Uchwalona 13 stycznia 2023 r. ustawa nowelizuje ustawę z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz 20 innych ustaw. Doprecyzowuje ona niektóre przepisy, zmienia część dotychczasowych rozwiązań i uzupełnia je o nowe regulacje.
Nowelizacja przewiduje brak możliwości korzystania z uprawnień wynikających z ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy przez osoby, które korzystają z ochrony czasowej na terenie innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego UE.
Zrezygnowano z zakreślania terminu na zarejestrowanie pobytu obywatela Ukrainy na terytorium RP, gdy wjazd nie został zarejestrowany przy przekraczaniu granicy. Dotychczas ustawa przewidywała termin 90-dniowy. Zmianę uzasadniono tym, że dotychczasowe przepisy nie wskazywały skutków niedotrzymania tego terminu.
Nowela określa 30-dniowy termin, licząc od dnia przybycia obywatela Ukrainy na terytorium RP, na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL, co będzie skutkowało uznaniem dalszego pobytu obywatela Ukrainy na terytorium RP za legalny.
Umożliwiono pozyskiwanie danych o dacie i miejscu przekroczenia granicy zewnętrznej w rozumieniu przepisów UE, niebędącej granicą RP, jeżeli wjazd na terytorium Polski nie nastąpił bezpośrednio z terytorium Ukrainy.
Usankcjonowano na poziomie ustawowym dokument elektroniczny diia.pl jako dokument pobytowy w rozumieniu przepisów rozporządzenia 2016/399. Dokument m.in. uprawnia jego posiadacza, wraz z dokumentem podróży, do wielokrotnego przekraczania granicy zewnętrznej obszaru Schengen, oraz wielokrotnego przekraczania granic wewnętrznych i do pobytu w innych państwach obszaru Schengen.
Możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy
Ustawa nowelizująca z dniem 1 kwietnia 2023 r. wprowadzi natomiast do art. 42 ustawy specjalnej nową regulację umożliwiającą obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski uznaje się za legalny i status pobytowy dokumentuje posiadany numer PESEL (ze statusem „UKR”), ubieganie się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, które związane jest z podstawowymi formami aktywności ekonomicznej czyli:
- zezwolenia na pobyt czasowy i pracę
- zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji
- zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Wnioski o udzielenie takich zezwoleń na pobyt będzie można składać w urzędach wojewódzkich właściwych ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy od 1 kwietnia br.
Nowe zasady zakwaterowania uchodźców
Nowelizacja zmienia zasady udzielania pomocy w ramach tzw. zakwaterowania zbiorowego o regulacje wprowadzające partycypację obywateli Ukrainy w kosztach wyżywienia i zakwaterowania oraz określające maksymalny okres świadczenia pomocy. Ustawa przewiduje uzależnienie możliwości korzystania ze zbiorowego zakwaterowania, w okresie dłuższym niż 120 dni, a przed upływem 180 dni od dnia wjazdu na terytorium RP od posiadania numeru PESEL.
- Po upływie 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy do Polski będzie on partycypował 50 proc. w kosztach zakwaterowania i wyżywienia zbiorowego, nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie.
- Po upływie 180 dni od dnia pierwszego wjazdu partycypacja wzrośnie do 75 proc. kosztów udzielonej pomocy, nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie.
Ustawa przewiduje również katalog osób, do których nie będą miały zastosowania ww. zasady. Dotyczy to m.in. osób niepełnosprawnych, osób starszych (60 lat kobiety/65 lat mężczyźni), kobiet w ciąży, osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej im udział w kosztach pomocy.
Większa weryfikacja uprawnień do świadczeń socjalnych
Nowela wprowadza szereg przepisów, które mają uszczelnić weryfikację uprawnienia do świadczeń socjalnych wypłacanych obywatelom Ukrainy. Ustawa wprowadziła m.in. przepisy umożliwiające uzyskiwanie z rejestru Straży Granicznej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz przez organy właściwe i wojewodów realizujących świadczenia rodzinne na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, daty/historii przekraczania granicy przez obywatela Ukrainy, tj. zarówno daty każdorazowego wjazdu, jak i wyjazdu z Polski.
