Problem dotyczył sankcji w sytuacji odstąpienia od umowy – uprawnienie do wynagrodzenia na podstawie art. 649[4] par. 3 k.c.
Generalne wykonawstwo
Strony łączyła umowa o roboty budowlane z 11 września 2008 r. Pozwana jako inwestor zawarła z powódką umowę o generalne wykonawstwo budowy fabryki estrów metylowych za wynagrodzeniem ryczałtowym w kwocie 40 mln zł netto.
Czytaj też: SN: kary umowne za nieterminowe wypłaty dla podwykonawców - dozwolone>>
Umowa została zawarta po trzecim z kolei zapytaniu ofertowym wystosowanym przez pozwaną, z których każde z powodu posiadanych przez nią możliwości kredytowania inwestycji - wskazywało mniejszy zakres prac i niższe wynagrodzenie za roboty budowlane.
WZORY DOKUMENTÓW:
- Oświadczenie o odstąpieniu od umowy o roboty budowlane z powodu niezłożenia gwarancji bankowej przez inwestora >
- Odpowiedź na bezskuteczne odstąpienie od umowy spowodowane żądaniem wykonawcy gwarancji bankowej zabezpieczającej roszczenie o wynagrodzenie z umowy o roboty budowlane >
Strony ustaliły, że jeżeli powódka będzie wykonywała przedmiot umowy w sposób wadliwy lub istotnie sprzeczny z umową, inwestor może wezwać ją do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć jej w tym celu odpowiedni termin, nie krótszy niż 14 dni, a po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu inwestor może odstąpić od umowy. Z kolei w razie naruszenia przez inwestora istotnych postanowień kontraktowych wykonawcy (powódce) przysługiwało prawo odstąpienia od umowy.
Etapowy charakter budowy
Sąd Apelacyjny ustalił, że przed zawarciem umowy pozwana, w e-mailu z 14 sierpnia 2008 r., wydzieliła roboty, które nie były objęte zleceniem powódki i zostały przesunięte do wykonania w drugim etapie inwestycji. Podział na etapy pojawiał się wielokrotnie w dalszej korespondencji między stronami, w tym zwłaszcza w informacjach udzielanych powódce przez pozwaną.
Etapowy charakter budowy był wymuszony potrzebą dostosowania zakresu robót do budżetu inwestora. Część elementów niezbędnych do rozruchu fabryki miała być wykonana przez podmiot trzeci i bezspornie nie była objęta umową. W umowie została zawarta klauzula, zgodnie z którą kontrakt uchylał wszystkie dotychczasowe porozumienia i ustalenia stron dotyczące przedmiotu umowy.
Czytaj w LEX: Gwarancja zapłaty w umowie o roboty budowlane >>>
Czytaj w LEX: Rezerwy na roboty poprawkowe oraz kaucje gwarancyjne w księgach jednostki świadczącej usługi budowlane >
Termin wykonania przedmiotu umowy przypadał na 11 czerwca 2009 r. W umowie przewidziano po stronie powódki obowiązek wykonania fabryki zdolnej do rozruchu i produkcji, nie wskazano jednak bliżej konkretnych robót.
Odstąpienie od umowy pozwanej i kary
Po kilku miesiącach powódka powzięła wątpliwości co do sytuacji finansowej pozwanej, wobec czego pismem z 6 maja 2009 r. wezwała pozwaną do przedłożenia gwarancji zapłaty wynagrodzenia, powołując się przy tym na uprawnienie wynikające z ustawy o gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Pozwana starała się uzyskać gwarancję ubezpieczeniową, jednak bez pozytywnego rezultatu. Następnie, po upływie wyznaczonego pozwanej terminu, powódka oświadczyła w piśmie skierowanym do pozwanej, że umowa nie może być nadal wykonywana, ponieważ pozwana nie przedstawiła jej żądanej gwarancji zapłaty.
Czytaj w LEX: Sankcje za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o roboty budowlane >>>
W związku z odstąpieniem od umowy pozwana wezwała powódkę do zapłaty kary umownej w wysokości 4 mln zł, a następnie złożyła powódce oświadczenie o potrąceniu tej kary z wynagrodzeniem za wykonane roboty budowlane.
