W czwartek, 17 listopada, w Warszawie odbędzie się konferencja organizowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości „Przestrzeń dla mediacji w Polsce”. Śledzić można ją również online.
Patrycja Rojek-Socha: Jak pan ocenia rozwój mediacji w Polsce? Czy po statystykach widać, że jest częściej stosowana, a sądy chętniej do niej kierują?
Marcin Romanowski: Jeszcze kilka lat temu o istnieniu mediacji wiedzieli tylko nieliczni. Przeważnie były to osoby, których życie zawodowe bądź zainteresowania związane były z prawem, czy wprost rozwiązywaniem sporów. Cieszy mnie, że sytuacja ta z roku na rok się zmienia. O tym, czym jest mediacja, wie coraz więcej osób – zarówno dorosłych, jak dzieci i młodzieży. Kiedyś szukano kogoś, kto rozstrzygnąłby spór, teraz szuka się bardziej samodzielnego sposobu jego rozwiązania. Zauważyliśmy, że strony częściej wybierają mediację, sędziowie chętniej kierują do niej sprawy, a pełnomocnicy doradzają jej wszczęcie, gdy tylko widzą taką możliwość. W roku 2021 w stosunku do roku 2020 liczba spraw skierowanych do mediacji wzrosła o niespełna 5 proc. ale za to liczba skutecznych postępowań tego typu – aż o 16,2 proc.; zawarto też prawie o 13 proc. ugód więcej w sprawach cywilnych. Liczymy jednak na jeszcze wyraźniejsze postępy. O skuteczności polubownego rozwiązywania sporów w Polsce świadczą nie tylko dane krajowe, lecz także zagraniczne. Nasz kraj zajął wysokie, piąte miejsce w przygotowywanym przez Komisję Europejską dokumencie „Justice Scoreboard 2022” w obszarze dotyczącym działań promujących mediację i inne alternatywne metody rozwiązywania sporów.
Czytaj: Mediacja po wyroku - skazani chętni, ale brakuje przepisów >>
Sprawdź też: Skierowanie stron do mediacji na wniosek stron - PROCEDURA w LEX krok po kroku >>
Sprawdź też: Skierowanie stron do mediacji z urzędu - PROCEDURA w LEX krok po kroku >>
Co można zrobić, by jeszcze szerzej rozpropagować mediację?
Stale monitorujemy obszary do poprawy i to właśnie o nich przede wszystkim myślimy, gdy planujemy dalsze działania. Najważniejsze punkty naszego programu to określenie priorytetów rozwoju mediacji oraz sposobów osiągnięcia założonych celów. To właśnie one prowadzą do faktycznego upowszechnienia i instytucjonalizacji drogi polubownej, zarówno w strukturze polskiego wymiaru sprawiedliwości, jak w świadomości społeczeństwa. Podejmujemy inicjatywy mające na celu wypracowanie efektywnych rozwiązań w płaszczyznach legislacyjnej, społecznej, instytucjonalnej i edukacyjnej. Chcemy, by nasze działania uwzględniały potrzeby osób, podmiotów oraz instytucji zainteresowanych postępowaniem mediacyjnym jako skuteczną metodą rozwiązywania sporów. O inicjatywach tych wspomnę podczas dyskusji w ramach pierwszego panelu konferencji.
Czytaj w LEX: Wspieranie polubownych metod rozwiązywania sporów - komentarz praktyczny >>>
Czytaj w LEX: Elementy protokołu z mediacji w sprawach z zakresu prawa cywilnego >>>
Czy rozważane jest wprowadzenie np. w sprawach gospodarczych, czy z zakresu pracy, zmian podobnych do tych, które są planowane przy rozwodach rodziców małoletnich dzieci? Mam na myśli oczywiście to by przed pierwszą rozprawą przewodniczący wzywał strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji.
O tym, że są to zagadnienia wymagające analizy i podjęcia działań, świadczą chociażby liczby. Odsetek spraw sądowych, w których strony skierowano do mediacji po udziale w spotkaniu informacyjnym, na przestrzeni trzech lat wzrósł o niemal 10 proc. w stosunku do liczby spraw, w których przeprowadzono spotkanie informacyjne, ale do mediacji nie doszło. Obserwacja postępowań, których elementami były takie spotkania, pozwala jednak zauważyć, że w niektórych sprawach strony występują o mediację także na późniejszych etapach, mimo że początkowo nie wyrażały na nią zgody. Obecnie obowiązujące uregulowania, przyznające sądowi możliwość skierowania sprawy na spotkanie informacyjne, wymagają wzmocnienia przez wprowadzenie obowiązkowego kierowania stron na spotkanie informacyjne w sprawach, o których Pani Redaktor wspomniała. Jestem przekonany, że taki kierunek zmian przyczyni się do sprawniejszego kierowania spraw do mediacji, zwiększy liczbę spraw rozpatrywanych w tym trybie oraz skróci czas postępowań sądowych. I przede wszystkim przyczyni się do obniżenia poziomu konfliktu dla dobra dzieci rozwodzących się małżonków.
