Na problem zwracają uwagę i sędziowie, i adwokaci. Zmiana zasad orzekania kary łącznej poprzedzona została przez przepisy przejściowe, które w założeniu ustawodawcy miały rozstrzygać, który porządek prawny należy stosować w przypadku, gdy kary orzeczone zostały zarówno  przed, jak i po zmianie kodeksu karnego. Stosownie do art. 81 tarczy 4.0 dotychczasowe przepisy stosuje się więc do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Analogicznie, przepisy "nowe" stosuje się do kar prawomocnie orzeczonych po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy.

- Problem w tym, że ustawa nie określa, co należy uczynić w przypadku, gdy kary orzeczono przed i po dniu wejścia nowelizacji. A taka sytuacja wystąpić może choćby w sytuacji, w której dwa wyroki skazujące uprawomocniły się odpowiednio 10 czerwca i 30 czerwca 2020 roku - mówi serwisowi Prawo.pl sędzia Arkadiusz Krupa z Sądu Rejonowego w Łobzie.

Czytaj: Pod hasłem COVID-19 zmieniona kara łączna>>

Gdzie kodeks nie może, tam tarcza pomoże

Tarcza antykryzysowa 4 wzbudziła dużą dyskusję wśród prawników m.in. dlatego, że wprowadzono nią część przepisów z noweli Kodeksu karnego, który jeszcze w czerwcu 2019 r. prezydent skierował do Trybunału Konstytucyjnego. Ten ostatecznie uznał - już po wejściu w życie Tarczy 4 - że prace nad tamtą nowelą były niezgodne z konstytucją. Niezależnie od tego, zmiany dotyczące kary łącznej weszły do porządku prawnego, wraz z rozwiązaniami... antycovidowymi. 

Czytaj w LEX: Tarcza 4.0 a zmiany w regulacjach dotyczących kary łącznej >

Co do zasady, przywrócono model sprzed lat - chwalony przez część obrońców, a krytykowany przez sędziów. Skomplikowany i łatwy do podważenia - jak oceniali choćby eksperci RPO. Zmiany objęły art. 85, 86, 89 i 91 Kodeksu karnego. Przewidują one, że jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu - sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.

Czytaj w LEX: Reguły intertemporalne a instytucja kary łącznej w tarczy 4.0 >

Kara łączna - jak zapisano - ma zostać wymierzona w granicach powyżej najwyższej z kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości. Zmiany dotyczące kary łącznej mają być stosowane w przypadku sprawców, którzy popełniają dwa lub więcej ciągów przestępstw - wydaniu wyroku łącznego ma nie stać na przeszkodzie fakt, że poszczególne kary wymierzone za należące do ciągu przestępstwa lub zbiegające się przestępstwa - zostały już w całości albo w części wykonane. 

Czytaj w LEX: Popełnienie przestępstwa w czasie odbywania kary jako negatywna przesłanka kary łącznej >

 

Luka utrudnia sędziom prace 

Problem tkwi jednak w przepisie przejściowym. - Sprawa jest prosta w sytuacji, gdy wszystkie kary jednostkowe orzeczone w stosunku do sprawcy stały się prawomocne przed wejściem w życie przepisów określających nowe zasady orzekania kary łącznej, tj. przed 24 czerwca 2020 r., a także wówczas, gdy wszystkie kary jednostkowe orzeczone w stosunku do sprawcy stały się prawomocne po wejściu w życie tych przepisów. W tym pierwszym przypadku zastosowanie znajdą przepisy odnoszące się do łączenia kar w brzmieniu obowiązującym przed tą datą, natomiast w tym drugim przypadku – w brzmieniu obowiązującym od 24 czerwca - mówi dr Michał Zacharski, adwokat z kancelarii Dubois i wspólnicy. 

Zobacz procedurę w LEX: Orzekanie kary łącznej z urzędu >

I wskazuje, że trudno jednak powiedzieć, czy można (a jeśli tak, to na jakich zasadach) połączyć dwie lub więcej kar jednostkowych wymierzonych sprawcy, który wszystkie czyny zabronione popełnił przed wejściem w życie tarczy 4.0 i przed zapadnięciem pierwszego, choćby nieprawomocnego wyroku, jeżeli co najmniej jedna z kar jednostkowych została prawomocnie orzeczona przed 24 czerwca 2020 r. i co najmniej jedna została prawomocnie orzeczona w tym dniu albo po tej dacie. 

Zobacz procedurę w LEX: Orzekanie kary łącznej na wniosek >

Marcin Ajs, adwokat, członek zespołu prawa karnego gospodarczego kancelarii Bird & Bird dodaje, że gdyby stosować wykładnie literalną i opierać się jedynie na tym co ustawodawca wskazał, wprowadzając przepisy intertemporalne, nie można by było tych kar łączyć, bo rozróżniono tylko dwie sytuacje. - W przypadku wyroków prawomocnych wydanych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, a po wejściu w życie - nowe - dodaje. 

