Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 maja 2025 r. (sygn. akt II OSK 2155/22) dotyczy istotnej kwestii z zakresu prawa administracyjnego oraz praw człowieka, a mianowicie wydania dowodu osobistego dla małoletniego obywatela RP, w którego zagranicznym akcie urodzenia jako rodziców wskazano dwie osoby tej samej płci. Sprawa ta porusza problematykę relacji między polskim porządkiem prawnym a prawem unijnym, w szczególności w kontekście swobody przemieszczania się, a także ochrony praw dziecka. Wyrok oddalający skargę kasacyjną zasługuje na pozytywną ocenę, ponieważ w sposób wyważony łączy konieczność przestrzegania polskiego porządku konstytucyjnego z obowiązkami wynikającymi z prawa unijnego, jednocześnie zapewniając realizację praw małoletniego obywatela.
Czytaj też w LEX: Pytlewska Mirosława, Transkrypcja aktu małżeńskiego osób tej samej płci w Polsce>
Stan faktyczny i prawny
Sprawa dotyczyła skargi kasacyjnej złożonej przez skarżącą, która domagała się wpisania w dowodzie osobistym jej małoletniej córki imion obu matek, wskazanych jako rodzice w zagranicznym akcie urodzenia. Prezydent m. st. Warszawy oraz wojewoda mazowiecki odmówili wydania dowodu osobistego, argumentując, że polskie przepisy nie pozwalają na wpisanie dwóch osób tej samej płci jako rodziców. Minister spraw wewnętrznych i administracji stwierdził nieważność tych decyzji, uznając, że odmowa wydania dowodu osobistego była rażącym naruszeniem prawa, ale wskazał, że dane ojca w dowodzie powinny pozostać niewypełnione. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę na decyzję ministra, a NSA podtrzymał to rozstrzygnięcie, oddalając skargę kasacyjną.
NSA oparł swoje stanowisko na przepisach polskiego prawa (Konstytucja RP, ustawa o dowodach osobistych, ustawa o aktach stanu cywilnego) oraz prawie unijnym, w szczególności na orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-2/21. Ważnym zagadnieniem było pytanie, czy brak wpisania danych drugiej matki w dowodzie osobistym narusza prawa dziecka, w tym prawo do swobodnego przemieszczania się, oraz czy stanowi formę dyskryminacji.
NSA odwołał się do art. 18 Konstytucji RP, który definiuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny oraz podkreśla ochronę macierzyństwa i rodzicielstwa. W polskim porządku prawnym rodzicielstwo jest rozumiane jako relacja między dzieckiem a matką i ojcem, co wyklucza uznanie dwóch osób tej samej płci jako rodziców w dokumentach urzędowych, takich jak dowód osobisty. NSA zauważył, że wpisanie danych kobiety jako ojca byłoby niezgodne z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego, co znajduje oparcie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (np. wyrok TK z 28 kwietnia 2003 r., sygn. K 18/02).
NSA odniósł się także do orzeczenia TSUE w sprawie C-2/21, które nakłada na państwa członkowskie obowiązek wydania dokumentu tożsamości obywatelowi UE bez konieczności transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia. Trybunał podkreślił, że dokument tożsamości, pojedynczo lub w połączeniu z innymi dokumentami (np. zagranicznym aktem urodzenia), powinien umożliwiać dziecku korzystanie z prawa do swobodnego przemieszczania się. NSA słusznie uznał, że polskie organy wypełniły ten obowiązek, nakazując wydanie dowodu osobistego, a brak wpisania danych drugiej matki nie ogranicza swobody przemieszczania się, ponieważ zagraniczny akt urodzenia zachowuje moc dowodową na podstawie art. 1138 kodeksu postępowania cywilnego oraz rozporządzenia UE 2016/1191.
Polecamy też w LEX: Wąsik Mateusz, Rola Komitetów Praw Człowieka ONZ w obszarze ochrony związków osób tej samej płci>
Wyważenie dóbr
Wyrok NSA uwzględnia zasadę prymatu dobra dziecka, wynikającą z art. 72 Konstytucji RP oraz art. 3 Konwencji o prawach dziecka. Sąd podkreślił, że wydanie dowodu osobistego zapewnia małoletniej możliwość korzystania z praw obywatelskich, w tym swobody przemieszczania się. NSA słusznie zauważył, że dowód osobisty nie kreuje więzi filiacyjnych, a jego podstawową funkcją jest stwierdzenie tożsamości i obywatelstwa. Wpisanie danych tylko jednej matki nie narusza tożsamości dziecka ani jego praw, ponieważ zagraniczny akt urodzenia, wskazujący obie matki, pozostaje ważnym dokumentem w obrocie prawnym.