WZORY DOKUMENTÓW w LEX:
- Umowa o mediację - WZÓR >
- Zgoda na mediację - WZÓR >
- Pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach podejrzanego w postępowaniu karnym - WZÓR >
- Wniosek o skierowanie sprawy do mediacji - WZÓR >
- Monolog mediatora - WZÓR >
Wśród mediatorów, ale też i sędziów, pojawiają się głosy, że być może warto rozważyć obowiązkową mediację w sprawach, cywilnych albo chociaż w ich części. To dobry kierunek?
Kwestia mediacji obligatoryjnych pojawia się w dyskusji publicznej coraz częściej i ma wielu zwolenników, lecz także przeciwników. Dlatego Ministerstwo Sprawiedliwości stara się podążać drogą, która wydaje się rozwiązaniem pośrednim. Mam tu na myśli zmiany legislacyjne wprowadzające obowiązkowe kierowanie stron na spotkanie informacyjne jeszcze przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę. Warto jednak podkreślić, że mediacja jest już obecna w procedurze cywilnej w bardzo szerokim zakresie. Po pierwsze sąd jest zobowiązany dążyć do ugodowego załatwienia każdej sprawy, w której zawarcie ugody jest dopuszczalne – szczególnie poprzez nakłaniania stron do mediacji. Po drugie już na posiedzeniu przygotowawczym (wprowadzonym w 2019 r.) strony są nakłaniane do pojednania, znów w szczególności w drodze mediacji. Przewodniczący może w tym celu poszukiwać ze stronami polubownych rozwiązań, wspierać zainteresowanych w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać skutki (także finansowe) i sposoby rozwiązania konfliktu. Rola sędziego w koncyliacyjnym rozwiązywaniu sporów została zatem w tym obszarze znacznie wzmocniona. Również na rozprawie sąd został zobowiązany do informowania stron o możliwości zawarcia ugody, także w drodze mediacji. Z kolei w sprawach gospodarczych przedsiębiorcy najczęściej korzystają z instytucji zawezwania do próby ugodowej. Skuteczne zachęcanie społeczeństwa do korzystania z polubownych metod rozwiązywania sporów jest procesem długotrwałym. Dlatego nie wydaje się teraz zasadne wprowadzanie tak kategorycznego rozwiązania jak mediacja obligatoryjna.
Czytaj:
Postępowanie informacyjne w trakcie, a nie przed rozwodem - MS zmienia własny projekt>>
Romanowski: Mediacja ważnym kierunkiem - tam gdzie konflikt, jest przestrzeń do dyskusji>>
Czyli można powiedzieć, że to jeden z tematów „mediacyjnych” na przyszłość?
Stabilność prawa, która gwarantuje stronom poczucie spokoju i bezpieczeństwa, wymaga, aby wszelkie zmiany, w szczególności te nakładające obowiązki na strony procesu, były poprzedzone dogłębną analizą i wprowadzane z rozwagą. Dlatego też mediacji obligatoryjnej mówimy nie tyle „nie”, ile „jeszcze nie teraz”. Ale na pewno warto o tym rozmawiać.
Na jakim etapie są obecnie prace nad Krajowym Rejestrem Mediatorów, czy ruszy – zgodnie z planami – od sierpnia 2023 r.?
Obecnie trwają prace legislacyjne, które pozwolą na wprowadzenie systemu KRM. Zespół Legislacyjny wypracował propozycje zmian poszczególnych aktów prawnych. Realizacja projektu obejmuje przede wszystkim wprowadzenie zmian w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych, nielicznych modyfikacji w Kodeksie postępowania cywilnego, Kodeksie postępowania karnego oraz Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. Powstanie również nowy akt prawny – Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie trybu i sposobu prowadzenia Krajowego Rejestru Mediatorów. Przeprowadzone dotychczas prace w zakresie samego systemu KRM dotyczyły jego architektury; dokonano także analizy przedwdrożeniowej oraz wykonano szereg prac koncepcyjnych. Wykonawca systemu przystąpił do budowy pierwszej, podstawowej wersji, dzięki której powstanie sam rejestr. Następnie rozpoczną się prace nad strukturą mogącą usprawnić pracę pracowników wymiaru sprawiedliwości, umożliwiwszy im bezpośredni kontakt z mediatorami. Uruchomienie rejestru planowane jest na III kwartał 2023 r.