 

Sądy internetowe i przyszłość wymiaru sprawiedliwości ebook

Richard Susskind

Sprawdź  

Intencja ustawodawcy - prawdopodobnie inna

Mec. Zacharski wskazuje jednak, że brak jest uzasadnienia dla takiego rozwiązania, skoro czas uprawomocnienia się wyroku w postępowaniu karnym – będący zastosowanym przez ustawodawcę kryterium, które wyznacza stan prawny – jest w dużej mierze sprawą losową, niezależną od oskarżonego. 

- Może się przecież zdarzyć, że jedynie przypadek zdecyduje, czy wymierzone prawomocnie kary jednostkowe zostaną objęte węzłem kary łącznej, czy też nie - mówi. 

Zwraca na to uwagę także sędzia Krupa. - Przyjęta metoda regulacji nie wskazuje, aby intencją ustawodawcy było uchylenie przepisów pozwalających na wydawanie wyroku łącznego. Wydaje się być racjonalnym oczekiwanie, że w takiej sytuacji używa się w sposób jednoznaczny sformułowania wyłączającego stosowanie danej regulacji. Dodać należy, że historia legislacji zna takie przypadki. Poza tym posłużenie się liczbą mnogą (ustawę stosuje się do kar) pozwala na interpretację, że intencją ustawodawcy było odniesienie się do zbiegu skazań odpowiednio pod rządami starego, jak i nowego porządku prawnego - mówi. 

Dodaje jednak, że powstaje pytanie, jaki porządek prawny należy stosować w przypadku skazań zapadłych pod rządami dwóch porządków prawnych. - Jest to o tyle istotne, że w całkowicie odmienny sposób pojmują one istotę i zasady łączenia kar i może dochodzić do sytuacji, w której ta sama sytuacja prawna, te same skazania, w zależności od tego, jaki porządek prawny przyjmiemy, będzie dawał lub nie dawał możliwości wydania wyroku łącznego - wskazuje sędzia. To z kolei może diametralnie różnie kształtować sytuację prawną skazanego.

Czytaj: Karne e-rozprawy możliwe, ale z ich realizacją nadal problemy>>

Ratunkiem zasada równości, ale potrzebna też nowelizacja

To z kolei - w ocenie mec. Zacharskiego - oznacza, że wykładnia literalna art. 81 ust. 1 i 2 Tarczy 4.0 może pozostawać w kolizji z konstytucyjną zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP).

- Rozwiązaniem, które eliminowałoby wykluczenie łączenia kar orzeczonych prawomocnie przed wejściem w życie tarczy 4.0 z karami orzeczonymi prawomocnie po jej wejściu w życie, byłoby wprowadzenie przez ustawodawcę przepisu analogicznego do art. 19 ust. 1 in fine nowelizacji z 20 lutego 2015 r., z pewną modyfikacją zapewniającą zgodność regulacji z konstytucyjną zasadą równości. Wówczas, pozostawiając art. 81 ust. 1 i 2 tarczy 4 bez zmian, ustawodawca mógłby dodać do tego artykułu kolejną jednostkę redakcyjną tekstu prawnego - mówi mecenas. 

Jego zdaniem taki przepis mógłby brzmieć następująco: "Jeśli zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy rozdziału IX ustawy zmienianej w art. 38 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, jednakże przepisy te należy stosować w brzmieniu dotychczasowym, jeżeli są względniejsze dla sprawcy. W braku wyraźnej regulacji trzeba odwołać się do reguł wykładni".

Prawnicy wskazują, że w obecnej sytuacji, prawidłową treść normy należy ustalić, stosując wykładnię prokonstytucyjną. - Zauważmy, że gdyby ustawodawca nie wprowadził do tarczy 4 przepisów art. 81 ust. 1 i 2, wyboru stanu prawnego dokonywałby sąd jedynie na podstawie ustalenia, która ustawa jest względniejsza dla sprawcy w konkretnej sytuacji, zgodnie z ogólną regułą intertemporalną z art. 4 par. 1 k.k. - mówi mec. Zacharski. 

- W prawie karnym, co do zasady, jeśli wprowadzamy szczególne przepisy intertemporalne to one wyłączają stosowanie reguł ogólnych z artykułu 4 Kodeksu karnego. A przypomnijmy, mówi on o stosowaniu, co do zasady, ustawy nowej, chyba że ustawa obowiązująca uprzednio jest korzystniejsza dla sprawcy. Tutaj wydaje się, że skoro ustawodawca w Tarczy 4 nie przewidział możliwości orzeczenia kary łącznej w opisanym wyżej stanie faktycznym, to racjonalne byłoby stosowanie tego artykułu i uwzględnianie możliwość wydania wyroku łącznego w oparciu o przepisy korzystniejsze dla podsądnego - kwituje mec. Ajs.

Zobacz w LEX: Zmiany w regulacjach dotyczących kary łącznej wprowadzone tarczą 4.0 - nagranie ze szkolenia >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.