Temat może zostać poruszony na zbliżającym się zgromadzeniu sędziów sądu okręgowego w Warszawie. Powodem jest fakt, że w takiej sytuacji znalazła się jego prezes sędzia Beata Najjar. Pod koniec lipca br. Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało, że sędzia pozostaje na stanowisku, mimo że z racji osiągnięcia 65 lat życia powinna przejść w stan spoczynku. Wyjaśniono również, że w nakreślonym przepisami terminie złożyła do ówczesnego ministra sprawiedliwości Adama Bodnara oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska sędziego. Do dokumentu dołączyła pisemną informację o stanie zdrowia, potwierdzając możliwość dalszego sprawowania funkcji. Zgodę powinna jej udzielić KRS - ale ta, jak wskazuje ministerstwo, jest organem wadliwie ukształtowanym. Powołano się też na art. 69 ust. 1b ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z którym „w przypadku niezakończenia postępowania związanego z dalszym zajmowaniem stanowiska sędziego po ukończeniu przez niego 65 lat sędzia pozostaje na stanowisku do czasu zakończenia postępowania".
MS próbuje zresztą problem rozwiązać. Do opiniowania trafiła już nowela, która ma uniezależnić możliwość dalszego orzekania przez sędziów nie tylko od KRS, ale też od ministra.
Czytaj: Sędzia kończy 65 lat? Dalsze orzekanie będzie zależne od jego decyzji i oceny... lekarza
Sędzia powinien być w stanie spoczynku, a nie jest - KRS chce zawiadomić prokuraturę
Czy procedura trwa, jeśli KRS została pominięta?
Prof. dr hab. Piotr Kardas, adwokat, Uniwersytet Jagielloński, zwraca uwagę m.in. na par. 1b art. 69 Prawa o ustroju sądów powszechnych, który w jego ocenie otwiera pewną perspektywę dotyczącą możliwości zapewnienia kontynuowania funkcji orzeczniczych przez sędziego, który przygotował stosowne dokumenty i w określonym terminie złożył stosowny wniosek o przedłużenie czasu czynnej służby orzeczniczej.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Oświadczenie sędziego o przejściu w stan spoczynku w trybie art. 69 par. 2 ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych >
- Przedłożenie stosownego oświadczenia i zaświadczenia lekarskiego prowadzi do wszczęcia procedury, której ostatecznym zakończeniem byłaby uchwała Krajowej Rady Sądownictwa wyrażająca zgodę na tego rodzaju działalność sędziego. Z kolei dopóty KRS jej nie wyda, sędzia ma możliwość dalszego orzekania. Innymi słowy, przepisy przewidują regułę pozwalającą na zachowanie ciągłości funkcji orzeczniczych sędziego, który osiąga wiek 65 lat, w sytuacji wszczęcia przez niego stosownej procedury przedłużeniowej i niezakończenia tej procedury stosownym rozstrzygnięciem KRS - mówi prof. Kardas.
Jest jednak jedno „ale". Jak zaznacza profesor, powstaje pytanie, czy można tak interpretować przepisy w sytuacji, gdy stosowne dokumenty nie trafiły do KRS. Przyznaje, że takie dalsze orzekanie sędziego da się uzasadnić wszczętą, lecz niezakończoną procedurą i jakimś okresem oczekiwania na wydanie stosownej uchwały przez KRS w tym lub innym składzie, ale może to budzić wątpliwości i skutkować określonymi działaniami pełnomocników, obrońców. - Łatwo bowiem dostrzec, że nie chodzi tutaj o sytuację, w której KRS po prostu nie zdążyła podjąć uchwały w odpowiednim terminie, mimo prawidłowego wszczęcia procedury i złożenia wszystkich wniosków oraz spełnienia przez danego sędziego przesłanek. Patrząc z perspektywy czysto formalnej, można twierdzić, iż nie dochodzi do spełnienia wszystkich przesłanek, a więc można podnosić zarzut, że sąd, w którego składzie zasiada sędzia po przekroczeniu 65. roku życia, w stosunku do którego nie wszczęto ostatniego etapu procedury przedłużania votum – czyli postępowania przed KRS – nie był należycie obsadzony lub też – bardzo radykalna formuła – w składzie sądu zasiadała osoba nieuprawniona do orzekania - podsumowuje profesor.