Czytaj w LEX: Mendrek Aneta - Jurysdykcja krajowa w sprawach o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem >>>
Czytaj w LEX: Kalisz Anna, Mediacja jako instrument realizacji celów partykularnych i uzupełnienie wymiaru sprawiedliwości >>>
KRM wraz z procedurą walidacji w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji jest szansą na uporządkowanie rynku mediacji?
Jestem przekonany, że uruchomienie systemu KRM pozwoli na uporządkowanie rynku mediacji w Polsce. Listy stałych mediatorów prowadzone przez prezesów sądów okręgowych zastąpi jedna, ogólnopolska i elektroniczna lista. Na wniosek wpisanego na nią zawodowca, składany za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, w Rejestrze będzie zamieszczana informacja o prowadzeniu przez niego mediacji. Dzięki temu, sprawy nie będą kierowane do „nieaktywnych” specjalistów.
Czy – tak jak wcześniej zapowiadano – do KRM wpisani zostaną wszyscy stali mediatorzy? I czy jednak rozważana jest w przyszłości, a jeśli tak, to w jakim zakresie, weryfikacja umiejętności mediatora? Czy może wystarczający będzie certyfikat uzyskany w ramach ZSK?
Wszyscy wpisani obecnie na listach stałych mediatorów będą też wpisani do KRM pod warunkiem, że spełnią wymagania wskazane w znowelizowanych przepisach. Jednak od razu uspokajam, że wymagania do wpisu się nie zmienią. Prezesi sądów będą zwracać się do mediatorów o przekazanie właściwych dokumentów w wyznaczonym terminie. Dopiero na dalszym etapie, na podstawie złożonych dokumentów i przy spełnieniu pozostałych warunków, prezes sądu okręgowego będzie podejmował decyzję o wpisie danej osoby do KRM. Trudno teraz przewidzieć, czy zaistnieje potrzeba zmian legislacyjnych w zakresie wpisu i wymagań stawianych mediatorom. To wszystko będzie przedmiotem długofalowych analiz. W związku z licznymi pytaniami i przy okazji poruszenia przez Panią Redaktor tego tematu chcę podkreślić, że certyfikat ZSK na pewno nie będzie warunkiem wpisu. Przepisy potraktują go na równi z innymi dokumentami poświadczającymi wiedzę i umiejętności mediatora.
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
To jeszcze dopytam, jakie warunki będą musieli spełniać nowi mediatorzy, by mogli znaleźć się w KRM?
Osoby chcące uzyskać wpis do KRM będą zobowiązane złożyć wniosek o wpis – jak już wspomniałem, wniosek będzie przygotowany w formie specjalnego formularza. Do tego konieczne będzie złożenie m. in. oświadczenia o niekaralności oraz dokumentów wskazujących na posiadanie wiedzy i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji. Wymogi wpisu nie zmienią się w najbliższym czasie, zatem kandydaci na mediatorów mogą spać spokojnie. W związku z tym, że KRM ma być bazą wszystkich mediatorów – zarówno tych prowadzących mediacje ze skierowania sądu, jak i kierujących sprawami pozasądowymi – wniosek o wpis do rejestru będzie mógł, ale nie będzie musiał, złożyć także mediator, który prowadzi mediacje pozasądowe. To nowość, ponieważ obecnie funkcjonujące listy stałych mediatorów skupiają wyłącznie mediatorów prowadzących mediacje sądowe.
Sprawdź w LEX: Informacja o próbie mediacji lub pozasądowego rozwiązania sporu jako brak formalny pozwu - LINIA ORZECZNICZA >>>
Czytaj w LEX: Mediacje i postępowanie ugodowe w sprawach cywilnych i gospodarczych >>>
Czytaj w LEX: Mediacja w postępowaniu administracyjnym >>>
A może w takim razie powinno ulec zmianie kształcenie mediatorów, a jeśli tak, to w jakim zakresie?
Z myślą o przyszłej „kadrze mediatorów” widzimy potrzebę wprowadzenia minimalnych wymogów dotyczących zarówno programu szkoleń, jak i stażu mediacyjnego. Wyraźne wytyczne powinny dotyczyć także ośrodków szkoleniowych i trenerów. Wszystko po to, by zagwarantować wysoką jakość szkoleń, a w konsekwencji mediacji. Obecnie Społeczna Rada ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości pracuje nad standardami szkoleń dla mediatorów. Mam nadzieję, że wkrótce zobaczymy efekt podjętego wysiłku i zaangażowania jej członków. Jednocześnie należy podkreślić, że w obecnie w Polsce nie jest prowadzona systemowa kontrola jakości szkoleń mediacyjnych oraz poziomu usług świadczonych przez mediatorów. To kolejna rzecz, którą chcemy zmienić.