Finalnie sąd drugiej instancji ustalił, że powódka w ramach umowy wykonała prace budowlane wraz z dostawą materiałów o wartości 33 428 734,38 zł brutto (27 400 601,95 zł netto), w tym roboty dodatkowe o wartości 1 445 943 zł brutto.
Wykonane, lecz nieopłacone i nieobjęte zapadłym wcześniej, prawomocnym w tej części wyrokiem, pozostały roboty o łącznej wartości 6 843 469,59 zł brutto.
Pozwana spółka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku.
Klauzula integracyjna
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną jako niezasadną. Odnosząc się do zawartej w kontrakcie stron tzw. klauzuli integracyjnej (merger clause), Sąd Najwyższy stwierdził, że tego rodzaju postanowienie nie może prowadzić do wyłączenia stosowania art. 65 k.c. Sąd stwierdził również, że potrzeba doprecyzowania przedmiotu zobowiązania nie powinna być utożsamiana z nieuzgodnieniem elementów przedmiotowo istotnych danej umowy. A częściowa rozbieżność rozumienia przez strony postanowień umowy powinna być zasadniczo usuwana w drodze interpretacji.
Gwarancja zapłaty
W uzasadnieniu wyroku poruszono również liczne zagadnienia związane z problematyką umowy o roboty budowlane i skutków odstąpienia od niej. Sąd wskazał, że instytucja gwarancji zapłaty za roboty budowlane stanowi środek ochrony zapewnianej wykonawcy w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty za wykonanie robót.
Z tego względu wyłącznie szczególnie doniosłe względy mogłyby przemawiać za przyjęciem, że złożone przez wykonawcę żądanie przedstawienia takiej gwarancji stanowi nadużycie prawa podmiotowego. Analizując kwestię odstąpienia od umowy o roboty budowlane, stwierdzono natomiast, w nawiązaniu do wcześniejszego orzecznictwa, że świadczenie wykonawcy umowy o roboty budowlane może być uznane za podzielne. Jednocześnie dopuszczono zastrzeżenie przez strony umowy tzw. sankcyjnego prawa odstąpienia od umowy (klauzuli kasatoryjnej) i wskazano, że postanowienie takie nie stanowi zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia, wobec czego nie wymaga ono oznaczenia terminu, w którym strona może skorzystać z uprawnienia do odstąpienia.
Odstąpienie nie wyklucza wypłaty wynagrodzenia
Odnosząc się do skutków odstąpienia przez wykonawcę od umowy o roboty budowlane z uwagi na nieprzedstawienie przez inwestora gwarancji zapłaty, Sąd Najwyższy ocenił, że efektywność ochrony wykonawcy wymaga uznania, iż wynikające z art. 649(4) par. 1 k.c. uprawnienie do odstąpienia od umowy może być wykonane bez uszczerbku dla uprawnienia do żądania wynagrodzenia, o którym mowa w art. 649(4) par. 3 k.c. Analogicznie wypowiedziano się co do możliwość żądania przez przyjmującego zamówienie zapłaty wynagrodzenia na podstawie art. 639 k.c.
Czytaj w LEX: Gwarancja zapłaty w umowie o roboty budowlane >>>
W uzasadnieniu wyroku podjęto także kwestię wyłączenia biegłego. W tym kontekście Sąd Najwyższy uznał, że brak kwalifikacji merytorycznych nie stanowi ustawowej podstawy do wyłączenia zgodnie biegłego. Wyłączenia takiego nie uzasadnia również, samo w sobie, dokonanie przez sąd wyboru biegłego zaproponowanego przez jedną ze stron postępowania.
Uzasadnienie wyroku zapadłego w lipcu 2021 r., zamieszczono na stronie SN dopiero w styczniu br. Skład orzekający: Beata Janiszewska (przewodniczący, sprawozdawca), Marcin Krajewski oraz Joanna Misztal-Konecka.
Sygnatura akt V CSKP 106/21, wyrok z 16 lipca 2021 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.