Ustawa o fundacji rodzinnej weszła w życie 22 maja 2023 r. Zgodnie z jej treścią, celem fundacji rodzinnych jest gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na ich rzecz. Aby zapewnić skuteczną realizację tych celów przez wiele pokoleń, kluczowe jest właściwe zarządzanie majątkiem rodzinnym przez fundację rodzinną.
Sprawdź w LEX: Powstanie fundacji rodzinnej - procedura krok po kroku >>
Fundusz założycielski
Jednym z warunków utworzenia fundacji rodzinnej jest wniesienie przez fundatora mienia w wysokości co najmniej stu tysięcy złotych na pokrycie funduszu założycielskiego.
Mieniem fundacji rodzinnej jest własność oraz inne prawa majątkowe, np. prawo użytkowania wieczystego, ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności, prawa własności intelektualnej itp.
Fundator może zatem pokryć fundusz założycielski różnymi aktywami. Z uwagi na to, że fundacja rodzinna to przede wszystkim rozwiązanie projektowane dla biznesu, wydaje się, że najczęściej do fundacji rodzinnej wnoszone będą udziały lub akcje w firmach rodzinnych. Należy jednak zaznaczyć, że fundacja rodzinna to także świetny instrument dla inwestorów, którzy mają mniejszościowy udział w spółkach np. giełdowych lub posiadają inne aktywa o znacznej wartości.
Sprawdź w LEX: Zakres odpowiedzialności fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora - procedura krok po kroku >>
Ustawa nie nakazuje przenoszenia własności firmy rodzinnej do fundacji, więc możliwe jest jej utworzenie bez wnoszenia udziałów lub akcji w firmie rodzinnej. Pokrycie funduszu założycielskiego może nastąpić także poprzez wniesienie wkładu pieniężnego lub przeniesienie własności nieruchomości czy rzeczy ruchomych. Możliwe jest oczywiście wniesienie do fundacji rodzinnej zarówno praw udziałowych w firmie rodzinnej, jak i innych praw majątkowych wskazanych powyżej. Wszystko uzależnione jest od tego, jaki majątek jest w rękach rodziny i jakie są intencje co do jego wykorzystania w przyszłości.
Częstym przypadkiem może być wnoszenie do fundacji rodzinnej nieruchomości – w celu generowania dochodu poprzez udostępnianie tych nieruchomości osobom trzecim (np. lokale mieszkalne lub usługowe) lub w celu zarządzania tą nieruchomością w celach rekreacyjnych w gronie rodziny (np. domy wakacyjne). Zdarza się także, że nieruchomości rolne wykorzystywane są na przykład jako winnice i poza niekwestionowanymi korzyściami rekreacyjnymi dla rodziny mogą samodzielnie generować dochód.
Jeśli chodzi o rzeczy ruchome, to przykładami aktywów, które warto rozważyć w kontekście wniesienia do fundacji są środki transportu, tj. samochody, jachty, samoloty, ale także pozostałe cenne przedmioty – na przykład kolekcje sztuki. Wiele z tych rzeczy może być przeznaczona do użytku członków rodziny, ale także wykorzystywana zarobkowo przez fundację rodzinną, powiększając jej majątek na poczet przyszłych świadczeń dla beneficjentów.
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna - zasady opodatkowania >>
Przygotowując się do utworzenia fundacji rodzinnej warto dokonać identyfikacji majątku rodzinnego oraz opracować plan i harmonogram przenoszenia poszczególnych składników majątku na rzecz fundacji rodzinnej. Pozwoli to ustalić, które składniki majątku powinny być przeniesione na rzecz fundacji rodzinnej, a które pozostawione w rękach członków rodziny. Dodatkowo, na etapie przygotowania do wniesienia aktywów do fundacji rodzinnej warto ustalić, jakie są ewentualne ograniczenia i uwarunkowania w zakresie przenoszenia poszczególnych składników majątku na rzecz fundacji i jakie są dodatkowe obowiązki z tym związane.
Po wniesieniu majątku do fundacji, fundator przestaje być jego właścicielem i własność przechodzi na fundację rodzinną. Ta z kolei może przekazywać ten majątek na różne cele, w szczególności na wypłatę świadczeń beneficjentom zgodnie z postanowieniami statutu, ale też na koszty funkcjonowania fundacji, fundusze specjalne czy cele charytatywne.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie fundacji rodzinnej, od założenia do wykreślenia z rejestru >
W toku funkcjonowania fundacja rodzinna może otrzymywać darowizny, a także otrzymywać majątek w wyniku dziedziczenia. W tym zakresie obecna ustawa nie zawiera żadnych ograniczeń. Jednak należy pamiętać o możliwych negatywnych konsekwencjach podatkowych oraz ryzyku związanym z możliwością żądania zachowku od fundacji przez 10 lat od wniesienia takiego majątku.
