Patrycja Rojek-Socha: Jak w tym momencie wygląda kwestia dostępności m.in. sądów dla osób z niepełnosprawnościami? Od lat podnoszono, że problemem są m.in. same budynki, stare, niedostosowane, z wąskimi klatkami czy windami. Czy to się poprawiło?
Marcin Romanowski: Ostatnie badania dostępności podmiotów publicznych, przygotowane na zlecenie Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, pokazały że większość z nich nadal jest niedostosowana do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, a w szczególności osób z niepełnosprawnościami. Mimo, że ogólny wskaźnik dostępności (poziom dostępności architektonicznej, informacyjno-komunikacyjnej i cyfrowej) dla sądów i trybunałów wyniósł 0,54 i jest znacząco wyższy od średniej krajowej dla budynków użyteczności publicznej (ten wynosi 0,41) nie jest to wynik w pełni zadowalający. Można zaobserwować, że poziom dostępności architektonicznej wzrasta każdego roku proporcjonalnie do poziomu świadomości na temat potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Kwestie związane z jej zapewnianiem niewątpliwie budzą najwięcej obaw po stronie podmiotów publicznych. Ma to związek z koniecznością podjęcia skomplikowanych prac modernizacyjnych oraz poniesienia wydatków inwestycyjnych, które nie zawsze jest możliwe w krótkim horyzoncie czasowym. Dlatego też tak ważna jest, w kontekście dostępności architektonicznej, edukacja pracowników podmiotów publicznych. Powinni mieć świadomość nie tylko reagowania i zapewniania dostępności „tu i teraz”, ale również planowania odpowiednich wydatków, czy też zakupów z uwzględnieniem obecnych i przyszłych potrzeb obywateli - interesariuszy sądów powszechnych.
Czytaj: Sądy będą dostępniejsze dla niepełnosprawnych, sędziowie poćwiczą na symulatorach>>
Czytaj w LEX: Zadania jst związane z zapewnianiem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami >>>
Co w takim razie, jest obecnie największym wyzwaniem w tym zakresie?
Wyzwań jest wiele. Myślę, że najważniejsze, i jednocześnie najtrudniejsze, będzie zapewnienie dostępu pozbawionego barier rozumianych nie tylko jako eliminacja przeszkód fizycznych, ale w szczególności nawyków wynikających z ludzkiej świadomości. Mam na myśli przyjmowane często wobec osób z niepełnosprawnościami postawy, zachowania, ale również brak wiedzy odnośnie potrzeb lub sposobu komunikacji z osobą o szczególnych potrzebach. Musimy pamiętać, że wdrażanie dostępności jest z jednej strony przedsięwzięciem długofalowym powiązanym z wysiłkiem instytucjonalnym, z drugiej zaś strony to od nas samych oraz naszej świadomości i chęci zależy tworzenie sądownictwa pozbawionego barier oraz społeczeństwa równych szans i możliwości, w którym każda jednostka będzie miała zapewniony dostęp do sądu nie tylko w sensie prawnym, ale także faktycznym – „fizycznym”.
Pomóc w tym – przypomnijmy – ma projekt „Zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami” realizowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020. Jakie są jego założenia i na jakim jest etapie?
Głównym celem projektu jest zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami poprzez zwiększenie dostępności architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej do sądów, jak również podniesienie kompetencji pracowników wymiaru sprawiedliwości w zakresie wiedzy związanej z potrzebami tych osób. W ramach projektu prowadzone są szkolenia dla kadr sektora wymiaru sprawiedliwości, których tematyka skupia się wokół praw i potrzeb osób z niepełnosprawnością, w tym komunikacji z nimi. Poprzez instalację urządzeń i wykonanie prac adaptacyjno-budowlanych, umożliwiających samodzielne korzystanie z obiektów przez osoby z niepełnosprawnościami zwiększymy z kolei poziom dostępności architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej w 35 sądach wybranych do projektu.
Czytaj w LEX: Zapewnianie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w urzędach gmin w województwie podlaskim – aspekty finansowe i prawne >>>
Czytaj w LEX: Prawna analiza koncepcji dostępności (accessibility) >>>
Jaki jest budżet projektu?
Projekt współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Przewidywany budżet to prawie 35 mln zł, z czego 85 proc. to środki unijne, zaś 15 proc. ponad 5,5 mln zł - środki współfinansowania krajowego. Może się wydawać, że to sporo pieniędzy, ale wydatków, a przede wszystkim zidentyfikowanych przez nas obszarów wymagających działania, jest wiele. Staramy się dysponować tymi środkami w taki sposób, aby odpowiedzieć na każdą, albo przynajmniej, większość najpilniejszych oraz możliwych do zrealizowania potrzeb.
