Członkowie zarządu będą prowadzili sprawy spółki według poleceń spółki dominującej i tym uzasadniać będą brak swojej odpowiedzialności za rezultat tych działań skutkujący destabilizacją sytuacji finansowej spółki zależnej. Nie będzie więc łatwo ustalić do kogo można będzie skutecznie skierować roszczenie dotyczące szkody poniesionej przez spółkę zależną, gdy odpowiedzialność może być w praktyce rozmyta gdzieś pomiędzy zarządem spółki dominującej a zarządem spółki zależnej.
Czytaj: Jest projekt - grupy spółek mają ułatwić zarządzanie dużymi firmami>>
Opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji projekt zmian KSH, został już pozytywnie zaopiniowany przez komisję prawniczą i skierowany do dalszego etapu prac. We wtorek 17 sierpnia przyjął go rząd. Nowelizacja ma wprowadzić do polskiego porządku prawnego zbiór przepisów o tzw. prawie holdingowym, poprzez dodanie do ustawy nowego działu, zatytułowanego „Grupa spółek”. Nowe przepisy regulować będą szczegółowo relacje pomiędzy spółką dominującą a jej spółkami zależnymi, co do tej pory, wskazane było jedynie w art. 7 KSH i odnosiło się tylko do tzw. holdingów umownych, polegających na samodzielnym ustalaniu pomiędzy spółkami sposobu zarządzania spółką zależną i odpowiedzialności spółki dominującej, a pomijając zupełnie tzw. holdingi faktyczne.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność wspólników większościowych w spółce kapitałowej za szkodę wyrządzoną wspólnikom mniejszościowym >
Grupy spółek a spółka dominująca
Planowana nowelizacja zakłada rozróżnienie „grupy spółek” od stosunku dominacji i zależności pomiędzy spółkami, o którym jest mowa w art. 4 par. 1 pkt 4 KSH. Grupa spółek będzie kierować się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwi spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi. Pozwoli to wyróżnić nową kategorię prawną występującą w praktyce polskich i zagranicznych grup spółek, jaką jest „interes grupy spółek”. Właśnie ten interes grupy spółek, mający na celu realizację strategii gospodarczej, stanowić będzie nadrzędną wartość wymuszającą wykonywanie decyzji spółki dominującej przez inne, podległe jej spółki. W tym miejscu należy przypomnieć, że z istoty prawa spółek wynika, że spółka powinna dążyć do osiągnięcia własnego celu, a nie kierować się interesem innej spółki, a więc spółki dominującej albo innej spółki zależnej. Należy więc stwierdzić, że omawiana nowelizacja „wypacza” powyższą zasadę.
Czytaj w LEX: Obowiązki zarządu i rady nadzorczej w spółce akcyjnej >
Podstawową instytucją prawną, która zapewni spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek, będzie wiążące polecenie kierowane przez spółkę dominującą do spółki zależnej, które musi przybrać formę pisemną lub elektroniczną. Wiążące polecenie będzie musiało wskazywać co najmniej: oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej; interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie polecenia; spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania tego polecenia oraz przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia spółki dominującej. Wiążące polecenia będą mogli wydać: zarząd, prokurent lub pełnomocnicy spółki dominującej (w zakresie przysługującego im umocowania).
Czytaj także: |
Prostą spółkę akcyjną nie tak prosto będzie założyć >>
Modele zarządzania prostą spółka akcyjną >>
Wykonanie wiążącego polecenia poprzedzone będzie podjęciem uchwały przez zarząd spółki zależnej. Uchwała o wykonaniu takiego polecenia zostanie podjęta, o ile nie wystąpią przesłanki negatywne wymienione w ustawie. Do przesłanek tych zaliczyć należy w szczególności sytuację, w której wykonanie wiążącego polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo do zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej oraz sytuację, gdy polecenie takie mogłoby być sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzić jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie najbliższych dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę. Odmowa wykonania wiążącego polecenia będzie wymagała uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej zawierającej uzasadnienie tej odmowy.
Wiążące polecenia: dziś i jutro
Aktualnie, przepisy kodeksu spółek handlowych co do zasady wyłączają możliwość wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Po wejściu w życie nowych regulacji, organ zarządzający spółki zostanie częściowo, a może i całkowicie pozbawiony wpływu na prowadzenie spraw spółki, a jego rola sprowadzać się będzie do spełniania oczekiwań zarządu innej spółki (dominującej). A skoro zarząd, który stoi na czele spółki, będzie niejednokrotnie obowiązany dokonywać czynności wbrew swojej woli, to trudno będzie przypisać mu winę za wyrządzenie spółce szkody, skoro czynić tego nie chciał (a musiał).