Czytaj też w LEX: Zakończenie aktywności zawodowej przez sędziów i prokuratorów ze względu na wiek >
Cena promocyjna: 239.2 zł
|Cena regularna: 299 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 209.3 zł
Jest podstawa do podważania wyroków
Jak dodaje prof. Kardas, bardziej oczywista jest sytuacja, w której orzeka sędzia po 65. roku życia, w przypadku którego KRS nie wyraziła zgody na dalsze orzekanie. - Tutaj w mojej ocenie jest duży kłopot. Jeśli KRS – także obecna – podjęła uchwałę i ta uchwała jest uchwałą negatywną, to taki sędzia, moim zdaniem, niestety utracił votum i nie może orzekać. I to istotna kwestia, bo mówimy o obywatelskim prawie do rozpoznania sprawy przez sąd, czyli o prawie do sądu, które wynika z art. 45 ust. 1 Konstytucji, do sądu ustanowionego w sposób prawidłowy na podstawie regulacji ustawowych. To oznacza między innymi uzyskanie odpowiedniego statusu przez osoby, które pełnią funkcję sędziów - podsumowuje.
Adwokat Paweł Dziekański, Kancelaria Dziekański Chowaniec Ajs, Zakład Prawa Karnego INP PAN, podkreśla że sformułowanie „tego postępowania" odnosi się do postępowania opisanego w art. 69 par. 1 p.u.s.p, które jest inicjowane przez sędziego w odpowiednim terminie i wymaga złożenia oświadczenia KRS o woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawienia zaświadczenia lekarskiego. - Przepis ten określa zatem jednoznaczne przesłanki, od których uzależnione jest dalsze wykonywanie stanowiska sędziego. Brak ich spełnienia będzie oznaczać, iż dany sędzia z mocy ustawy przejdzie w stan spoczynku, a zatem nie będzie uprawniony do orzekania. Stan spoczynku oznacza utratę władzy sędziowskiej - wskazuje.
I dodaje, że na gruncie spraw karnych udział takiego sędziego będzie oznaczać zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienionej w art. 439 par. 1 pkt 1 k.p.k. (w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona), co - zaznacza mecenas - musi skutkować uchyleniem orzeczenia. - Nie miałbym żadnych wątpliwości w zakresie skierowania do sądu apelacji podnoszącej taki zarzut. Spotkałem się z przypadkiem, w którym nie dochowano takiej procedury. Analogiczna sprawa odnosząca się do złożenia oświadczenia z uchybieniem była przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy (III KK 295/25). Wyrok jest jednoznaczny. Sąd Najwyższy (skład sądu nie budzi zastrzeżeń) uznał, że zaszła bezwzględna przyczyna odwoławcza, ponieważ nie został zachowany termin z art. 69 par. 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Uważam, że taki sam skutek nastąpi w przypadku, w którym oświadczenie zostanie złożone wadliwemu organowi, to jest ministrowi sprawiedliwości zamiast Krajowej Radzie Sądownictwa - podsumowuje.
Czytaj też w LEX: Sytuacja polskiego wymiaru sprawiedliwości (spór o praworządność) - zestawienie kluczowego orzecznictwa polskiego >
Wadliwość KRS uzasadnia kroki nadzwyczajne?
Jacek Tylewicz, sędzia w stanie spoczynku, członek Stowarzyszenia Sędziów Themis, uważa z kolei, że żadna odpowiedź w tej sprawie nie jest dobra. - Jesteśmy zakładnikami polityki – to moja prywatna opinia - mówi. Przypomina równocześnie, że to w zmienionej ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa wykreślono przepis, który mówił, że wystarczy, aby sędzia, który chce orzekać po osiągnięciu 65 roku życia, przedstawiał odpowiednie zaświadczenia lekarskie. - Po nowelizacji wprowadzono zgodę Rady na dalsze orzekanie. Zmiany służyły eliminacji niewygodnych sędziów. Wiele osób nie złożyło takich wniosków z przyczyn etycznych, bo stwierdzili, że nie będą pytać nielegalnego organu, czy mają orzekać czy nie. I w konsekwencji – bardzo wielu sędziów odeszło w stan spoczynku - mówi.
I przywołuje regułę Radbrucha, która głosi, że jeśli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie obowiązuje. - Prof. Mirosław Wyrzykowski, sędzia TK w stanie spoczynku, ostatnio zaproponował inne, polskie spojrzenie na tę zasadę. Stwierdził, że złamanie Konstytucji i złamanie prawa międzynarodowego powoduje, że takie niemoralne prawo w Polsce musi być pominięte i uznane za nieobowiązujące. Pytanie, czy tę zasadę można wykorzystać w obecnej sytuacji? Moja autorska odpowiedź brzmi: tak. Dlatego, że mamy ustawy niezgodne z prawem międzynarodowym i Konstytucją. Sytuacja prawna w Polsce jest nienaprawialna. Ale pytanie, kto będzie oceniał sytuację sędziów? Czy zdruzgotany wymiar sprawiedliwości można naprawić wyłącznie konstytucyjnymi metodami? Moim zdaniem – nie, tylko w jakim zakresie możemy sobie pozwolić na nagięcie prawa? Dzisiaj trzeba oprzeć się wyłącznie na Konstytucji i prawie międzynarodowym - podsumowuje.