Wróćmy do szkoleń. Dla kogo są przeznaczone?
Pomysł organizacji szkoleń narodził się w związku z niskim wskaźnikiem dostępności informacyjno-komunikacyjnej dla sądów i trybunałów, który wynosi 0,37. To pokazało nam, że w projekcie musimy zwrócić szczególną uwagę na poprawę dostępności w tym obszarze. W ramach projektu przeszkolimy 3400 pracowników sądów i 100 przedstawicieli zawodów prawniczych. Łącznie 3500 osób, w tym grup docelowych składających się z kadry zarządzającej sądami powszechnymi, orzeczników (sędziów, referendarzy sądowych, asesorów, asystentów sędziego), koordynatorów do spraw dostępności oraz osób bezpośrednio z nimi współpracujących, pracowników administracyjnych sądów, wybranych pracowników pełniących funkcję osoby wspierającej osoby z niepełnosprawnością, oraz przedstawicieli zawodów prawniczych odpowiedzialnych za szkolenia oraz doskonalenie zawodowe.
Czytaj w LEX: Dostępność Plus - instytucje publiczne dostępne dla wszystkich, czyli walka z barierami architektonicznymi >>>
A założenia?
Poza przekazaniem wiedzy teoretycznej to też jest zdobycie umiejętności praktycznych. Zależało nam, aby szkolenia bazowały na metodzie warsztatowej i tzw. experiential learning model, czyli nauki przez doświadczenie. W czasie dwudniowych szkoleń, w celu zobrazowania i odzwierciedlenia barier, z którymi na co dzień zmagają się osoby z niepełnosprawnościami wykorzystane zostaną m.in. symulatory starości, gogle symulujące zaburzenia wzroku oraz inne urządzenia pozorujące różne rodzaje niepełnosprawności, w tym ograniczenia w poruszaniu się. Z myślą o osobach, które nie mogły wziąć udziału w szkoleniach opracujemy i udostępnimy, na platformie szkoleniowej Ministerstwa Sprawiedliwości, materiały e-learningowe, aby osoby te miały szansę samodzielnego zdobycia wiedzy oraz podniesienia kompetencji.
Ile osób zostało już przeszkolonych?
Od 28 listopada do 15 grudnia 2022 r., a więc w nieco ponad 2 tygodnie przeprowadzono szkolenia dla 600 osób - 300 przedstawicieli kadry zarządzającej sądami powszechnymi – prezesów, wiceprezesów, dyrektorów, ich zastępców oraz osób mających lub mogących mieć kontakt z osobami z niepełnosprawnością w ramach pełnionych w sądach funkcji nadzorczych, administracyjnych i organizacyjnych oraz dla 300 koordynatorów dostępności z sądów powszechnych, jak również pracowników współpracujących z koordynatorami w zakresie wdrażania dostępności w sądach lub mających bezpośredni kontakt z osobami z niepełnosprawnościami w związku z realizowaniem zadań ustawowych polegających na wsparciu osób ze szczególnymi potrzebami w dostępie do usług świadczonych przez dany sąd. Od stycznia 2023 r. zaczynamy szkolenia dla pozostałych 2900 osób. Do końca… planujemy zakończyć realizację zadania.
W ramach projektu 35 sądów ma być wspieranych w zakresie różnego rodzaj prac adaptacyjno- budowlanych. Na jakiej podstawie zostały wyłonione?
Proces wyłaniania sądów rozpoczął się od opracowania przez Zespół Projektowy ankiety służącej do samodiagnozy stanu dostępności sądów. Narządzie to pozwoliło prezesom sądów, jak i dyrektorom sądów apelacyjnych wskazać 5 sądów z obszaru każdej apelacji, które wymagają największego wsparcia (posiadają największe potrzeby w zakresie podniesienia poziomu dostępności). Na podstawie otrzymanych odpowiedzi utworzono listę 55 sądów zakwalifikowanych do udziału w kolejnej fazie projektu. Kolejnym etapem był wybór, w trybie zamówienia publicznego, czterech niezależnych, zewnętrznych wykonawców, którzy przeprowadzili w budynkach ww. sądów profesjonalne audyty dostępności. Audyty te pozwoliły na zidentyfikowanie potrzeb sądów w niemal każdym obszarze dostępności (zarówno w obszarze deficytów odnoszących się do posiadania podstawowego sprzętu do obsługi interesantów z niepełnosprawnościami, np. pętli indukcyjnych, jak i deficytów w obszarze architektonicznym np. brak wind i podnośników). Z kolei przygotowane przez audytorów raporty poaudytowe posłużyły do wybrania przez Zespół Projektowy 35 sądów (najbardziej potrzebujących wsparcia w zakresie zwiększenia dostępności) do dalszej fazy realizacji zadania, tj. do fazy doposażeniowej.
