1. Uwagi wstępne
W dniu 16 kwietnia 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 40, poz. 222), której art. 3 uchylił ustawę z dnia 9 lipca 2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (Dz. U. Nr 180, poz. 1758 z późn. zm.) - dalej u.g.r.b. Jednocześnie w art. 6491 do 6495 Kodeksu cywilnego, uregulowano zagadnienia dotyczące gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Celem nowelizacji była potrzeba zapobiegania negatywnym zjawiskom w gospodarce, w szczególności nieregulowania przez inwestorów i wykonawców robót budowlanych należnej zapłaty za prace wykonane przez wykonawców i podwykonawców – w szczególności małych i średnich przedsiębiorców. Zamieszczenie przepisów o gwarancji zapłaty bezpośrednio w Kodeksie cywilnym postulował również Trybunał Konstytucyjny i Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministerstwie Sprawiedliwości argumentując taką potrzebę koniecznością wprowadzenia jednolitej terminologii i spójności systemowej.
2. Istota instytucji gwarancji zapłaty w umowie o roboty budowlane
Zgodnie z art. 6491 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93) – dalej k.c., gwarancji zapłaty za roboty budowlane, inwestor udziela wykonawcy (generalnemu wykonawcy) w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Udzielenie wykonawcy (generalnemu wykonawcy) gwarancji zapłaty nie wyłącza odpowiedzialności wykonawcy i inwestora wobec podwykonawcy, o której mowa w art. 6471 § 5 k.c., a jest uzupełnieniem tego rozwiązania ustawowego. Na marginesie można również zauważyć, że ustawodawca – wbrew założeniom przyświecającym przeniesieniu regulacji dotyczącej gwarancji zapłaty do k.c. – posługuje się pojęciem „wykonania robót budowlanych", nie zaś wprost „wykonania zobowiązania wynikającego z umowy o roboty budowlane". Tego rodzaju niekonsekwencja terminologiczna może powodować rozbieżności interpretacyjne w zakresie możliwości stosowania przepisów o gwarancji zapłaty w odniesieniu do „robót budowlanych" innych niż wykonywanych na podstawie zawartej umowy o roboty budowlane (np. umowy o dzieło, wykonanie remontu etc.).
3. Rodzaje gwarancji zapłaty
Zgodnie z art. 6491 § 2 k.c. zabezpieczeniem wierzytelności wykonawcy wynikającej z wykonanych w ramach umowy o roboty budowlane prac może być:
• gwarancja bankowa
• gwarancja ubezpieczeniowa
• akredytywa bankowa, lub
• lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora
Treść powołanego przepisu nie rozstrzyga, która ze stron stosunku zobowiązaniowego – inwestor, czy wykonawca - dokonuje wyboru formy gwarancji bankowej, jednak mając na względzie, że wymienione w przepisie rodzaje stanowią powszechnie stosowane w praktyce i egzekwowane w podobnym trybie zabezpieczenia, racjonalne wydaje się pozostawienie wyboru w tym zakresie inwestorowi. Jednocześnie, ze względu na sposób redakcji przepisu, uznać należy, że wymienione w nim formy zabezpieczeń stanowią katalog zamknięty i ustawodawca nie dopuszcza możliwości ustanowienia innego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności w ramach udzielenia gwarancji zapłaty np. depozytu na rachunku zabezpieczonym (tzw. escrow), czy też złożenia odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego.
Rozwiązanie ustawowe zawarte w art. 6491 § 1 k.c. eliminuje wątpliwości w zakresie ustalenia strony, która ponosi koszty w związku z ustanowieniem zabezpieczenia – zgodnie z powołanym przepisem strony ponoszą udokumentowane koszty związane z ustanowieniem wybranego zabezpieczenia w częściach równych. Ma to istotne znaczenie w przypadku gwarancji zapłaty opiewających na wysokie kwoty, gdyż koszty ustanowienie tego rodzaju zabezpieczenia są zwykle proporcjonalne do kwoty na którą opiewają.