Często – w dyskusji publicznej – poruszana jest też kwestia weryfikacji umiejętności mediatorów. Czy powinny zostać wprowadzone w tym zakresie dodatkowe narzędzia? A może nie jest to konieczne? Co w sytuacji, kiedy np. pojawią się zarzuty wobec pracy konkretnego mediatora? Czy i w jaki sposób będzie on usuwany z KRM?
Proces wykreślenia mediatora z listy będzie w swych założeniach wyglądał dokładnie tak jak dotychczas. Obecnie brak jest jednak systemu umożliwiającego weryfikację osób wpisanych na listy stałych mediatorów prowadzone przez prezesów sądów okręgowych oraz listy mediatorów i ośrodków mediacyjnych. Utrudnia to ich wykreślanie z tych list; czyni też kłopotliwym prowadzenie postępowań dyscyplinarnych wobec mediatorów, którzy np. dopuścili się rażących uchybień w wykonywaniu obowiązków. Ma to związek z brakiem ścisłych regulacji dotyczących zasad odpowiedzialności zawodowej. Intensywnie myślimy o wprowadzeniu obowiązku ustawicznego kształcenia mediatorów oraz stworzeniu czegoś na wzór Kodeksu Etycznego Mediatora. Jak widać, pomysłów jest sporo. Liczę, że chociaż część z nich zyska aprobatę środowiska i doczeka się realizacji.
Czy równocześnie uruchomiona zostanie też możliwość dwustronnej e-komunikacji między sądem a mediatorem?
Tak, istotną zaletą systemu będzie umożliwienie w nim pracy zarówno sądom, sędziom, jak i mediatorom. Przez system mediatorzy będą mogli wymieniać się z pracownikami sądów dokumentacją, wnioskować o wgląd do akt sprawy, edytować swoje podstawowe dane, przekazywać informacje o nieprowadzeniu mediacji i dokonywać wielu innych czynności. W module systemu obsługiwanym przez sądy okręgowe możliwe będzie przeglądanie zaangażowania mediatorów w sprawach, odbiór składanych przez nich dokumentów, przeglądanie ich terminarza oraz wysyłanie do nich zbiorowej korespondencji.
Czytaj w LEX: Bojarski Adam - Podatek dochodowy od osób fizycznych jako czynnik zniechęcający do mediacji >>>
Czytaj w LEX: Zbieżność zasad leżących u podstaw mediacji w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych oraz sądowoadministracyjnych >>>
A jeśli chodzi o platformę online?
Obecnie nie są planowane prace nad uruchomieniem platformy do mediacji online, choć nie jest wykluczone, że będzie to kolejna funkcjonalność, która zostanie uwzględniona w wykazie prac związanych z utrzymaniem systemu.
Relacja mediator – sędzia - czy coś powinno się w tym zakresie zmienić?
Sędziowie koordynatorzy ds. mediacji w ramach obchodów Tygodnia Mediacji i Międzynarodowego Dnia Mediacji organizują spotkania umożliwiające wymianę doświadczeń obydwu środowisk. Również w ramach projektu przewidzieliśmy spotkania mediatorów z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości, panele dyskusyjne oraz seminaria. Zapewniliśmy miejsce i czas na dyskusję, wymianę poglądów, poznanie się. Teraz do samych zainteresowanych należy wykorzystanie tej szansy. Jeśli zaś chodzi o młodych: system KRM ma umożliwić prowadzenie mediacji także nowym mediatorom.
A gdybyśmy mogli wskazać najważniejsza wyzwania związane z rozwojem mediacji w Polsce?
Ministerstwo Sprawiedliwości wyznaczyło sobie cztery główne cele dotyczące rozwoju mediacji w Polsce. Jest to profesjonalizacja i specjalizacja mediatorów oraz czynności mediacyjnych, upowszechnienie mediacji i idei sprawiedliwości naprawczej, edukacja dzieci i młodzieży oraz – last but not least - działania promocyjne. Poza realizowanymi lub już zrealizowanymi projektami Ministerstwo Sprawiedliwości stale dąży do stworzenia prawa umożliwiającego szerokie zastosowanie mediacji w postępowaniach sądowych. To odpowiedź na potrzeby zgłaszane przez środowisko oraz szansa na wzmocnienie pozycji polubownego rozwiązywania sporów. Podejmowane działania będą zmierzały do zwiększenia roli tej drogi jako skutecznego sposobu rozwiązywania konfliktów. Mamy nadzieję, że program pomoże kształtować właściwe postawy społeczne obywateli oraz zachęci ich do dialogu i wzajemnego zrozumienia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