Na czym ma to polegać?
Zespół Projektowy przygotował dla każdego sądu dwustopniową listę doposażenia – ogólną (zawierającą jednorodne urządzenia i usprawnienia) oraz indywidualną (uwzględniającą specyficzne potrzeby danego budynku) możliwe do realizacji w perspektywie czasowej projektu. Doposażenie ogólne będzie polegało na zakupie jednorodnych urządzeń dla wszystkich 35 sądów (pętle indukcyjne, plany tyflograficzne, czyli mapy miejsc tworzone w formie dotykowej dla osób niewidomych i słabowidzących, powiększalniki, itp.) poprzez zbiorcze zamówienie publiczne, które przeprowadzi Sąd Apelacyjny w Krakowie za pośrednictwem Instytucji Gospodarki Budżetowej – Centrum Zakupów dla Sądownictwa. W ramach doposażeń indywidualnych przewidywany jest zakup m.in. wind osobowych, remont pomieszczeń sanitarnych, oznakowania poziome, dostosowanie miejsc parkingowych. Doposażenie to będzie przeprowadzone na podstawie wielostronnych porozumień z poszczególnymi sądami apelacyjnymi i sądami uczestniczącymi w projekcie.
Jednym z celów projektu jest również wypracowanie Modelu Dostępnego Sądu, jak sądy będą z niego korzystać?
Wypracowanie Modelu Dostępnego Sądu (MDS) to jedno z najważniejszych zadań w projekcie. MDS stanowi pewnego rodzaju punkt odniesienia do pozostałych realizowanych działań. Zależało nam, aby stworzyć narzędzie, które umożliwi wdrażanie szeroko rozumianej dostępności w budynkach sądów oraz w ramach organizacji pracy sądów. MDS określa konkretne wymogi, jakie powinien spełniać budynek sądu, na każdym z trzech poziomów dostępności (minimalnym, średnim i maksymalnym) w zakresie m.in. dostosowania architektonicznego, komunikacji poziomej i pionowej, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i korzystania z nich, organizacji ciągów komunikacyjnych i ich oznakowania, dodatkowego wyposażenia ułatwiającego orientację w budynku oraz rozwiązań dot. należytego przekazu informacji. MDS to wzorzec, wyznacznik standardu, dzięki któremu dany sąd będzie wiedział w jakich obszarach powinien wprowadzić zmiany, modyfikacje lub usprawnienia, aby osiągnąć dany poziom dostępności, a także drogowskaz dla wszystkich sądów powszechnych w procesie wdrażania wytycznych i wymagań z obszaru dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. W ujęciu długofalowym stanowić będzie podstawę do opracowywania założeń bieżących i przyszłych prac z zakresu modernizacji infrastruktury sądowniczej. W trakcie prac nad ostateczną treścią dokumentu, projekt konsultowany był m.in. z Radą Dostępności, której przewodniczy Minister Funduszy i Polityki Regionalnej, z Koordynatorami Dostępności z Sądów Apelacyjnych, poprzez wizje lokalne w sądach, jak również poprzez testowanie MDS na wynikach dotychczasowych audytów dostępności (przeprowadzonych w ramach projektu). Obecnie jesteśmy na końcowym etapie prac.
Czy będą przeprowadzane audyty sądów pod tym względem?
Na zakończenie projektu każdy z 35 sądów dokona ponownego audytu dostępności. Zależy nam, aby sprawdzić, czy wprowadzone – w odpowiedzi na zaobserwowane uprzednio potrzeby sądu – nowe rozwiązania sprawdzają się w praktyce, należycie funkcjonują i satysfakcjonują interesantów. Tak naprawdę to właśnie wyniki tych audytów będą miarą sukcesu projektu. Dodatkowym walorem audytów końcowych będą także ewentualne nowe wskazówki dla sądów w zakresie możliwości wykorzystywania zakupionego sprzętu tak, aby w jeszcze pełniejszym zakresie służył on zapewnianiu realizacji potrzeb osób z niepełnosprawnościami w sądach. Mamy nadzieję, że MDS będzie stanowił odniesienie dla audytów przeprowadzanych przez podmioty zewnętrzne, a także wykorzystywany będzie przez sądy w celu przeprowadzenia wewnętrznej ewaluacji swojej dostępności.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
