykazie A, dział 11. poz. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Natomiast przez trzy tygodnie w okresie od 8 marca 2018 r. do 31 marca 2018 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej na stanowisku salowego w oddziale psychiatrycznym.
Zajmował się unieruchamianiem pacjentów, pomaganiem przy myciu, podawaniem posiłków, przytrzymywaniem przy podawaniu zastrzyków, sprzątaniem sali.
Do obowiązków wnioskodawcy należało, obok pomocy pielęgniarce podczas czynności pielęgnacyjnych, także wykonywanie czynności porządkowych. I tu powstało pytanie, czy była to praca w szczególnych warunkach?
Powołanie biegłego - zbędne
Sąd drugiej instancji, podzielając ocenę prawną zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego stwierdził, że nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność tego, czy praca jaką ubezpieczony wykonywał w spornym okresie, wyczerpuje przesłanki prac personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami i wymagała szczególnej odpowiedzialności.
W ocenie sądu drugiej instancji, dokonanie ustaleń dotyczących kwalifikacji danego okresu zatrudnienia jako okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, z uwagi na konieczność jego przypisania do konkretnej pozycji właściwego załącznika nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, nie wymaga wiadomości specjalnych, a jedynie oparcia się przez sąd orzekający na dowodach z dokumentów oraz treści zeznań świadków.
Czytaj w LEX: Praca w szczególnych warunkach i praca o szczególnym charakterze >
Charakter pracy
Według Sądu Apelacyjnego prawidłowe jest stanowisko zaskarżonego wyroku, że odwołujący się nie wykonywał po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Charakter jego pracy od 8 marca 2018 r. do 31 marca 2018 r. wynikał wprost z zakresu czynności. Zgodnie z nim do obowiązków wnioskodawcy należały czynności związane z pomocą pielęgniarce podczas czynności pielęgnacyjnych, wykonywania zabiegów, wydawania posiłków i karmienia pacjentów, podczas transportu na badania, wykonywania toalety pośmiertnej, pomocy pacjentom przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych, także pobieranie posiłków dla chorych, roznoszenie i podawanie posiłków. Ponadto do salowego należało wydawanie bielizny, przyjmowanie brudnej bielizny, sprzątanie, mycie, dezynfekcja łóżek, i szafek.
Sprawdź w LEX: Ile wynosi wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego na stanowisku salowej? >
W pkt 23 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych wymienione zostały prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Sąd Apelacyjny uznał, że przez pojęcie „personel medyczny” oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, należy rozumieć osoby wykonujące zawód medyczny czy też uprawnione do udzielania świadczeń zdrowotnych. Pojęcie „wykonywanie zawodu medycznego” odnosi się do osób, które fachowo, stale i w celach zarobkowych zajmują się wykonywaniem zajęcia mającego związek z medycyną i które mają odpowiednie kwalifikacje.
Warunki niezbędne do przyznania świadczenia
W rezultacie Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie spełnia warunków do przyznania emerytury na podstawie art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ w dniu wejścia w życie ustawy nie miał wymaganego w przepisach, o których mowa w pkt 2, okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Prace wykonywane przez wnioskodawcę nie są pracami w szczególnych warunkach.
Wyrok ten ubezpieczony zaskarżył skargą kasacyjną. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna jest uzasadniona w części dotyczącej niewłaściwej wykładni desygnatu „Prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, zgodnie z przepisami ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego”.
Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych prawo do emerytury pomostowej, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
- urodził się po 31 grudnia 1948 r.;
- ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
- osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
- ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
- przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze,
- po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Ponieważ okres pracy wnioskodawcy w szczególnych warunkach przed dniem 1 stycznia 1999 r. (od 1 grudnia 1975 r. do 31 grudnia 1998 r.) nie stanowił okresu pracy w warunkach szczególnych, to nie mógł on skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 49 tej ustawy.
Bezpośredni kontakt z chorymi
Ponieważ ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nie zawiera definicji personelu medycznego, dodatkowo sięgnąć należy do wykładni celowościowej, funkcjonalnej i historycznej.
Zdaniem Sądu Najwyższego czynnikiem wpływającym na szczególny charakter omawianych prac jest bezpośredni kontakt z osobami z zaburzeniami psychicznymi, powodującymi, że ich zachowania są nieobliczalne, impulsywne, niekiedy – gwałtowne lub agresywne.
Wymaga to od pracowników jednostki leczniczej, zatrudnionych w bezpośredniej obecności osób chorych, nieustannej uwagi, szybkiej reakcji, niekiedy natychmiastowej konieczności użycia siły fizycznej, odporności na ciągły stres i niebezpieczeństwo.
Zobacz też nagranie szkolenia: Postępowanie z trudnym pacjentem w placówce medycznej >
W ocenie prawnej skargi kasacyjnej uwzględnić należy także stanowisko zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2011 r., o sygnaturze I UK 415/10. Według SN przyznanie salowej zatrudnionej w bezpośrednim kontakcie z pacjentami oddziałów psychiatrycznych lub leczenia uzależnień prawa do emerytury pomostowej wymaga spełnienia ustawowych warunków z ustawy o emeryturach pomostowych.
W ocenie Sądu Najwyższego pojęcie „prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami zgodnie z ustawą” ma szerszy zakres. Dotyczy również osób, które nie mając wykształcenia medycznego, wykonują stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w bezpośrednim kontakcie z pacjentami czynności opieki nad pacjentami, związane z utrzymaniem czystości i porządku wokół pacjentów oraz bezpośrednio asystują przy czynnościach lekarzy lub pielęgniarek, udzielających świadczenia zdrowotne.
Sprawdź w LEX: Czy sanitariusz, salowa lub pracownik ochrony mogą być osobami wykonującymi przymus bezpośredni? >
Poziom wykształcenia ubezpieczonego, ani rodzaj jego przygotowania do pracy w szpitalu psychiatrycznym, nie został ustalony w sprawie – wskazał Krzysztof Staryk, sędzia sprawozdawca. Możliwe jest więc zaliczenie spornego okresu do czasu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Wyrok Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 12 września 2023 r., sygnatura akt III USKP 20/22
Polecamy nagranie szkolenia: Jak uniknąć naruszeń praw pacjenta w placówce - wskazówki dla personelu i kadry zarządzającej >
