18 lipca w Lublinie odbyła się konferencja podsumowująca pilotaż przeprowadzony w jednostkach penitencjarnych z terenu Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie. W dwóch panelach omówiono wyzwania stojące przed mediacją na etapie wykonywania kary i efekty projektu.
Patrycja Rojek-Socha: Sprawiedliwość naprawcza nadal jest w Polsce tematem, o którym nie wiele się mówi. Co stało u podstaw decyzji o takim pilotażu?
Marcin Romanowski: Na początku 2020 roku, rozpoczęliśmy prace nad projektem, który miał być odpowiedzią na potrzeby osób pokrzywdzonych, osób osadzonych, funkcjonariuszy Służby Więziennej, środowiska mediatorów i przyczynić się do ujednolicenia i usystematyzowania organizacji postępowań mediacyjnych na terenie zakładów karnych i aresztów śledczych na terytorium Polski, a także wpłynąć na wzrost zainteresowania sprawiedliwością naprawczą. Jest ona procesem, w którym spotykają się strony związane z konkretnym przestępstwem, aby wspólnie zastanowić się, jak zaradzić jego skutkom i ich następstwom. Jej celem jest naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, w sposób uzgodniony przez ofiarę i sprawcę przestępstwa, w postaci przywrócenia stanu sprzed zdarzenia lub, co jest częstsze, przez zapewnienie ofierze oraz osobom jej najbliższym rekompensaty za popełniony czyn.
W marcu 2020 r. do procesu przygotowania koncepcji projektu włączona została Wyższa Szkoła Kryminologii i Penitencjarystyki - obecnie Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości. W wyniku podjętych działań we wszystkich jednostkach penitencjarnych podległych Dyrektorowi Okręgowemu Służby Więziennej w Lublinie rozpoczęliśmy realizację projektu pod nazwą: Pilotaż programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie, finansowanego z Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.
Czytaj: Mediacja po wyroku - skazani chętni, ale brakuje przepisów >>
WZORY DOKUMENTÓW:
- Umowa o mediację - WZÓR >
- Zgoda na mediację - WZÓR >
- Pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach podejrzanego w postępowaniu karnym - WZÓR >
- Wniosek o skierowanie sprawy do mediacji - WZÓR >
- Monolog mediatora - WZÓR >
Jakie były założenia projektu?
Jest to pierwszy, na taką skalę, projekt, który umożliwia osobom pozbawionym wolności udział w mediacji jako formie rozwiązywania konfliktów i sporów (będących następstwem przestępstwa). Jego głównym założeniem było zmniejszenie powrotności do przestępstw oraz poprawa sytuacji osób pokrzywdzonych przestępstwem. Projekt kładł nacisk na wsparcie i rozwój systemu pomocy dla osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz skuteczną readaptację skazanych. Proces karny skupiony był dotychczas wyłącznie na sprawcy i przestępstwie. Dzięki sprawiedliwości naprawczej dopuszczono do niego ofiarę przestępstwa. Zwrócono uwagę, że często nie jest możliwe zrealizowanie celów postępowania, jeżeli właściwym stronom konfliktu nie stworzy się możliwości porozumienia, dojścia do źródeł przestępstwa, zrozumienia motywów postępowania sprawcy, wyrażenia skruchy. Zrozumiano, że proces karny nie może pomijać rzeczywistych potrzeb ofiary, jej prawa do wpływania na przebieg i rezultat procesu. Stworzenie tej przestrzeni do dialogu umożliwia mediacja.
Czytaj też: Postępowanie mediacyjne jako konsensualne zakończenie postępowania karnego >>>
Czy jednostki penitencjarne, bo nie zapominajmy, że to w nich ma odbywać się mediacja w trakcie odbywania kary, musiały być specjalnie przygotowane?
W ramach realizacji projektu, na terenie jednostek penitencjarnych Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie, przygotowano pokoje mediacji oraz uruchomiono dyżury mediacyjne w dziesięciu jednostkach objętych pilotażem. W czasie dyżurów mediatorzy udzielali zainteresowanym osadzonym informacji o zasadach mediacji, sposobie jej rozpoczęcia i przebiegu, o korzyściach z mediacji oraz roli sprawiedliwości naprawczej. Na potrzeby realizacji tego zadania zawarte zostało porozumienie z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II w Lublinie oraz Centrum Arbitrażu i Mediacji w zakresie: organizowania i prowadzenia spotkań informacyjnych dotyczących polubownych metod rozwiązywania sporów.
Czytaj:
Postępowanie informacyjne w trakcie, a nie przed rozwodem - MS zmienia własny projekt>>
Romanowski: Mediacja ważnym kierunkiem - tam gdzie konflikt, jest przestrzeń do dyskusji>>
Co w takim razie udało się osiągnąć?
