To jedna ze zmian zawarta w pakiecie zmian wprowadzających nowe narzędzia natychmiastowej izolacji sprawcy przemocy (projekt UD297) - zakazy dla stosującego przemoc: zbliżania się do osoby pokrzywdzonej, kontaktowania się z nią i przebywania w miejscu, w którym np. pracuje. Jak informuje samo Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadzane rozwiązanie to też efekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z 25 października 2012 r., ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującą decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW obliguje państwa członkowskie do zapewnienia, by ofiary poddano na czas indywidualnej ocenie w celu ustalenia szczególnych potrzeb w zakresie ochrony i określenia, czy i w jakim zakresie skorzystałyby w trakcie postępowania karnego ze specjalnych środków przewidzianych w jej art. 23 i 24. Mowa w nich m.in. o:
- przesłuchaniach w zaprojektowanych lub przystosowanych do tego celu pomieszczeniach;
- prowadzonych przez lub z udziałem specjalistów, odpowiednio przeszkolonych do tego celu;
- przez te same osoby, chyba że jest to sprzeczne z właściwym funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości.]
Czytaj: Za przemoc nie tylko na bruk - będzie zakaz zbliżania się i kontaktu z pokrzywdzonymi>>
Specjalne warunki przesłuchań
Zmienić ma się kodeks postępowania karnego. Proponuje się m.in. dodanie art. 185e, zgodnie z którym pokrzywdzonego będącego osobą z niepełnosprawnością intelektualną przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz, chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga przesłuchania, lub gdy sąd, działając z urzędu lub na wniosek, uzna to za konieczne dla obrony oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.
Takie przesłuchanie ma być przeprowadzone przez sąd na posiedzeniu, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć w nim udział w przesłuchaniu. Ważne, że w przesłuchaniu ma uczestniczyć biegły psycholog posiadający wiedzę na temat funkcjonowania osób z niepełnosprawnością intelektualną, a jeśli pokrzywdzony ma problemy z komunikacją werbalną, przesłuchanie przeprowadza się przy wykorzystaniu komunikacji alternatywnej i wspomagającej, którymi posługuje się pokrzywdzony. W projekcie zapisano, że jeżeli jest to konieczne w przesłuchaniu bierze udział biegły posiadający wiedzę w zakresie komunikacji alternatywnej lub wspomagającej. Dodatkowo takie przesłuchanie ma być przeprowadzone w przyjaznych pokojach przesłuchań - w których przesłuchiwane są też dzieci pokrzywdzone przestępstwami, chyba że sąd uzna, że powinno się to odbyć w innym miejscu.
Ministerstwo idzie dalej
Ministerstwo pierwszą wersję projektu zresztą poprawiło. Wprowadzony został m.in. kwestionariusz oceny potrzeb pokrzywdzonego – który ma umożliwić ustalenie właściwości i jego warunków osobistych oraz rodzaju i rozmiaru ujemnych następstw popełnionego na jego szkodę przestępstwa.
Co więcej poszerzono krąg osób, które mają być przesłuchane w przyjaznym trybie – 185e k.p.k. Artykuł ma obejmować zarazem pokrzywdzonych i świadków:
- przed pierwszym przesłuchaniem osoba, przesłuchiwana w trybie 185e, otrzyma informacje co do przebiegu, sposobu i warunków przesłuchania. Wzór informacji może zawierać graficzne przedstawienie przebiegu, sposobu i warunków przesłuchania (będziemy chcieli umieścić piktogramy);
- przesłuchania w trybie określonym. 185e będzie przeprowadzane w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą. Będzie mogło być przeprowadzone także w innym miejscu, jeżeli uwzględnia to indywidualne potrzeby świadka (to postulat organizacji pozarządowych, by dostosować miejsce przesłuchania do potrzeb osoby przesłuchiwanej, a może się zdarzyć tak, że nie będzie mogła przybyć do siedziby sądu).
Dalej wzory pisemnych pouczeń mają być sformułowane, tak by były zrozumiałe przez osoby niekorzystające z pomocy obrońcy lub pełnomocnika, osoby nieporadne ze względu na wiek lub stan zdrowia (a wiec z niepełnosprawnościami, starsze itp. będą językiem prostym). Niezależnie od pisemnego pouczenia, osobom tym zostanie zapewniony dostęp do wyjaśnień co do zakresu ich uprawnień i obowiązków oraz sposobu i warunków przesłuchania, w tym poprzez umieszczenie wzoru wyjaśnień na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Wzór pouczenia oraz wyjaśnienia mogą zawierać graficzne przedstawienie zakresu uprawnień i obowiązków oraz sposobu i warunków przesłuchania.
- Tym samym osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze otrzymają pouczenia w języku prostym (tak aby nie były wykluczone) a dodatkowo wyjaśnienia (dokładnie omówione w języku łatwym do czytania i zrozumienia ich prawa i obowiązki, najprawdopodobniej z piktogramami) - informuje resort.
