W kontekście realiów zmieniającej się gospodarki, wdrażanie zmian mających na celu aktualizację uprawnień Prezesa UOKiK jest nieuniknione. Rynek cyfrowy i elektroniczny wprowadza nową dynamikę i w celu ochrony uczestników tego rynku należy przedsiębrać właściwe środki. Warto podkreślić, że Prezes UOKiK to organ powołany w celu ochrony interesów konsumentów oraz dla właściwego funkcjonowania konkurencji. Jest to również tzw. organ regulacyjny i nadzorczy, który ma za zadanie chronić pewne dobra prawne. Konsekwencją ustawodawczą powyższego jest konieczność umożliwienia podejmowania przez organ konkretnych działań, o których skuteczności decydują adekwatne narzędzia. W szczególności w obszarze usług elektronicznych i towarzyszącym im technologiom cyfrowym.
Czytaj: UOKiK stawia zarzuty firmom tworzącym piramidy finansowe>>
Trzeba coś zrobić z piramidami finansowymi i sprzedażą na pokazach
Wydaje się, że projekt ustawy o zmianie ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów nie tylko wdraża do polskiego porządku prawnego rozporządzenie nr 2017/2394 Parlamentu Europejskiego i Rady ale jest reakcją ustawodawcy na problemy, ujawnione w toku głośnych postępowań lat ubiegłych dotyczących tzw. piramid finansowych czy nieuczciwej sprzedaży na pokazach handlowych. Wprowadzone nowelizacją zmiany w przedmiocie gromadzenia materiału dowodowego usprawnią postępowanie w tego typu sprawach. Praktyka pokaże, czy zmiany te gwarantują realizacje przez organ zadań, do których został powołany. Z pewnością, jeżeli rozwój technologii utrzyma dotychczasowe tempo, to konieczne będzie dalsze dostosowywanie środków i narzędzi stosowanych w tym celu przez Prezesa UOKiK.
Tajemniczy klient demaskuje nieuczciwe praktyki
Wskutek stosowania ustawy w kształcie dotychczas obowiązującym i wobec korzystania z uprawnień, które gwarantowała dostrzeżono potrzebę nowelizacji jej przepisów. Tytułem przykładu należy wspomnieć, że UOKiK korzystał z instytucji tajemniczego klienta monitorując przebieg nieuczciwych praktyk stosowanych przez przedsiębiorców na pokazach handlowych. W maju 2018 r. UOKiK po raz pierwszy skorzystał z tego uprawnienia w ramach postępowania wyjaśniającego w sprawie konsumenckiej. Procedurę tajemniczego klienta zastosowano w celu ujawnienia prawdziwego charakteru spotkań z konsumentami, podczas których wedle zapewnień przedsiębiorcy oferowano badania medyczne. Jak można się domyślić adresatami takich spotkań były osoby w wieku senioralnym. Druga, głośna kontrola z użyciem owej procedury dotyczyła sklepów RTV AGD, co interesujące w jej toku skorzystano z nagrywania dźwięku i obrazu.
Z danych udostępnionych przez Urząd w sprawozdaniu z działalności za rok 2018 wynika, że łącznie w samym roku 2018 przeprowadzono 15 kontroli z wykorzystaniem instytucji tajemniczego klienta.
Czytaj w LEX: Mystery shopper – tajemniczy klient w instytucji finansowej >
Przeciwdziałanie wykorzystywaniu przewagi kontraktowej
Warto też wspomnieć, że rok 2018 był pierwszym pełnym rokiem obowiązywania przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. W marcu 2018 r. wydano pierwszą decyzję w przedmiocie równowagi kontraktowej w relacjach nabywców i dostawców (decyzja nr RBG-3/2018). Sprawa dotyczyła stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową wobec dostawców marchwi przez spółkę zajmującą się przetwórstwem artykułów spożywczych. Decyzja UOKiK zobowiązywała spółkę do skrócenia terminów płatności za skupowaną marchew oraz wprowadzenia niedyskryminacyjnego harmonogramu dostaw. Następnie, w grudniu 2018 r. zniesiono progi obrotowe dotyczące podmiotów nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, tak by ochroną objąć również małe i średnie podmioty.
Zmowy rynkowe pod lupą UOKiK
Mogliśmy zaobserwować również podjęcie pierwszego postępowania UOKiK prowadzonego także przeciwko osobom zarządzającym. W kwietniu 2018 r. prowadzono postępowanie antymonopolowe dotyczące 16 przedsiębiorców prowadzących popularne kluby fitness i operatorów pakietów sportowo-rekreacyjnych. Zarzuty dotyczyły podejrzenia podziału rynku przez grupę popularnych sieci klubów fitness i dokonywania ustaleń między nimi, a operatorem pakietów. Postępowanie dotyczyło również osób fizycznych odpowiedzialnych za udział w zmowie podmiotów z branży fitness. Urząd korzystał również z uprawnień kontrolnych i przeszukań. Wyżej wskazane przykłady pozwalają stwierdzić, że UOKiK korzysta z wprowadzanych przez prawo nowych uprawnień i narzędzi.