Ponadto wprowadzono możliwość wstrzymywania wypłaty określonych świadczeń socjalnych w przypadku opuszczenia przez obywateli Ukrainy terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przeczytaj także: ZUS wstrzymał świadczenia dla 80 tys. obywateli Ukrainy. Rząd uszczelni system pomocy>>
Refundacja kosztów kształcenia studentów
Nowela doprecyzowuje przepisy dotyczące refundacji kosztów kształcenia. Polskie uczelnie przyjmujące Polaków studiujących dotychczas na terytorium Ukrainy zgłaszały wątpliwości dotyczące braku doprecyzowania, za jaki okres osoby studiujące dotychczas w uczelni na terytorium Ukrainy mają przedkładać dokumenty będące podstawą określenia wysokości opłaty za usługi edukacyjne związane z kształceniem. Ustalenie jednolitego okresu pobrania poniesionej opłaty jest też niezbędne do określenia dla uczelni wysokości refundacji kosztów za kształcenie w Polsce od roku akademickiego 2022/2023.
Zaproponowane wskazanie pierwszego semestru roku akademickiego 2021/2022 jako punktu odniesienia do określania wysokości opłaty za studia oraz poziomu odniesienia do refundacji przez ministra nadzorującego ma dać gwarancję, że wszystkie osoby studiujące na ukraińskiej uczelni przed rozpoczęciem konfliktu zbrojnego wniosły tą opłatę i będą w stanie przedłożyć w polskiej uczelni stosowne potwierdzenie. Ponadto uzupełniono wykaz dokumentów przedkładanych jakie musi przedłożyć uczelnia w konkretnym przypadku refundacji.
Przepisy dotyczące Funduszu Pomocy
Wprowadzono zmiany w zakresie gospodarki finansowej Funduszu Pomocy, katalogu realizowanych zadań oraz obowiązków informacyjne beneficjentów środków Funduszu. Jednostki sektora finansów publicznych zobowiązane są do przeznaczania odsetek od środków z funduszu zgromadzonych na wydzielonych rachunku na realizację przypisanych funduszowi zadań. Niewykorzystane środki będą podlegać zwrotowi na rachunek, z którego je otrzymano, z wyjątkiem niewykorzystanych odsetek od środków z funduszu zgromadzonych na wydzielonym rachunku jednostki samorządu terytorialnego, które mają być przekazywane na rachunek właściwego wojewody.
Nowelizacja rozszerza katalog zadań finansowanych z funduszu o trzy nowe kategorie zadań:
- finansowanie zadań Polskiego Czerwonego Krzyża, w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, realizowanych przez Krajowe Biuro Informacji i Poszukiwań, przewidziane w konwencjach międzynarodowych o traktowaniu jeńców wojennych oraz o ochronie osób cywilnych podczas wojny;
- realizację zadań związanych z integracją społeczną;
- finansowanie lub dofinansowanie budowy, modernizacji, wyposażania i utrzymania przejść granicznych z Ukrainą.
Środki funduszu będą mogły być przeznaczone na zwrot wydatków lub kosztów poniesionych na ich realizację od 24 lutego 2022 r.
Fundusz może też finansować zadania z zakresu zarządzania, w tym zabezpieczenia obiektów historycznych lub zabytkowych oraz digitalizacji obiektów materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego w Ukrainie. Przekazanie środków na te cele ma następować na podstawie umowy zawartej między ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a Fundacją Solidarności Międzynarodowej. Niewykorzystane do 30 listopada 2023 r., będą podlegać zwrotowi do Funduszu do 31 grudnia 2023 r.
Inne rozwiązania nowelizacji:
- szerszy dostęp do danych z ewidencji małoletnich również w innych celach niż tylko kontrola wykonywania zadań przez powiatowe centra pomocy rodzinie.
- umożliwiono obywatelom Ukrainy uzyskanie decyzji uznających nabyte przez nich w Ukrainie kwalifikacje do wykonywania górniczych zawodów regulowanych. Przeczytaj więcej: Ukraińscy górnicy będą mogli pełnić funkcje kierownicze w polskich kopalniach
- uchylono wyłączenie obowiązku stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych, w zakresie zamówień publicznych niezbędnych do zapewnienia pomocy żywnościowej przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa na potrzeby Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014–2020, realizowanego w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym;
- zwiększono w 2023 r. środki finansowe w celu wsparcia zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, których pobyt jest uznawany za legalny. Przeczytaj więcej: Znowelizowana ustawa zmienia finansowanie nauki dzieci z Ukrainy
Zmiany w innych ustawach
Nowelizacja wprowadza też zmiany w 20 innych ustawach
⇒ ustawa o Policji oraz ustawie o Straży Granicznej umożliwienia wykorzystania funduszy pochodzących z Unii Europejskiej m.in. EUROPOL, Europejskiego Urzędu do spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) a także Komisji Europejskiej na finansowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych przez Policję i Straż Graniczną;
⇒ w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, wydłużenia okresu, w którym będzie można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów koszty wytworzenia lub cenę nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych określonym podmiotom na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy.W myśl dodanego przepisu możliwość ta będzie dotyczyć darowizn przekazanych w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 r.