Sprawdź w LEX: Czy fundacja rodzinna może amortyzować środki trwałe? >>
Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną
Ustawa dopuszcza prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną wyłącznie w ograniczonym zakresie. Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, między innymi, w zakresie:
- zbywania mienia (z wyłączeniem działalności stricte handlowej) – na przykład zbycie części kolekcji dzieł sztuki,
- najmu, dzierżawy lub udostępnienia mienia do korzystania na innej podstawie – na przykład wynajmowanie domu wakacyjnego w okresie, w którym rodzina z niego nie korzysta,
- przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze – na przykład pobieranie dywidendy z firmy rodzinnej,
- nabywania i zbywania papierów wartościowych i praw o podobnym charakterze – na przykład akcji, obligacji itp.,
- udzielania pożyczek określonym podmiotom (beneficjentom oraz spółkom, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik),
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi w celach związanych z działalnością fundacji,
- określonej działalności związanej z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Powyższy katalog zapewnia fundacji rodzinnej możliwość pełnienia funkcji tzw. „inwestora pasywnego”, który realizuje przedsięwzięcia gospodarcze przy użyciu innych podmiotów prawa, w których posiada udziały, akcje lub który wykorzystuje w tym celu przekazany fundacji rodzinnej majątek (np. nieruchomości, w tym mieszkania, domy, winnice itp.).
Sprawdź w LEX: Czy fundacja rodzinna może nabyć i odpłatnie zbyć udziały w spółce z o.o.? >
Prowadzenie działalności gospodarczej w powyższym zakresie zapewni fundacji rodzinnej możliwość czerpania dodatkowych dochodów z posiadanego majątku, który następnie będzie mógł być wykorzystywany w celu wypłaty świadczeń beneficjentom lub przeznaczony na pokrycie kosztów funkcjonowania fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna może być wykorzystywana w celu dywersyfikacji ryzyka inwestycyjnego, szczególnie dzięki możliwości inwestowania np. w akcje, obligacje, nieruchomości i inne tego typu aktywa. Co więcej, fundacja rodzinna może nabywać udziały w innych podmiotach, a także tworzyć nowe podmioty gospodarcze i prowadzić działalność za pośrednictwem takich podmiotów.
Opodatkowanie wniesienia majątku do fundacji rodzinnej
Przenoszenie aktywów na fundację rodzinną w zakresie podatków dochodowych zasadniczo powinno pozostać neutralne. Po stronie fundacji rodzinnej będzie to konsekwencją preferencji podatkowej, w jaką wyposażył ją ustawodawca - zwolnienia podmiotowego w podatku CIT. Natomiast po stronie podmiotu zbywającego będzie to konsekwencją braku objęcia takiego zdarzenia zakresem opodatkowania przez ustawę podatkową. Takie stanowisko wydaje się w pełni uzasadnione, biorąc pod uwagę fakt, że podmiot wnoszący majątek wyzbywa się posiadanych aktywów, nie otrzymując w wyniku tej operacji wymiernego przysporzenia, co oznacza, że transakcja ma charakter nieekwiwalentny. Należy zwrócić jednak uwagę, że w zakresie opodatkowania działalności fundacji istnieje wyłączenie zwolnienia fundacji z opodatkowania podatkiem CIT - w przypadku najmu, dzierżawy lub umowy o podobnym charakterze dotyczącej przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub poszczególnych składników majątkowych, jeżeli transakcja realizowana byłaby z podmiotem powiązanym.
Sprawdź w LEX: Czy wniesienie majątku do fundacji rodzinnej jest opodatkowane VAT? >
Czynność wyposażenia fundacji w majątek również pozostaje neutralna w podatku PCC, ponieważ nie wpisuje się w ustawowy katalog zdarzeń podlegających opodatkowaniu tym podatkiem (w szczególności nie może być traktowana jako zmiana umowy spółki).
Przy przeniesieniu majątku na fundację należy szczegółowo przeanalizować skutki w podatku VAT. Jeżeli bowiem przykładowo fundator będzie zbywał (przenosił do fundacji rodzinnej) składniki majątkowe (towary) należące do jego przedsiębiorstwa, a przy ich nabyciu przysługiwało mu prawo do odliczenia VAT, to wówczas taka czynność może zostać uznana za dostawę towarów (czynność opodatkowaną dla celów VAT). Innym razem czynność może pozostać poza zakresem opodatkowania VAT (taka sytuacja może mieć miejsce przy przeniesieniu na fundację udziałów lub akcji w biznesie).
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna - aspekty księgowe >>
Opodatkowanie działalności fundacji rodzinnej
Ustawa dopuszcza prowadzenie działalności wyłącznie w ograniczonym zakresie. Jeżeli tylko tego rodzaju działalność będzie realizowana przez fundację rodzinną, to korzystać ona będzie ze zwolnienia podmiotowego. Szerzej na temat opodatkowania fundacji rodzinnej: Jakie podatki będzie płacić fundacja rodzinna? (prawo.pl) oraz Fundacja rodzinna - zasady opodatkowania (prawo.pl).
Zwracamy uwagę, że w zakresie opodatkowania działalności fundacji istnieje kategoria opodatkowanych na poziomie fundacji rodzinnej zdarzeń (transakcji) – tzw. ukrytych zysków.
Łukasz Żuławiński, radca prawny, senior managing associate, Deloitte Legal
Magdalena Kozak, radca prawny, senior associate, Deloitte Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