W konsekwencji, projekt ustawy przewiduje, że członkowie organów spółki zależnej (w tym członkowie zarządu) nie będą ponosić odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia na podstawie art. 293, art. 300 { ze zn 125} i art. 483 KSH.
Czy można ich będzie chociaż pociągnąć do odpowiedzialności karnej? Też raczej nie, skoro w wypadku chociażby czynu stypizowanego w art. 296 Kodeksu Karnego (w omawianym przypadku dotyczącym wyrządzenia szkody majątkowej spółce zależnej poprzez nadużycie przez członka zarządu udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku), nie sposób będzie mówić o przekroczeniu uprawnień, czy też o niedopełnieniu obowiązków, jeżeli członek zarządu wykaże, że jego działania wynikały z wiążącego polecenia spółki dominującej.
Odpowiedzialność za straty
Kto zatem i na jakiej podstawie odpowie za straty poniesione przez spółkę zależną? Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej, w tej kwestii należy kierować się zasadą, zgodnie z którą z decyzją powinna być zawsze związana odpowiedzialność, bowiem rozmijanie się sfery „decyzji” oraz sfery „odpowiedzialności”, z reguły prowadzi do rozwiązań patologicznych. W związku z powyższym, ustawa przewiduje odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, wykonanego następnie przez spółkę zależną należącą do grupy spółek. Jest to odpowiedzialność wobec: a) spółki zależnej, b) wierzycieli spółki zależnej, c) wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.
Odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej, została przewidziana jako odpowiedzialność odszkodowawcza na zasadzie winy domniemanej art. 21 (ze zn 12} KSH. Odpowiedzialności względem wierzycieli spółki zależnej (wskazana w przepisie art. 21 { ze zn 14} par. 1 proj. KSH) będzie odpowiedzialnością odszkodowawczą w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, zaś szkoda występująca u wierzycieli spółki zależnej powstanie w wyniku stosowania się przez tą spółkę do wiążącego polecenia spółki dominującej oraz na skutek okoliczności, za które spółka dominująca ponosi winę. Trzeci rodzaj odpowiedzialności spółki dominującej w grupie spółek (art. 2113 § 1 proj. KSH) będzie dotyczył odpowiedzialności tej spółki względem wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej, za obniżenie wartości udziału albo akcji spółki w sytuacji, gdy spółka zależna stosowała się do wiążących poleceń spółki dominującej.
Jak jednak powyższa odpowiedzialność za szkody wyrządzone spółce zależnej będzie egzekwowana w praktyce? W pierwszej kolejności tłumaczyć się z zaistniałej sytuacji będzie zarząd spółki zależnej. Ten jednak może skutecznie uchylić się od odpowiedzialności, przerzucając ją na spółkę dominującą, której wiążące polecenia zarząd wykonywał. Spółka dominująca z kolei, będzie próbowała redukować swoją odpowiedzialność tłumacząc chociażby, że zarząd nienależycie wykonał wiążące polecenie i w konsekwencji odpowiedzialności należy szukać jednak na poziomie organu zarządzającego spółki zależnej.
Spółka dominująca, będzie mogła także powołać się na jedną z okoliczności przewidzianych w projektowanej ustawie nowelizującej, która wprost wyłącza odpowiedzialność tej spółki (np. zgodnie z art. 21 {ze zn14} par. 4 proj. KSH, spółka dominująca nie będzie ponosiła odpowiedzialności w czasie, gdy jest prowadzona egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenie egzekucji).
Planowana nowelizacja wprowadzi nadrzędność interesu grupy spółek nad własnym interesem spółki zależnej. Członkowie zarządu będą prowadzili sprawy spółki według poleceń spółki dominującej i tym uzasadniać będą brak swojej odpowiedzialności za rezultat tych działań skutkujący destabilizacją sytuacji finansowej spółki zależnej. Nie będzie więc łatwo ustalić do kogo można będzie skutecznie skierować roszczenie dotyczące szkody poniesionej przez spółkę zależną, gdy odpowiedzialność może być w praktyce rozmyta gdzieś pomiędzy zarządem spółki dominującej a zarządem spółki zależnej.
Magdalena Sobolewska, radca prawny, Kancelaria Prawna HWW Hewelt Wojnowski i Wspólnicy
