Oświadczenia majątkowe mają składać osoby pełniące funkcje publiczne co roku do dnia 30 kwietnia, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego. Pojęcie oświadczenia o stanie majątkowym pojawiło się po raz pierwszy w przepisach ustawy z 1992 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, zwanej ustawą antykorupcyjną. Przepisy zostały zmienione w 1997 roku.
Czytaj też: Oświadczenia majątkowe na koniec kadencji do 16 września >>
Konieczna budowa systemu na nowo
Konieczne jest przyjęcie nowej regulacji dotyczącej oświadczeń majątkowych w miejsce obecnie obowiązującej ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne – uważa Grzegorz Makowski, ekspert Forum Idei Fundacji Batorego, wykładowca Collegium Civitas. Jak podkreśla, przepisy dotyczące oświadczeń majątkowych nie zmieniły się od 20 lat i właściwie powinno się zbudować system od nowa. – Konieczne jest ujednolicenie i uproszczenie wzorów oświadczeń i doprecyzowanie wymogów co do informacji, które mają być przedstawiane – mówi.
Sprawdź w LEX: Oświadczenia majątkowe radnych – najczęściej popełniane błędy >
Jak dodaje, konieczna jest również elektronizacja oświadczeń. – Obecnie są one w większości wypełniane ręcznie i nie są czytelne dla obywateli, mediów, organizacji strażniczych, nie da się ich maszynowo analizować – a mają być narzędziem kontroli społecznej – podkreśla. Zdaniem eksperta powinno się scentralizować oświadczenia, m.in. przenieść je do jednego systemu informatycznego.
Sprawdź w LEX: Podstawy prawne i zakres oświadczeń majątkowych wójtów, burmistrzów, prezydentów >
Kto składa oświadczenia majątkowe w samorządzie?
Do złożenia oświadczenia majątkowego obowiązany jest w gminie: radny, wójt, zastępca wójta, sekretarz, skarbnik, kierownik jednostki organizacyjnej, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną. Prawo zobowiązuje też w powiecie: radnych i członków zarządu, sekretarzy, skarbników, kierowników jednostek organizacyjnych, osoby zarządzające i członków organu zarządzającego powiatową osobą prawną.
Sprawdź w LEX: Wygaśnięcie mandatu radnego wskutek niezłożenia oświadczenia majątkowego >
Obowiązek taki mają w województwie: radni sejmików, członkowie zarządu, w tym marszałkowie i wicemarszałkowie, skarbnicy i sekretarze, kierownicy samorządowych jednostek organizacyjnych, osoby zarządzające osobami prawnymi, członkowie organów zarządzających osobami prawnymi. Oświadczenia składają też osoby wydające decyzje w imieniu wójta, starosty i marszałka.
Czy majątek małżonka należy ujawnić?
Zgodnie z przepisami ustrojowych ustaw samorządowych oświadczenie majątkowe dotyczy majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Zobowiązany do złożenia oświadczenia majątkowego powinien określić w nim przynależność poszczególnych składników majątkowych, dochodów i zobowiązań do majątku odrębnego i majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową.
Według prof. Moniki Augustyniak z Katedry Prawa i Postępowania Administracyjnego Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie stwarza to pewne problemy interpretacyjne w zakresie ujawnienia majątku małżonka osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia majątkowego. - Zwrócić należy uwagę, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie posługuje się obecnie pojęciem „majątku odrębnego” a pojęciem „majątku osobistego”, co nie zostało poprawione w ustawach samorządowych – podkreśla.
Jak wyjaśnia, przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. - Ustawodawca konsekwentnie wprowadza w art. 33 k.r.o. wyliczenie enumeratywne elementów wchodzących w skład majątku osobistego małżonka, w którym nie wymienia wynagrodzenia za pracę. Dlatego też słusznym wydaje się zaliczenie wynagrodzenia współmałżonka do majątku wspólnego, podlegającego de facto ujawnieniu w oświadczeniu majątkowym – mówi prof. Augustyniak.
Sprawdź w LEX: Oświadczenia majątkowe pracowników samorządowych zatrudnionych na stanowisku urzędniczym >
Choć przepisy w tym zakresie budzą wątpliwości, to niewątpliwie ustawodawca nakazuje osobom składającym oświadczenie majątkowe określić w nim przynależność poszczególnych składników majątkowych, dochodów i zobowiązań do majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową i majątku osobistego.
