Problem powstał w wyniku złożenia wniosku o zasiedzenie. Dwaj wnioskodawcy zabiegali o stwierdzenie, że z 1 maja 2015 r. nabyli własność nieruchomości gruntowej należącej do uczestnika postępowania - Skarbu Państwa-Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo W.
Uczestnik wniósł o oddalenie wniosku
Sąd Rejonowy w W. uwzględnił wniosek po ustaleniu, że wnioskodawcy są właścicielami nieruchomości sąsiadującej z gruntem, którego dotyczy postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia. Zamieszkują na swej nieruchomości od 1985 r., kiedy to zakończyli budowę domu prowadzoną od 1984 r. Sporny teren od czasów II wojny światowej był wykorzystywany jako wysypisko śmieci, nazywano go śmietnikiem wiejskim. Nie był porośnięty roślinnością leśną. W maju 1985 r. wnioskodawcy, mając świadomość, że nie są właścicielami przyległego gruntu, przejęli z niego do korzystania obszar o powierzchni 1200 m. kw.
Następnie ogrodzili wskazaną część terenu jednym płotem wspólnie ze swoją nieruchomością i, bez pytania kogokolwiek o zgodę na przeprowadzanie tej czynności, rozpoczęli trwające do chwili obecnej gospodarcze wykorzystanie tego gruntu.
Plan i mapy
Na mapie klasyfikacyjnej z założenia ewidencji gruntów z 1962 r. działkę, z której wywodzi się działka objęta wnioskiem, oznaczono jako nieużytek.
W tak ustalonym stanie faktycznym sąd rejonowy ocenił, że od maja 1985 r. wnioskodawcy byli samoistnymi posiadaczami spornego gruntu w złej wierze.
Zdaniem sądu w sprawie nie znajdował zastosowania art. 2 w zw. z art. 1 ustawy z 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju, gdyż sporny grunt nie spełnia i nie spełniał w momencie zajęcia przez wnioskodawców, żadnego z kryteriów wskazanych w art. 3 ustawy o lasach.
Sąd Rejonowy uznał, że, termin zasiedzenia nieruchomości rozpoczął bieg 1 października 1990 r. i zakończył się 1 maja 2005 r.
Sprawdź: Czy grunty leśne wchodzą w skład gospodarstwa rolnego? >
Apelacja oddalona
Na skutek apelacji uczestnika, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie i wniosek oddalił. Podzielił przy tym ustalenia sądu pierwszej instancji, z wyłączeniem ustaleń odnoszących się do charakteru działki będącej przedmiotem wniosku o stwierdzenie zasiedzenia.
Sąd drugiej instancji ustalił, że choć na mapie z 1962 r. teren ten był określony jako nieużytek, to stanowił część nieruchomości, którą w rejestrze gruntów oraz księdze wieczystej oznaczono jako grunty leśne. W planie urządzenia lasu sporny grunt został ujęty jako luka o powierzchni 0,14 ha, będąca przygraniczną częścią dużego kompleksu leśnego poddawanego pielęgnacji. Luka ta przylegała do terenów nienależących do Skarbu Państwa i nie była pokryta drzewostanem, lecz podlegała zalesieniu. Na jej obszarze istniało wyrobisko piasku, a następnie nielegalne wysypisko śmieci, które nie było usuwane przez służby leśne. W 1985 r. wnioskodawcy, po zajęciu części działki Skarbu Państwa, zmienili jej charakter na ogrodniczy.
Kozłowski Marcin: Prawo pierwokupu i prawo wykupu w świetle ustawy o lasach >
Na podstawie tych ustaleń Sąd Okręgowy ocenił, że sporny grunt stanowił las. Był bowiem częścią większej działki przeznaczonej do produkcji leśnej, przejściowo pozbawioną roślinności leśnej.
Nielegalne działania najpierw degradujące stan nieruchomości, a następnie zmieniające sposób jej zagospodarowania, nie mogły doprowadzić do utraty przez nią przymiotu nieruchomości leśnej.
