Każdy zabytek ma nie tylko materialną, ale również – a może nawet przede wszystkim – kulturową wartość. Dlatego nad zabytkiem trzeba sprawować opiekę, która pozwoli zachować go przyszłym pokoleniom. Jest to zadanie właściciela lub posiadacza zabytku – także nieruchomego – któremu za niewywiązanie się z tego obowiązku grozi odpowiedzialność prawna. Te ogólne zasady dotyczą wszystkich zabytków. Stają się one surowsze, gdy zabytek został wpisany do rejestru.

Czytaj też: Mieszkanie w zabytkowym budynku nie wymaga świadectwa energetycznego, ale jest haczyk

Obowiązek ochrony zabytków

Najważniejsze prawa i obowiązki posiadacza zabytkowej nieruchomości zostały uregulowane w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tj. Dz.U. z 2022 r., poz. 840). Przede wszystkim należy pamiętać, że na gruncie tej ustawy zabytek – w tym zabytek nieruchomy – jest definiowany bardzo szeroko. Zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków, zabytek oznacza nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Warto zauważyć, że aby ruchomość lub nieruchomość posiadała status zabytku nie jest konieczne umieszczenie jej w jakimś rejestrze.

Zobacz procedurę w LEX: Pozwolenie konserwatorskie na roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru >

Właściciel lub posiadacz zabytku ma obowiązek – zgodnie z art. 5 ustawy – do opieki nad nim. Opieka ta obejmuje zapewnienie odpowiednich warunków np. do:

  • naukowego badania i dokumentowania zabytku;
  • prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
  • zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
  • korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
  • popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Czytaj w LEX: Skutki wpisania budynku do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków > 

Przestępstwo zniszczenia lub uszkodzenia zabytku

Katarzyna Lenczowska-Soboń

Sprawdź  

Formalności związane z remontem zabytku

W praktyce najdalej idące obowiązki – w tym konieczność załatwiania różnego rodzaju formalności – dotyczą opieki nad zabytkiem wpisanym do rejestru. Właściciel lub posiadacz tego rodzaju zabytku – w tym oczywiście nieruchomości – musi zwłaszcza liczyć się z obowiązkiem uzyskiwania zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków na podejmowane prace. Chodzi tu zwłaszcza o:

  • prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych (w tym na usunięcie drzewa lub krzewu);
  • wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku;
  • dokonywanie podziału zabytku nieruchomego;
  • zmianę przeznaczenia zabytku;
  • podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku.

Ponadto wszelkie roboty budowlane prowadzone przy nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków muszą być prowadzone pod kierunkiem osoby posiadającej stosowne uprawnienia budowlane oraz co najmniej 18-miesięczne doświadczenie w udziale w  robotach budowlanych prowadzonych przy zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru lub inwentarza muzeum będącego instytucją kultury.

Czytaj w LEX: Restauracja obiektów zabytkowych w świetle prawa autorskiego >

Kary za niewłaściwą opiekę nad zabytkiem

Ogólnie rzecz ujmując niewłaściwa opieka nad zabytkiem stanowi wykroczenie. Zgodnie z art. 110 ust. 1 ustawie o ochronie zabytków, kto będąc właścicielem lub posiadaczem zabytku nie zabezpieczył go w należyty sposób przed uszkodzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Skazując za to wykroczenie sąd może także orzec nawiązkę do wysokości dwudziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami. Poza tym właściwy konserwator zabytków może np. zobowiązać właściciela zabytku, który nielegalnie wykonał jakieś pracy budowlane do przywrócenia pierwotnego stanu nieruchomości.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.