Receptą na sukces projektu było podniesienie kwalifikacji kadry. Organizacja w ramach projektu studiów podyplomowych z zakresu mediacji i sprawiedliwości naprawczej umożliwiła przeszkolenie pracowników i funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz kuratorów sądowych. Studia podyplomowe objęły swoim zakresem tematykę związaną z mediacją w perspektywie prawa karnego a także mediacją po wyroku, z uwzględnieniem potrzeb wynikających z pracy obu grup zawodowych. Studia podyplomowe umożliwiły słuchaczom udział w warsztatach oraz konwersatoriach, które pozwoliły na kształtowanie ich umiejętności praktycznych oraz rozszerzanie kompetencji analitycznych potrzebnych w procesie rozwiązywania sporów. Przeszkoliliśmy 80 funkcjonariuszy i kuratorów.
Wszystko to wpłynęło na to, że w ramach projektu przeprowadzono 165 mediacji, z których 146 zakończono ugodą. Oznacza to blisko 90 proc. skuteczność mediacji. Ponadto odbyło się ponad 800 dyżurów, podczas których mediatorzy rozmawiali z osadzonymi ponad 3300 godzin. Dane te są tym bardziej imponujące, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że przez większość czasu realizacji projektu w Polsce utrzymywał się stan epidemiczny. Przeprowadzono również badania, w których udział wzięli m.in. osadzeni. Wyniki badań pokazały nam jak ważny jest ten projekt. Umożliwił on bowiem części osadzonych realizację tego, na czym faktycznie im zależało. Respondenci wskazali, że najważniejsze jest pojednanie z osobą pokrzywdzoną oraz osiągnięcie porozumienia, możliwość poprawy relacji, a także dbałość o wartości takie jak: wolność, szacunek, sprawiedliwość.
Sprawdź też: Rogula Cezary (red.), Zemke-Górecka Agnieszka (red.) "Mediacja w praktyce mediatora i pełnomocnik" >>
Z raportu wynika, że jednym z głównych wyzwań jest brak uregulowania postępowania mediacyjne na etapie wykonywania kary.
Rzeczywiście, w świetle obowiązującego systemu prawa karnego wykonawczego występuje wyzwanie związane z faktycznym przeprowadzaniem postępowania mediacyjnego na etapie wykonywania kary. Mankament ten dotyczy także mediacji w stadium postępowania przygotowawczego lub sądowego w sytuacji, gdy podejrzany lub oskarżony jest tymczasowo aresztowany. Mediacja w takich przypadkach, z oczywistych względów, odbywać się musi na terenie jednostki penitencjarnej. Trudność tej sytuacji polega nie tylko na obowiązku zapewnienia przez władze zakładów karnych i aresztów śledczych odpowiednich miejsc i pomieszczeń. Problematyczne jest także wejście na ich teren mediatora. Na gruncie obowiązującego ustawodawstwa mediator może wejść na teren jednostki penitencjarnej na zasadach ogólnych dotyczących udziału społeczeństwa w wykonywaniu zapadłych orzeczeń opisanych w art. 38 k.k.w., a zatem jako przedstawiciel odpowiedniej instytucji lub innego upoważnionego podmiotu, ewentualnie, tak jak pokrzywdzony, czyli jako osoba, która przyszła na widzenie ze skazanym. Sytuacje takie wymagają jednak zgody dyrektora konkretnej placówki penitencjarnej, która potrzebna jest również na udostępnienie dodatkowego pomieszczenia, w którym będzie można przeprowadzić spotkanie się stron mediacji.
Czytaj też: Gwarancje procesowe przysługujące pokrzywdzonym w praktyce >>>
Można się spodziewać zmian legislacyjnych w tym zakresie?
Z uwagi na to, że aktualnie brak jest szczegółowych unormowań regulujących tryb przeprowadzenia postępowania mediacyjnego na terenie jednostek penitencjarnych cała procedura wydłuża się lub w praktyce jest niemożliwa do wykonania. W tym miejscu należy podkreślić znaczenie pilotażowego programu, dzięki któremu niedogodność związana z brakiem odpowiedniego miejsca oraz sprzętu zostały zniwelowane. Aby upowszechnić ideę mediacji w jednostkach współpracujemy ze Służbą Więzienną. Planujemy podjąć rozmowy dotyczące wypracowania przykładowego programu resocjalizacji w zakresie sprawiedliwości naprawczej – programu przygotowującego do udziału w mediacji, realizowanego przez przeszkolonych w tym zakresie funkcjonariuszy Służby Więziennej (wychowawców bądź psychologów działu penitencjarnego) oraz wprowadzenia zmian w Zarządzeniu nr 19/16 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 14 kwietnia 2016 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów penitencjarnych i terapeutycznych oraz oddziałów penitencjarnych.
Czytaj też: Koszty związane z procesem negocjacji >>>
Na czym miały by one polegać?
Na przyznaniu prawa pierwszeństwa w przyjmowaniu osadzonych kierowanych do terapii w wyniku ugody mediacyjnej oraz wypracowania sposobu zgłaszania się skazanych na dyżur mediatora. Najkrócej ujmując w celu prawidłowego i efektywnego funkcjonowania mediacji na etapie wykonywania kary niezbędne jest stworzenie stosownych przepisów wykonawczych w randze rozporządzenia, wypracowanie odpowiednich rekomendacji, a także zaangażowanie w cały proces Służby Więziennej. Zagadnienia te będą na pewno przedmiotem prac Ministerstwa Sprawiedliwości.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