W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie znajdował zastosowanie art. 2 ustawy zasobowej, który wyłącza możliwość nabycia przez zasiedzenie nieruchomości będących przedmiotem prawa własności Skarbu Państwa, jeżeli stanowią one grunty leśne.
Zgodnie bowiem z przywołanymi unormowaniami, lasy państwowe są zaliczane do strategicznych zasobów naturalnych kraju, a zasoby takie nie podlegają przekształceniom własnościowym, z zastrzeżeniem przepisów zawartych w ustawach szczególnych.
Kasacja zarzuca błędną wykładnię
Wnioskodawcy wnieśli skargę kasacyjną od postanowienia sądu drugiej instancji, zarzucając błędną wykładnię przepisów ustawy o lasach i uznanie, że ustawa zasobowa wyłącza zastosowanie Kodeksu cywilnego, w tym przepisów o zasiedzeniu, do nieruchomości stanowiących lasy państwowe.
Zdaniem skarżących zakaz przekształceń własnościowych, o którym mowa w art. 2 ustawy zasobowej, nie obejmuje takich zdarzeń prawnych jak zasiedzenie, lecz przypadki przekształceń wymagające zgodnej woli stron oraz ewentualnego uzyskania stosownej zgody.
Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.
Nabycie własności lasu przez zasiedzenie
Sąd Najwyższy w toku rozpoznawania skargi kasacyjnej wnioskodawców Sąd Najwyższy powziął poważne wątpliwości uzasadniające sformułowanie zagadnienia prawnego: czy możliwe jest zasiedzenie lasów państwowych?
Na obecnym etapie sprawy nie jest sporne to, że grunt objęty wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia stanowił grunt leśny będący przedmiotem własności Skarbu Państwa.
Czytaj: Nowelizacja ustawy o lasach i ochronie przyrody z podpisem prezydenta
Ocena zasadności skargi kasacyjnej uczestnika wymaga rozstrzygnięcia, czy użyte w art. 2 ustawy zasobowej pojęcie „przekształcenia własnościowe” obejmuje także nabycie własności w drodze zasiedzenia.
Pozytywna odpowiedź na to pytanie byłaby bowiem równoznaczna ze stwierdzeniem, że nie jest możliwe nabycie przez zasiedzenie nieruchomości stanowiącej las państwowy. Ta natomiast kwestia stanowi zasadniczy problem prawny wskazany w podstawach skargi kasacyjnej, uprzedni względem dalszego zagadnienia.
Cztery możliwości interpretacji
Przedstawiono w nim cztery możliwe warianty interpretacji pojęcia „przekształcenia własnościowe" na tle zakazu przekształceń własnościowych wywodzonego z art. 2 ustawy zasobowej:
- zakaz taki może być rozumiany jako dotyczący wszczynania i prowadzenia procedury prywatyzacyjnej oraz jako zakaz reprywatyzacji.
- zakaz ten może oznaczać niemożność dokonywania przez Skarb Państwa czynności prawnych prowadzących do przejścia na inne podmioty prawa własności rzeczy stanowiących część strategicznych zasobów naturalnych kraju.
- zakaz może wykluczać jakiekolwiek zmiany własnościowe, nie tylko na podstawie czynności prawnych prowadzących do zmiany właściciela, lecz także na podstawie innych zdarzeń prawnych.
- wykluczone są wszelkie zmiany własnościowe w wyniku dokonania czynności prawnej lub sądowej realizacji roszczenia, jednak bez wyłączenia stosowania tych uregulowań, w wyniku których skutki w sferze stosunków własnościowych następują ex lege.
Z perspektywy problemu prawnego zaistniałego w sprawie, podstawowe znaczenie mają dwa ostatnie warianty, w których istotnym czynnikiem różnicującym jest wykluczenie nabycia własności lasów państwowych w drodze zasiedzenia. Każdy z tych dwóch poglądów znalazł odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Uchwała SN
W środę, 21 czerwca, Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę o następującej treści: „Artykuł 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju nie wyłącza zasiedzenia nieruchomości stanowiącej las państwowy".
Do uchwały zgłoszone zostały dwa zdania odrębne.
