Niewątpliwie tajemnica przedsiębiorstwa oraz know-how stanowią wartość strategiczną dla przedsiębiorstwa, m..in. z punktu widzenia jego konkurencyjności. Pojęcia know-how i tajemnicy przedsiębiorstwa mogą wydawać się zbliżone, jednak nie można ich ze sobą mylić i używać jako synonimów.
Know-now i tajemnica
Know-how to informacje związane z wykonywaniem działalności handlowej lub usługowej firmy. Natomiast tajemnica przedsiębiorstwa jest znacznie szerszym pojęciem i oprócz know-how obejmuje także informacje o stanie majątkowym i zobowiązaniach finansowych firmy, dane pracowników i szczegóły zawieranych z nimi umów oraz umów z kontrahentami.
W prawie międzynarodowym pojęcie know-how zostało uregulowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu, która określiła je, jako całokształt wiadomości, czyli fachowej wiedzy oraz doświadczeń w zakresie technologii i procesu produkcyjnego dla określonego wyrobu. Ustawodawca europejski wskazał w art. 1 ust. 1 lit i) Rozporządzenia Komisji (UE) nr 316/2014 z dn. 21 marca 2014 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień o transferze technologii – że know-how stanowi pakiet informacji praktycznych, wynikających z doświadczenia i badań, które są:
- niejawne – czyli nie są powszechnie znane lub łatwo dostępne
- istotne – czyli ważne i użyteczne z punktu widzenia wytwarzania produktów objętych umową
- zidentyfikowane – czyli opisane w wystarczająco zrozumiały sposób, aby można było sprawdzić czy spełniają kryteria niejawności i istotności.
Właśnie powyższe cechy, jeśli występują łącznie, wskazują, iż mamy do czynienia właśnie z know-how.
Czytaj w LEX: Tajemnica przedsiębiorstwa - pracownik objęty tajemnicą aż do śmierci >
Jednocześnie podkreślenia wymaga, iż orzecznictwo surowo podchodzi do uznawania danego elementu przedsiębiorstwa za know-how lub tajemnicę przedsiębiorstwa – brak którejkolwiek ze wskazanej powyżej przesłanek będzie prowadził do uznania, że nie zasługują one na ochronę prawną, a zatem mogą być dowolnie wykorzystywane. Wprost na to wskazuje NSA: „zastrzeżenie poufności informacji może być uznane za usprawiedliwione wówczas, gdy łącznie spełnione zostaną warunki, o których mowa w tym przepisie” (wyr. NSA z dn. 15.12.2016 r., sygn. akt II GSK 1445/15, LEX).
Przykładami know-how mogą być różnego rodzaju informacje techniczne dotyczące stosowania innowacyjnych rozwiązań, wyniki badań naukowych, wypracowane metody produkcji, niezarejestrowane wzory użytkowe czy nieopatentowane wynalazki, ale także wypracowany model biznesowy, który powoduje zwiększenie efektywności pracowników przy mniejszych kosztach.
Nie każda informacja chroniona jako tajemnica przedsiębiorstwa będzie chroniona jako know-how. Pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa jest szersze. Jednocześnie oznacza to, że regulacje prawne dotyczące tajemnicy przedsiębiorstwa odnoszą się także do know-how.
W definicji know-how podkreśla się, że informacje mają być istotne czyli ważne i użyteczne z punktu widzenia wytwarzania produktów objętych umową, Natomiast w przypadku tajemnicy przedsiębiorstwa definicja jest nieco szersza - informacje mają posiadać wartość gospodarczą, która jak wskazuje NSA: „nie musi być znacząca, może być też aktualna lub potencjalna” (wyr. NSA z dn. 17.07.2017 roku, sygn. akt II GSK 3485/15, LEX).
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Zastrzeżenie tajemnicy przedsiębiorstwa w ofercie składanej w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego >
Gdy dochodzi do naruszeń
Brak prawidłowej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa może być dla przedsiębiorcy bardzo dotkliwy.
Częstą formą naruszeń są działania pracowników, szczególnie byłych pracowników, którzy odchodząc zachowują lub zabierają ze sobą np. listę klientów, wzorów dokumentów czy metod, którymi posługiwali się u pracodawcy.
By móc skutecznie chronić know-how, konieczna jest identyfikacja informacji i wiedzy, które powinny podlegać ochronie, a następnie systematyczne aktualizowanie tak przygotowanego spisu. Skuteczna ochrona know-how wymaga ponadto wdrażania odpowiednich zabezpieczeń technicznych i procedur służących zachowaniu know-how przedsiębiorcy w tajemnicy. Podstawowym narzędziem ochrony know-how oraz tajemnicy handlowej są odpowiednie klauzule i umowy o zachowaniu poufności oraz umowy o zakazie konkurencji.