W podobnym tonie wypowiada się prof. Grzegorz Wierczyński z Uniwersytetu Gdańskiego. - Po uprawomocnieniu się wyroku ETPCz w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce nikt (a szczególnie organy polskich władz publicznych) nie może już uznawać, że osoby działające pod szyldem KRS tworzą rzeczywistą Krajową Radę Sądownictwa, o której mowa w Konstytucji. Jednocześnie Konstytucja wyraźnie stanowi, że ratyfikowane umowy międzynarodowe (a taką jest Europejska Konwencja Praw Człowieka, na podstawie której zapadł powołany wyrok) należy stosować z pierwszeństwem przed polskimi ustawami. To z kolei skutkuje tym, że sędziowie, którzy ukończyli 65. rok życia, a chcą dalej orzekać, złożyli stosowne dokumenty, nie mają jak zrealizować wynikającego z przepisów ustawowych obowiązku zwrócenia się do KRS, bo oni nie mają prawa traktować obecnego składu KRS jak prawdziwej Rady. I to, że pełnomocnicy stron będą to instrumentalnie wykorzystywać, to jest niestety oczywiste - wskazuje. Dodaje, że trudno w tym momencie mieć żal do samych sędziów, że po ukończeniu 65. roku życia i złożeniu do ministra stosownych dokumentów dalej orzekają. - Trudno też porównywać tę sytuację do prokuratorów, którzy w okresie rządów PiS zdecydowali się na powrót ze stanu spoczynku. Myślę, że sędziowie decydują się na dalsze orzekanie nie w swoim interesie, ale w interesie społecznym. Wymiar sprawiedliwości jest w rozsypce, problemy kadrowe - wynikające z sytuacji wokół KRS - są w sądach ogromne, a odejścia w stan spoczynku kolejnych sędziów tylko je pogłębią - podsumowuje.
Przepis o zgodzie Rady niekonstytucyjny
Mecenas Dziekański zwraca uwagę na jeszcze jeden problem. - W moim przekonaniu przepis art. 69 par. 1b p.u.s.p. jest niezgodny z Konstytucją. Jest tak z uwagi na zasadę nieusuwalności sędziów oraz przepis art. 180 ust. 4 Konstytucji, że ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku. Od organu (zwłaszcza działającego wbrew standardowi konstytucyjnemu) nie może zależeć decyzja w przedmiocie dalszego orzekania sędziego oparta zwłaszcza na nieostrych, pojemnych przesłankach, o których mowa w art. 69 par. 1b p.u.s.p. Dlatego należałoby przywrócić przepisy obowiązujące przed 12 sierpnia 2017 r., które nie uzależniały dalszego orzekania sędziego od decyzji (i to wydaje się uznaniowej) jakiegokolwiek organu, a wymagały spełnienia obiektywnych przesłanek - złożenia oświadczenia oraz przedstawienia zaświadczenia o stanie zdrowia - mówi. To zresztą zakłada opiniowany obecnie projekt.
Z zarządzaniem sądem problem mniejszy
Profesor Kardas zaznacza równocześnie, że nieco inaczej jest w przypadku sędziów na stanowiskach funkcyjnych i podejmowanych przez nich decyzji administracyjnych, zarządczych. - Funkcje o charakterze administracyjno-zarządczym, organizacyjne w strukturze wymiaru sprawiedliwości nie są tak ściśle powiązane z problematyką prawa do sądu. Innymi słowy, jeśli nie są to funkcje o charakterze orzeczniczym, to oczywiście cała masa gwarancji o charakterze konstytucyjnym i w konsekwencji szereg skomplikowanych wymogów, jakie muszą być spełnione, by dana osoba mogła pełnić funkcję sędziego, nie mają tutaj bezpośredniego zastosowania. Można zatem powiedzieć – i tak to się działo w odniesieniu do sędziów powołanych w wyniku rekomendacji wadliwej KRS – że tacy sędziowie, nawet jeśli nie mają votum do orzekania, mogą pełnić cały szereg innych funkcji - podsumowuje.
Czytaj też w LEX:
Problemy praktyczne wynikające z nowych przepisów o składach sądu w postępowaniu cywilnym >
Tytuły wykonawcze i egzekucyjne – przewodnik po orzecznictwie >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