Od trzech do siedmiu razy bardziej narażeni
Agnieszka Tomczewska, sędzia, zastępca dyrektora w Departamencie Spraw Rodzinnych i Nieletnich podczas niedawnej konferencji "Sprawiedliwość w walce z przemocą" organizowanej w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości przez Ministerstwo Sprawiedliwości podkreślała, że chodzi też o uwrażliwienie organów na osoby, pokrzywdzonych z niepełnosprawnościami. - Pokrzywdzonymi przemocą w rodzinie są do siedmiu razy częściej osoby z niepełnosprawnościami, dlatego dla tych, które mają problemy z komunikacją werbalną przygotowujemy przepisy umożliwiające komunikacje metodami wspomagającymi, alternatywnymi tak by mogły złożyć zawiadomienie o przestępstwie, w sposób zrozumiały zakomunikować co się stało, by jej nie traumatyzować, dać im komfort, umożliwić kontakt - mówiła sędzia.
Czytaj też: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie na tle porównawczym >>>
Wskazano to również w uzasadnieniu projektu. - Diagnoza niepełnosprawności intelektualnej zwiększa ryzyko wiktymizacji od trzech do siedmiu razy w porównaniu z populacją ogólną. Osoby z niepełnosprawnością są częściej ofiarami kradzieży, ale przede wszystkim znacznie częściej niż osoby pełnosprawne doświadczają różnych form przemocy. Szczególnie niepokojące są wskaźniki wiktymizacji seksualnej oraz to, że przestępstwa te są popełniane wielokrotnie w grupach znajdujących się w różnych przedziałach wiekowych i w różnych środowiskach oraz że w większości przypadków nie są zgłaszane - dodano.
Sędzia Tomczewska poinformowała, że wzmocnieniem proponowanych rozwiązań mają być też dwa rozporządzenia - jedno dotyczące zmian w regulaminie urzędowania sądów powszechnych, drugie przyjaznych pokojów (chodzi m.in. o ich kontrolę). W przypadku pokrzywdzonych z niepełnosprawnością, w tym intelektualną, ale też dla dzieci mają być opracowane pouczenia graficzne. Z kolei jeśli chodzi o dzieci i osoby pokrzywdzone przemocą seksualną ma być przeprowadzana rozmowa wstępna z biegłym psychologiem, który w sytuacjach traumy ma poprzez techniki relaksacyjne obniżać poziom stresu.
Czytaj: Wiceminister Romanowski: Domykamy system ochrony tych, którzy doznają przemocy domowej >>
RPO ma zastrzeżenia - potrzebne uzupełnienie
Rzecznik Praw Obywatelskich w opinii do projektu wskazywał, że wprowadzane rozwiązania, choć są dobrym kierunkiem, wymagają dalszego uzupełnienia z perspektywy potrzeb osób z innymi rodzajami niepełnosprawności. Zaznacza, że niniejsza problematyka była również analizowana przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami w 2018 r. i zdaniem Komitetu dziewczynki oraz kobiety z niepełnosprawnościami są niewystarczająco chronione przed przemocą ze względu na luki w przepisach dotyczących przemocy i niepełnosprawności, i nie mają dostępu do skutecznego systemu zwalczania przemocy, w tym możliwości skutecznego dochodzenia w przypadku przemocy, ani dostępu do wsparcia w przypadku doznania przemocy.
- Komitet zachęcał również Polskę do ustanowienia zobowiązań prawnych i szczególnych rozwiązań w zakresie ochrony osób z niepełnosprawnościami będących ofiarami przemocy, zwłaszcza kobiet z niepełnosprawnościami. Zaproponowane formy pomocy i wsparcia powinny być więc dostosowane do wieku, płci i niepełnosprawności - punktuje.
Niepokój Rzecznika wzbudza fakt, że kwestie te mają być uwzględnione w rozporządzeniu dotyczącym przesłuchania pokrzywdzonego i świadka. - Wymóg przekazywania informacji w sposób zrozumiały powinien jednak obejmować wszelkie działania organów władzy publicznej od momentu pierwszego kontaktu z właściwym organem i podczas jakichkolwiek dalszych niezbędnych kontaktów z nimi. Jednocześnie należy uwzględnić potrzebę towarzyszenia wybranej przez ofiarę osoby w pierwszym kontakcie z właściwym organem, gdy ofiara wymaga pomocy w rozumieniu lub byciu rozumianą. Odpowiednie działania nie powinny być podejmowane dopiero po złożeniu wniosku na podstawie art. 30 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami - podkreśla RPO.
Czytaj też: Zadania jst związane z zapewnianiem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami >>>
Rzecznik wskazuje też, że brakuje mu rozwiązań dotyczących osób z niepełnosprawnością w przepisach regulujących narzędzia do natychmiastowej izolacji sprawcy - jako przykład podaje możliwość telefonicznego zawiadomienia wnioskodawcy oraz uczestników sprzeciwiających się wydaniu rzeczy o dopuszczalnych sposobach złożenia wyjaśnień. - W przypadku osób głuchych i słabosłyszących zawiadomienia telefoniczne są wykluczające i mogą w konsekwencji pozbawić je prawa do uczestnictwa w postępowaniu sądowym. Należy wskazać na dodatkowe możliwości poinformowania uczestników postępowania w sposób dla nich zrozumiały, np. w formie wiadomości mailowej z nagraniem zawiadomienia w polskim języku migowym. Podobnie w przypadku doręczania odpisu nakazu, zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu osobie stosującej przemoc w rodzinie oraz osobie dotkniętej tą przemocą należy upewnić się, że adresat nie jest osobą z niepełnosprawnością wzroku i będzie mógł zapoznać się z dostarczanym pismem - zaznacza Rzecznik.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