Problematyczny dostęp do tajemnicy skarbowej
Największe kontrowersje wzbudza zapewne uprawnienie Prezesa UOKiK do uzyskiwania i wykorzystywania w postępowaniach dowodów z dokumentów objętych tajemnicą bankową i skarbową. Ustawa nowelizująca wprowadziła do art. 298 ustawy Ordynacja Podatkowa[1] dodatkowy ustęp, zgodnie z którym podmiotem uprawnionym do uzyskania informacji objętych tajemnicą skarbową jest Prezes UOKiK. Takie udostępnienie informacji objętych tajemnicą skarbową zawiera dwa ograniczenia. Dokumenty i informacje nie mogą zawierać danych dotyczących rachunków bankowych i środków na nich zgromadzonych, papierów wartościowych, umów kredytowych, pożyczek i innych podobnych. Nadto, udostępnienie musi następować w związku z toczącym się postępowaniem przed UOKiK. Podnosi się, że jeżeli w toku prowadzonego przez UOKiK postępowania organ dostrzeże naruszenie przepisów podatkowych, to działając na podstawie art. 73 UOKiK może przekazać organom skarbowym informację, powodującą wszczęcie przez nie postępowania. Informacje i dokumenty zebrane w toku takiego postępowania będą mogły zostać następnie przekazane do UOKiK. Ponadto zgodnie z nowym brzmieniem art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. r ustawy Prawo bankowe[2], bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową na żądanie Prezesa UOKiK w związku z toczącym się postępowaniem w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów, nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej, opóźnienia w transakcjach handlowych lub pomocy publicznej. Powyższe z pewnością prowadzi szybszego i skuteczniejszego pozyskiwania informacji potrzebnych organowi w toku postępowania. Tym samym może wzbudzać obawy niektórych przedsiębiorców.
Czytaj: UOKiK na tropie kolejnych piramid finansowych>>
Warto podkreślić, że do istotnych zmian, wzbudzających zainteresowanie uczestników rynku należy z również wprowadzenie do ustawy o UOKiK art. 73 ust. 2 pkt 7, na podstawie którego informacje uzyskane w toku postępowania przed UOKiK mogą być przekazane Przewodniczącemu Komisji Nadzoru Finansowego. To przyczyni się do skuteczności nadzoru nad rynkiem finansowym oraz eliminacji instrumentów godzących w interesy konsumentów. Powyższe jest pokłosiem głośnych i medialnych spraw dotyczących usług finansowych dostępnych również przez Internet.
Tajemniczy klient sprawdzi umowę i cały proceder
O potrzebę wprowadzenia rozwiązania polegającego na nabywaniu towarów lub usług, w tym w razie potrzeby z wykorzystaniem ukrycia tożsamości postulowano w środowisku od dawna. Zakup towaru lub usługi pozwala na pozyskanie materiału dowodowego na fakt przebiegu całego procesu sprzedaży. Dotychczas obowiązujące przepisy pozwalały na podjęcie czynności zmierzających do zakupu towarów, ale nie pozwalały na sfinalizowanie transakcji. Nowe uprawnienia pozwolą na konfrontację treści oferty składanej konsumentowi z treścią umowy zawieranej z konsumentem oraz pozwolą na obserwację praktyk towarzyszących całemu procederowi. Powyższe znajdzie zastosowanie nie tylko w toku kontroli praktyk stosowanych podczas pokazów handlowych ale i usług oferowanych na rynku finansowym. W toku postępowań prowadzonych dotychczas przez UOKiK dostrzeżono, że często dopiero zawarcie danej umowy, wypełnienie imiennej deklaracji lub dokumentów obnaża rzeczywiste nieuczciwe praktyki stosowane przez przedsiębiorcę.
Czytaj: Surowa kara dla firmy za sprzedaż pod pozorem badań medycznych>>
UOKiK skontroluje handel w internecie
Kolejne uprawnienie UOKiK dotyczy interfejsu internetowego. To narzędzie dedykowane do usuwania naruszeń w internecie, potocznie nazywane „blokerem stron”. Jak wskazywano w uzasadnieniu nowelizacji, wyżej wskazane uprawnienie ma być skierowane między innymi w działalność podmiotów oferujących usługi sektora finansowego za pośrednictwem sieci. Wprowadzenie samoistnej podstawy prawnej dla podjęcia przez Prezesa UOKiK działań w Internecie pozwoli na zwiększenie skuteczności tych działań, uniezależnia bowiem ich egzekucję od woli hostingodawcy.
Przeszukanie także w postępowaniu konsumenckim
Według art. 105n UOKiK została rozszerzona instytucja przeszukania także na postępowania konsumenckie. Dane ze sprawozdania z działalności UOKiK w roku 2018 wskazują, że w roku 2018 przeprowadzono 9 przeszukań, w tym co najmniej jedno koordynowane we współpracy z organami ochrony konkurencji innych państw członkowskich (sprawa Yamaha Music Europe i dystrybutorów). W ocenie Urzędu, przeszukania w siedzibie przedsiębiorcy to jeden z najskuteczniejszych środków pozwalających na zebranie dowodów potwierdzających stosowanie niedozwolonej praktyki. Należy zatem spodziewać się, że i w sprawach dotyczących postępowań konsumenckich Urząd będzie podejmował przeszukania ilekroć zajdzie podejrzenie, że dany podmiot posiada istotne informacje mogące stanowić dowód w sprawie.