Do Sądu Najwyższego w ostatnich kilkunastu miesiącach trafiło kilka zagadnień, które - choć sformułowane w różny sposób - de facto dotyczą różnych aspektów tego samego problemu: kwestii wzajemności umowy kredytu hipotecznego. Dlatego konieczne stało się podjecie uchwały w tej sprawie. Wniosek Rzecznika Finansowego trafił do SN w lipcu zeszłego roku. Posiedzenie w tej sprawie w poszerzonym składzie siedmiorga sędziów pierwotnie było zaplanowane na 12 lipca br., ale zostało odroczone.
To kolejne ważne dla frankowiczów orzeczenie
Kwestia ewentualnej wzajemności umowy kredytu hipotecznego to jedno z głównych zagadnień pojawiających się podczas rozstrzygania przez sądy spraw kredytów frankowych w sytuacji unieważnienia umowy kredytu z powodu klauzul abuzywnych.
Takie sądowe unieważnienie umowy pociąga bowiem za sobą problem rozliczenia się obu stron - po pierwsze zwrotu przez kredytodawcę rat kapitałowo-odsetkowych, a po drugie zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości. To jak rozliczenie będzie przebiegać, zależy zaś m.in. od zakwalifikowania unieważnionej umowy i tego, czy uznaje się ją za wzajemną. Sądy dotychczas zaś rozstrzygają ten problem rozbieżnie.
Wzajemność umowy w kodeksie cywilnym a działania banków
Zgodnie z kodeksem cywilnym umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Jednocześnie jednak, w przypadku np. unieważnienia takiej umowy, kiedy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, to każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.
W praktyce na przykład - w jednej z takich spraw będącej podstawą pytań do SN - bank, składając apelację od wyroku unieważniającego umowę, oświadczył jednocześnie, że na wypadek utrzymania stanowiska o nieważności tej umowy podnosi zarzut zatrzymania świadczenia, przysługującego powódce do czasu zaoferowania mu zwrotu 230 tys. zł kredytu wypłaconego stronie powodowej.
Czytaj też: Po wyroku TSUE wstrzymanie rat kredytu frankowego prawie pewne, ale raczej po spłacie kapitału >
Z obserwacji Rzecznika Finansowego wynika, że banki masowo powołują się na prawo zatrzymania w przypadku sporu z konsumentem na tle tzw. kredytów indeksowanych i denominowanych do waluty obcej - podkreślił Rzecznik Finansowy.
Kalendarz szkoleń online w LEX Banki >>
W związku z tym Rzecznik Finansowy we wniosku podpisanym przez zastępcę RF Ziemowita Bagłajewskiego zapytał SN, czy umowa o kredyt bankowy (...) jest umową wzajemną, czy też umową dwustronnie zobowiązującą, ale nie wzajemną. W tym drugim przypadku stronom nie przysługiwałoby prawo zatrzymania.
Zobacz w LEX: Roszczenia banku z unieważnionej umowy kredytu frankowego w świetle wyroku TSUE w sprawie C-520/21 >
RF zawnioskował o uznanie, że umowa kredytu jest dwustronnie zobowiązująca, ale nie wzajemna. Argumentował, że w umowie wzajemnej strony spełniają różne świadczenia, ale zasadniczo o ekwiwalentnej wartości. Tymczasem - jego zdaniem - zwrot przedmiotu umowy o kredyt bankowy po upływie umówionego okresu nie jest ekwiwalentem świadczenia kredytodawcy, podobnie - zastrzeżone oprocentowanie nie nadaje umowie o kredyt bankowy charakteru umowy wzajemnej.
Czytaj też: Nowa ustawa ma pomóc bankom pozbywać się niespłacanych kredytów >
Istotą umowy wzajemnej jest różnorodność świadczeń, z czym nie mamy do czynienia w umowie o kredyt bankowy (...) kredytobiorca zwraca to samo świadczenie, a nie spełnia inne równoważne - podkreślił RF.
Kwestią wzajemnych rozliczeń po unieważnieniu umowy kredytowej zajmie się też TSUE
Nie wiadomo, jak na rozstrzygniecie tego problemu wpłynie stanowisko Trybunału Sprawiedliwości UE. W listopadzie 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie skierował bowiem do TSUE serię pytań. Zasadniczo dotyczą one wzajemnych rozliczeń po unieważnieniu umowy kredytowej i terminów przedawnienia roszczeń w takim wypadku. Jeden z wątków tych pytań odnosi się jednak także do prawa zatrzymania. Jak zaznaczono, uzasadniając wystąpienie do TSUE, wątpliwości sądu odsyłającego budzi czy dotychczasowa wykładnia prawa krajowego związana ze skutkami podniesienia zarzutu zatrzymania daje się pogodzić z zasadą skuteczności ochrony przyznanej konsumentowi.
Zobacz wyrok: C-520/21 Zasady rozliczenia nieważnej umowy kredytu frankowego >>
Niektóre z tych spraw zostały zawieszone w związku z oczekiwaniem na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE. SN zawiesił na przykład w lutym br. sprawę pytania Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z grudnia 2021 r. oraz - w kwietniu br. - pytania Sądu Okręgowego w Krakowie z września 2022 r. Zdaniem gdańskiego sądu umowa kredytu bankowego, analizowana w kontekście współczesnych zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, powinna być zakwalifikowana jako umowa wzajemna. Według krakowskiego sądu umowa kredytu indeksowanego nie może być wzajemną.
Sprawdź w LEX: W jaki sposób skorzystać z zaniechania poboru podatku przy umorzeniu kredytu we frankach szwajcarskich? >
Natomiast w marcu br. troje sędziów SN rozpatrujących jedną ze spraw kredytobiorców z bankiem sformułowało pytania odnoszące się wprost do stosowania przez bank prawa zatrzymania już po unieważnieniu umowy kredytu "frankowego". To zagadnienie nie ma jeszcze wyznaczonego terminu na rozpatrzenie.
Sygnatura akt III CZP 126/22
Zobacz w LEX:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