4. Żądanie wykonawcy (generalnego wykonawcy) ustanowienia zabezpieczenia w postaci gwarancji płatności
Zgodnie z treścią art. 6493 § 1 k.c. wykonawca (generalny wykonawca) robót budowlanych może w każdym czasie żądać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, zaakceptowanych na piśmie przez inwestora. Z powyższego wynika więc, że chwili zgłoszenia żądania ustanowienia gwarancji zapłaty, po stronie inwestora pojawia się obowiązek świadczenia w postaci ustanowienia zabezpieczenia. Żądanie wykonawcy (generalnego wykonawcy) o ustanowienie gwarancji zapłaty może dotyczyć ustanowienia gwarancji do wysokości, która wynikać będzie wprost z umowy (racjonalne w tym przypadku wydaje się przyjęcie, że chodzi o wysokość kwoty wynagrodzenia wynikającego z zawartej umowy o roboty budowlane). Zakres czasowy zgłoszenia żądania jest nieograniczony (przepis operuje pojęciem „w każdym czasie") – wykonawca może zatem zgłosić żądanie ustanowienia zabezpieczenia zarówno przed, w trakcie, jak i po wykonaniu i odbiorze prac wynikających z umowy, robót dodatkowych lub koniecznych.
Jeśli zaś chodzi o kwoty wynikające z konieczności wykonania robót budowlanych dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, to żądanie wykonawcy (generalnego wykonawcy) ustanowienia gwarancji zapłaty w tym zakresie powinno być poprzedzone pisemnym potwierdzeniem, że tego rodzaju prace zostały przez inwestora „zaakceptowane". Stwierdzić należy, że tego rodzaju sformułowanie przepisu może rodzić wątpliwości interpretacyjne w zakresie formy pisemnej, w jakiej inwestor ma „zaakceptować" wykonanie „prac dodatkowych oraz koniecznych". Nie jest bowiem jednoznaczne, czy inwestor akceptować ma rzeczowy, czy finansowy zakres prac i ich technologii ich wykonania. Istotne wydaje się więc uszczegółowienie tego aspektu w postanowieniach zawieranej umowy o roboty budowlane.
W przypadku umów, w których po stronie wykonawcy (generalnego wykonawcy) występują podmioty działające w ramach solidarnie odpowiedzialnego konsorcjum wykonawców, przyjąć należy, że uprawnienie wystąpienia z żądaniem ustanowienia zabezpieczenia w formie gwarancji zapłaty przysługiwać będzie każdemu z podmiotów w ramach zawartej umowy konsorcjum.
(...)
Jakub Mazurkiewicz
W dniu 16 kwietnia 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 40, poz. 222), której art. 3 uchylił ustawę z dnia 9 lipca 2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (Dz. U. Nr 180, poz. 1758 z późn. zm.) - dalej u.g.r.b. Jednocześnie w art. 6491 do 6495 Kodeksu cywilnego, uregulowano zagadnienia dotyczące gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Celem nowelizacji była potrzeba zapobiegania negatywnym zjawiskom w gospodarce, w szczególności nieregulowania przez inwestorów i wykonawców robót budowlanych należnej zapłaty za prace wykonane przez wykonawców i podwykonawców – w szczególności małych i średnich przedsiębiorców. Zamieszczenie przepisów o gwarancji zapłaty bezpośrednio w Kodeksie cywilnym postulował również Trybunał Konstytucyjny i Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministerstwie Sprawiedliwości argumentując taką potrzebę koniecznością wprowadzenia jednolitej terminologii i spójności systemowej.
2. Istota instytucji gwarancji zapłaty w umowie o roboty budowlane
Zgodnie z art. 6491 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93) – dalej k.c., gwarancji zapłaty za roboty budowlane, inwestor udziela wykonawcy (generalnemu wykonawcy) w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Udzielenie wykonawcy (generalnemu wykonawcy) gwarancji zapłaty nie wyłącza odpowiedzialności wykonawcy i inwestora wobec podwykonawcy, o której mowa w art. 6471 § 5 k.c., a jest uzupełnieniem tego rozwiązania ustawowego. Na marginesie można również zauważyć, że ustawodawca – wbrew założeniom przyświecającym przeniesieniu regulacji dotyczącej gwarancji zapłaty do k.c. – posługuje się pojęciem „wykonania robót budowlanych", nie zaś wprost „wykonania zobowiązania wynikającego z umowy o roboty budowlane". Tego rodzaju niekonsekwencja terminologiczna może powodować rozbieżności interpretacyjne w zakresie możliwości stosowania przepisów o gwarancji zapłaty w odniesieniu do „robót budowlanych" innych niż wykonywanych na podstawie zawartej umowy o roboty budowlane (np. umowy o dzieło, wykonanie remontu etc.).