⇒ w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej doprecyzowano, że zaświadczenie o korzystaniu przez cudzoziemca z ochrony czasowej uprawnia jego posiadacza, wraz z dokumentem podróży, do wielokrotnego przekraczania granicy bez konieczności uzyskania wizy, a także wprowadza podstawę prawną do wydania takiego zaświadczenia dla dziecka cudzoziemca urodzonego na terytorium RP w okresie obowiązywania ochrony czasowej;
⇒w ustawie o cudzoziemcach, uproszczono procedurę udostępniania danych z krajowego zbioru rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców za pomocą urządzeń telekomunikacyjnych podmiotom uprawnionym do ich uzyskania (np. organom administracji publicznej, państwowym jednostkom organizacyjnym, sądom);
⇒ w ustawie o finansowym wsparciu niektórych przedsięwzięć mieszkaniowych, wymogów do skorzystania z bezzwrotnej pomocy finansowej. Dotychczas, jako jedne z wymogów uzyskania pomocy finansowej wskazane było, że nieruchomości muszą być własnością organizacji pożytku publicznego, samorządu lub skarbu państwa. Nowelizacja dopuszcza dofinansowanie też nieruchomości będących własnością organizacji pozarządowych, oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzących działalność w zakresie pomocy społecznej;
⇒w ustawie o Krajowym Zasobie Nieruchomości, wprowadzono możliwość współpracy KZN z organizacją pozarządową lub podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w celu tworzenia wspólnych przedsięwzięć, w szczególności o charakterze społecznym lub z zakresu ochrony środowiska naturalnego, społecznej odpowiedzialności biznesu i ładu korporacyjnego;
⇒ w ustawie o pomocy społecznej poszerzono katalog podmiotów uprawnionych do prowadzenia rodzinnych domów pomocy i mieszkań chronionych o organizacje pozarządowe nie posiadające statusu organizacji pożytku publicznego;
⇒w ustawie o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, że pomoc finansowana ze środków Funduszu Pomocy udzielana przewoźnikom kolejowym w związku z uruchomieniem dodatkowego transportu kolejowego dla obywateli Ukrainy, nie stanowi pomocy publicznej wymagającej notyfikacji Komisji Europejskiej;
⇒w ustawie o systemie informacji oświatowej wprowadzono przepisy, które ułatwią dyrektorom szkół i gminom kontrolowanie wykonywania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Informacje te będą pochodzić z bazy danych SIO gdzie uruchomiony zostanie specjalny moduł (od 1 września 2023 r.)
⇒w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej, nowe przepisy umożliwią pielęgniarkom i położnym uzupełnienie kształcenia zawodowego do poziomu kształcenia, zgodnego z wymaganiami unijnymi. Po ukończeniu tego kształcenia pielęgniarki i położne będą mogły wykonywać swój zawód bez określenia czasu, miejsca i zakresu czynności.
⇒w ustawie o budowie zabezpieczenia granicy państwowej, w związku z budową urządzeń służących zabezpieczeniu odcinka granicy państwowej z Federacją Rosyjską (Obwodem Kaliningradzkim) skład zespołu ds. przygotowania i realizacji zabezpieczenia granicy państwowej uzupełniono o Wojewodę Warmińsko-Mazurskiego (albo upoważnionego przez niego zastępcę), Komendanta Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Straży Granicznej (albo jego zastępcę) oraz Komendanta Morskiego Oddziału Straży Granicznej (albo jego zastępcę);
⇒w ustawie o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego, wprowadzono regulacje związane z sytuacją, w której nie ma możliwości pokrycia kosztów związanych z wykonywaniem zarządu przez osobę lub podmiot, wobec których ustanawiany jest zarząd.
Ustawa wejdzie w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia z wyjątkiem pięciu artykułów, które wchodzą w życie w późniejszym terminie.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.