NSA zasadnie uznał za bezprzedmiotowe wystąpienie do TSUE z pytaniem prejudycjalnym, o co wnosił rzecznik praw obywatelskich. Orzeczenie TSUE w sprawie C-2/21 już wcześniej udzieliło odpowiedzi na kluczowe kwestie, określając obowiązki państwa członkowskiego w analogicznej sytuacji. NSA trafnie wskazał, że skarżąca nie wykazała, aby brak wpisu danych drugiej matki w dowodzie osobistym uniemożliwiał realizację prawa do swobodnego przemieszczania się.
NSA słusznie zauważył, że kwestie związane z transkrypcją aktu urodzenia są przedmiotem odrębnego postępowania, a dowód osobisty nie pełni funkcji aktu stanu cywilnego. Postępowanie w sprawie wydania dowodu osobistego dotyczy materialno-technicznej czynności administracyjnej, której celem jest zapewnienie obywatelowi dokumentu tożsamości. Z kolei postępowanie w sprawie transkrypcji aktu urodzenia dotyczy przeniesienia zagranicznego dokumentu do polskiego rejestru stanu cywilnego, co ma charakter konstytutywny dla ustalenia stanu cywilnego w polskim porządku prawnym.
Wyrok NSA zasługuje na pozytywną ocenę z kilku powodów. Sąd w sposób wyważony uwzględnił zarówno konstytucyjne ramy polskiego porządku prawnego, jak i obowiązki wynikające z prawa unijnego. Nie podważył ważności zagranicznego aktu urodzenia, uznając jego moc dowodową, ale jednocześnie respektował granice polskiego systemu prawnego, który nie przewiduje uznania rodzicielstwa osób tej samej płci w dokumentach administracyjnych. NSA trafnie wskazał, że wydanie dowodu osobistego z danymi jednej matki, w połączeniu z zagranicznym aktem urodzenia, spełnia wymogi TSUE w zakresie zapewnienia swobody przemieszczania się. Wyrok NSA chroni podstawowe zasady polskiego porządku prawnego, w tym konstytucyjną definicję rodzicielstwa i małżeństwa. Jednocześnie nie pozbawia małoletniej praw wynikających z obywatelstwa polskiego i unijnego.
Czytaj też w LEX: Pytlewska Mirosława, Transkrypcja aktu urodzenia dziecka pochodzącego ze związku osób tej samej płci>
WnioskiWyrok NSA z 22 maja 2025 r. (sygn. akt II OSK 2155/22) jest rozstrzygnięciem, które harmonizuje wymogi prawa krajowego i unijnego, jednocześnie zapewniając ochronę praw dziecka. NSA słusznie uznał, że dowód osobisty nie pełni funkcji aktu stanu cywilnego, a jego zadaniem jest potwierdzenie tożsamości i obywatelstwa. Wyrok NSA stanowi ważny głos w debacie na temat relacji między prawem krajowym a unijnym w sprawach dotyczących statusu cywilnego i praw dziecka, zachowując równowagę między suwerennością państwa a obowiązkami międzynarodowymi. Podkreślając odrębność postępowania dotyczącego transkrypcji aktu urodzenia od wydania dowodu osobistego, NSA zapewnił spójność polskiego systemu prawnego, respektując konstytucyjne ramy rodzicielstwa i małżeństwa. Jednocześnie, uwzględniając moc dowodową zagranicznego aktu urodzenia w połączeniu z dowodem osobistym, NSA umożliwił realizację prawa dziecka do swobody przemieszczania się, zgodnie z orzeczeniem TSUE w sprawie C-2/21. Takie podejście wzmacnia ochronę praw jednostki, nie naruszając podstawowych zasad porządku prawnego RP, i tworzy – jak się wydaje – solidny precedens dla przyszłych spraw o podobnym charakterze.
Polecamy też w LEX: Knut Paweł, Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach dotyczących dzieci wychowywanych przez pary tej samej płci>
Cena promocyjna: 69.5 zł
|Cena regularna: 139 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 97.3 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