3. Rodzaje gwarancji zapłaty
Zgodnie z art. 6491 § 2 k.c. zabezpieczeniem wierzytelności wykonawcy wynikającej z wykonanych w ramach umowy o roboty budowlane prac może być:
• gwarancja bankowa
• gwarancja ubezpieczeniowa
• akredytywa bankowa, lub
• lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora
Treść powołanego przepisu nie rozstrzyga, która ze stron stosunku zobowiązaniowego – inwestor, czy wykonawca - dokonuje wyboru formy gwarancji bankowej, jednak mając na względzie, że wymienione w przepisie rodzaje stanowią powszechnie stosowane w praktyce i egzekwowane w podobnym trybie zabezpieczenia, racjonalne wydaje się pozostawienie wyboru w tym zakresie inwestorowi. Jednocześnie, ze względu na sposób redakcji przepisu, uznać należy, że wymienione w nim formy zabezpieczeń stanowią katalog zamknięty i ustawodawca nie dopuszcza możliwości ustanowienia innego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności w ramach udzielenia gwarancji zapłaty np. depozytu na rachunku zabezpieczonym (tzw. escrow), czy też złożenia odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego.
Rozwiązanie ustawowe zawarte w art. 6491 § 1 k.c. eliminuje wątpliwości w zakresie ustalenia strony, która ponosi koszty w związku z ustanowieniem zabezpieczenia – zgodnie z powołanym przepisem strony ponoszą udokumentowane koszty związane z ustanowieniem wybranego zabezpieczenia w częściach równych. Ma to istotne znaczenie w przypadku gwarancji zapłaty opiewających na wysokie kwoty, gdyż koszty ustanowienie tego rodzaju zabezpieczenia są zwykle proporcjonalne do kwoty na którą opiewają.
4. Żądanie wykonawcy (generalnego wykonawcy) ustanowienia zabezpieczenia w postaci gwarancji płatności
Zgodnie z treścią art. 6493 § 1 k.c. wykonawca (generalny wykonawca) robót budowlanych może w każdym czasie żądać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, zaakceptowanych na piśmie przez inwestora. Z powyższego wynika więc, że chwili zgłoszenia żądania ustanowienia gwarancji zapłaty, po stronie inwestora pojawia się obowiązek świadczenia w postaci ustanowienia zabezpieczenia. Żądanie wykonawcy (generalnego wykonawcy) o ustanowienie gwarancji zapłaty może dotyczyć ustanowienia gwarancji do wysokości, która wynikać będzie wprost z umowy (racjonalne w tym przypadku wydaje się przyjęcie, że chodzi o wysokość kwoty wynagrodzenia wynikającego z zawartej umowy o roboty budowlane). Zakres czasowy zgłoszenia żądania jest nieograniczony (przepis operuje pojęciem „w każdym czasie") – wykonawca może zatem zgłosić żądanie ustanowienia zabezpieczenia zarówno przed, w trakcie, jak i po wykonaniu i odbiorze prac wynikających z umowy, robót dodatkowych lub koniecznych.
Jeśli zaś chodzi o kwoty wynikające z konieczności wykonania robót budowlanych dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, to żądanie wykonawcy (generalnego wykonawcy) ustanowienia gwarancji zapłaty w tym zakresie powinno być poprzedzone pisemnym potwierdzeniem, że tego rodzaju prace zostały przez inwestora „zaakceptowane". Stwierdzić należy, że tego rodzaju sformułowanie przepisu może rodzić wątpliwości interpretacyjne w zakresie formy pisemnej, w jakiej inwestor ma „zaakceptować" wykonanie „prac dodatkowych oraz koniecznych". Nie jest bowiem jednoznaczne, czy inwestor akceptować ma rzeczowy, czy finansowy zakres prac i ich technologii ich wykonania. Istotne wydaje się więc uszczegółowienie tego aspektu w postanowieniach zawieranej umowy o roboty budowlane.
W przypadku umów, w których po stronie wykonawcy (generalnego wykonawcy) występują podmioty działające w ramach solidarnie odpowiedzialnego konsorcjum wykonawców, przyjąć należy, że uprawnienie wystąpienia z żądaniem ustanowienia zabezpieczenia w formie gwarancji zapłaty przysługiwać będzie każdemu z podmiotów w ramach zawartej umowy konsorcjum.
(...)
Jakub Mazurkiewicz