Czytaj też: Uniknięcie błędów w oświadczeniu majątkowym jest trudne>>
Różne akty prawne i różne formularze – pomyłki i niechlujne oświadczenia
Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018–2020 przewiduje, że jednym z kluczowych zadań Centralnego Biura Antykorupcyjnego jest stworzenie jednolitego systemu składania i analizy oświadczeń o stanie majątkowym przez osoby pełniące funkcje publiczne. Obecnie ponad 20 aktów prawnych reguluje kwestie dotyczące składania oświadczeń i funkcjonuje 16 różnych formularzy tego dokumentu. Celem priorytetowym CBA jest uregulowanie tej kwestii, wypracowanie jednolitego wzoru oświadczenia oraz wdrożenie obowiązku składania go w formie elektronicznej – czytamy w najnowszym wydaniu czasopisma Przegląd Antykorupcyjny dotyczącym oświadczeń majątkowych.
Zdaniem Grzegorza Makowskiego brak rozwiązań ułatwiających wypisywanie oświadczeń powoduje, że są one sporządzane niechlujnie i pełne pomyłek. - Poziom niechlujstwa jest zatrważający – mówi ekspert, który osobiście przejrzał ok. 2 tys. oświadczeń majątkowych radnych. Jego zdaniem zła wola jest jednym z powodów niejasności oświadczeń, ale przeważnie wypełniający nie rozumieją, co należy w nich zawrzeć. Błędy najczęściej dotyczą szacowania wartości nieruchomości, opisywania miejsc zatrudnienia czy źródeł dochodów - brakuje instrukcji i wyjaśnień w tym zakresie.
Czytaj też: Dublowanie stron www i BIP-ów nie ułatwia dostępu do informacji>>
Brak sankcji prawnych
Celem oświadczeń majątkowych jest weryfikacja przestrzegania przez funkcjonariuszy jednostek samorządu terytorialnego ustawowych zakazów. Według Moniki Augustyniak pewnym mankamentem ustawy jest brak sankcji prawnych w stosunku do podmiotów ustawowo zobowiązanych do badania oświadczeń majątkowych w sytuacji ich bezczynności, w tym niewystępowania z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli oświadczenia pomimo podejrzenia podania w nim nieprawdy lub zatajenia prawdy. - Ustawodawca nie określił w ustrojowych ustawach samorządowych terminów, do których podmioty zobowiązane mają przeprowadzić analizę oświadczeń majątkowych przedłożonych im do weryfikacji, czyniąc ten instrument pewnym mechanizmem pozorności działań antykorupcyjnych - uważa.
Sprawdź w LEX: Czy w oświadczeniu majątkowym wójta należy podawać zarobki współmałżonka? >
W przypadku niedotrzymania terminów ustawowych ustawodawca przewidział wezwanie osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia majątkowego, do niezwłocznego dokonania tej czynności. W przypadku niezłożenia oświadczenia majątkowego, mimo upływu dodatkowego terminu, na dokonanie tej czynności, przewidzianej przepisami ustrojowych ustaw samorządowych, ustawodawca przewidział następujące sankcje:
- wygaśnięcie mandatu radnego i wójta
- utratę wynagrodzenia.
Natomiast jeżeli skarbnik gminy nie złoży w terminie oświadczenia majątkowego, rada gminy zobowiązana jest go odwołać, najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia, w drodze uchwały.
Grzywny wskazane
Zdaniem Grzegorza Makowskiego powinien istnieć system grzywien za podanie fałszywych informacji w oświadczeniach majątkowych. - Utrata pracy, mandatu, czy kary pozbawienia wolności powinny być zarezerwowane dla recydywistów i najcięższych przypadków podania nieprawdy czy matactw - mówi.
Również według CBA skuteczna represja karna, rozumiana jako nieuchronność i surowość kary, jest niezbędnym elementem walki z przestępczością korupcyjną.
Jak podkreśla Michał Szalak, ekspert prawa pracy, opinia publiczna w Polsce jest stale bulwersowana sytuacjami, w których osoby pełniące funkcje publiczne w znaczny sposób powiększają swój, i najbliższych, stan posiadanego majątku, nie mogąc przy tym wykazać takich dochodów, które uzasadniałyby legalny sposób takiego bogacenia się.
Kompleksowa analiza raportu o stanie gminy, powiatu oraz województwa >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