Czytaj w LEX: Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa w postępowaniu gospodarczym i postępowaniu w sprawach własności intelektualnej >
Działanie celem utrzymania tajemnicy oznacza, że przedsiębiorca powinien przedsięwziąć rozsądne kroki organizacyjne, prawne i techniczne, które w danych okolicznościach są niezbędne dla zachowania konkretnej informacji w tajemnicy. Przykładami może być np.: przechowywanie dokumentów w niedostępnym powszechnie miejscu, kontrola dostępu, zawarcie umów o zachowaniu poufności (tzw. NDA), ostrzeżenie na dokumentach lub korespondencji oraz wszelkiego rodzaju hasła i blokady informatyczne.
Głównym instrumentem w polskim systemie prawnym ochrony know–how jest ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (UZNK). Jednym z celów ww. ustawy jest ochrona uczciwości obrotu gospodarczego. Zgodnie z art. 11 UZNK: „Czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa”. Z przepisu tego wynika jasno, że ujawnienie know-how bez zgody przedsiębiorcy traktowane jest przez polski system prawny jako czyn nieuczciwej konkurencji. Z kolei art. 23 ust. 1 ww. ustawy wskazuje na odpowiedzialność sprawcy: „Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
Zobacz procedurę w LEX: Udostępnienie informacji o wartości handlowej objętej tajemnicą przedsiębiorstwa (w tym wydanie decyzji odmownej) >
Podstawowym cywilnoprawnym instrumentem ochrony przedsiębiorcy przeciwko czynom nieuczciwej konkurencji są roszczenia, których może on dochodzić przed sądem. Obowiązująca UZNK w art. 18 ust. 1 wymienia sześć typów roszczeń. Ponadto, art. 18 ust. 2 tej ustawy uprawnia poszkodowanego do wystąpienia do sądu z wnioskiem dotyczącym przedmiotów bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji.
Jak stanowi art. 18 UZNK „w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:
- zaniechania niedozwolonych działań;
- usunięcia skutków niedozwolonych działań;
- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
- wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.
Każdego z roszczeń wymienionych w art. 18 UZNK można dochodzić odrębnym pozwem. „Przedsiębiorca dochodzący któregokolwiek z roszczeń określonych w art. 18 ust. 1 UZNK poza wykazaniem zachowań strony pozwanej kwalifikujących je jako czyn nieuczciwej konkurencji, powinien także wykazać, że jego interes został zagrożony lub naruszony” (wyr. SA w Warszawie z dn 06.02.2017 r., I ACa 2138/15, LEX).
Ponadto, w związku z czynami nieuczciwej konkurencji mogą być dochodzone także inne powództwa przewidziane prawem, w szczególności powództwo ustalające.
Co do samodzielności roszczeń wskazanych w art. 18 UZNK w przypadku deliktu nieuczciwej konkurencji, należy wskazać na uchwałę SN z 19.08.2009 r., w której stwierdzono, że w art. 18 został sprecyzowany katalog roszczeń przysługujących przedsiębiorcy, którego interes został zagrożony lub naruszony wskutek stosowania czynu nieuczciwej konkurencji, a przepis ten stanowi lex specialis wobec przepisów Kodeksu cywilnego, głównie art. 415 (uchwała SN z dn. 19.08.2009 r III CZP 58/09, LEX).
Czytaj w LEX: Zakaz konkurencji - możliwość wypowiedzenia umowy >
Umowa to podstawa
Skuteczność ochrony know-how zależy często od konkretnych zapisów umownych dotyczących obowiązku zachowania poufności oraz sankcji na okoliczność jej naruszenia. Te sankcje to przede wszystkim odpowiednio skonstruowane postanowienia dotyczące kar umownych oraz możliwości rozwiązania umowy w przypadku naruszania ustalonych zasad współpracy. Zawracam także uwagę na dobrze napisaną umowę o zachowaniu poufności, w której określimy czym jest nasze know-how, które udostępniamy. Ważne są także odpowiednie procedury bezpieczeństwa oraz obiegu informacji i ich bieżąca aktualizacja. Wszystkie te kroki, odpowiednio przeprowadzone w dużej mierze uchronią nas przed postępowaniem sądowym.
Autorka: dr Anna Stasiak-Apelska, radca prawny ekspert kampanii społecznej PRAWO BEZ STRACHU
