Klauzula GAAR wciąż groźna, więcej postępowań w 2024 roku

Szef Krajowej Administracji Skarbowej wszczął w 2024 r. 47 postępowań z zastosowaniem klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania (GAAR). W 2023 r. takich postępowań było 26, a w 2022 - 43. Prawnicy wskazują, że zastosowanie klauzuli nie jest może powszechne, ale to groźna broń skarbówki w zwalczaniu niedozwolonych optymalizacji. Na celowniku fiskusa znajdują się firmowe reorganizacje, wartości niematerialne i prawne, podatek u źródła, transakcje z podmiotami powiązanymi, a ostatnio - także fundacja rodzinna.

Ministerstwo Finansów udostępniło najnowsze dane dotyczące zastosowania ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Od połowy 2016 r., kiedy te przepisy weszły w życie, szef KAS wszczął w sumie 233 postępowań w kierunku wydania decyzji z zastosowaniem klauzuli. W poszczególnych latach tych postępowań wszczęto:

• 2024 r. – 47,
• 2023 r. – 26,
• 2022 r. – 43,
• 2021 r. – 66,
• 2020 r. - 22.

Dotychczas na podstawie GAAR wydano w sumie 171 decyzji wymiarowych, z czego najwięcej dotyczyło PIT (78 decyzji) i CIT (67). 

Przypomnijmy, że daje ona prawo pomijania skutków podatkowych transakcji dokonanych głównie w celu uzyskania korzyści podatkowych. Chodzi w szczególności o treść art. 119a ordynacji podatkowej. Unikaniem opodatkowania są tego rodzaju działania, które nakierowane są przede wszystkim na obniżenie czy też brak opodatkowania, przy użyciu nieuzasadnionych ekonomicznie czynności oraz w sposób sprzeczny z intencją prawodawcy podatkowego. W przypadku stwierdzenia unikania opodatkowania, organ uprawniony jest do pozbawienia podatnika korzyści podatkowej. Następuje to w decyzji określającej zobowiązanie podatkowe podatnika z pominięciem zdarzeń, które zostały podjęte bądź wykorzystane do unikania opodatkowania.

Liczba postępowań podobna w poszczególnych latach

Według prawników liczba postępowań utrzymuje się na podobnym poziomie i w przyszłych latach raczej nie należy się spodziewać dużych wzrostów. 

Jak wskazuje Oskar Wala, starszy menedżer w Zespole ds. Postępowań Podatkowych i Sądowych w KPMG w Polsce, zwiększenie liczby postępowań w 2024 r., pomimo że procentowo duże, raczej nie wskazuje pewnego stałego trendu. Gdyby wyrysować wykres prezentujący liczbę spraw GAAR na przestrzeni lat, przypominałby on sinusoidę, przy czym maksymalna liczba postępowań w 2021 r. wyniosła 66. 

- Nie należy zatem spodziewać się, by postępowania klauzulowe stały się powszechne. Postępowania te dotyczą bowiem bardzo specyficznych sytuacji, a podatnicy, znając już te regulacje, w ramach prowadzonej działalności, starają się unikać ryzyka zastosowania klauzuli GAAR. Tworzy się także coraz większa praktyka w tym zakresie, co zwiększa świadomość podatników. Z drugiej strony, organy podatkowe kładą nacisk na stosowanie klauzuli GAAR, o czym świadczy dokonane pod koniec 2023 rozszerzenie kompetencji dla stosowania GAAR na czterech naczelników urzędów celno-skarbowych. Mogło to także doprowadzić do pewnego „ożywienia” działań administracji skarbowej w tym zakresie, związanego z odciążeniem szefa KAS i nowym spojrzeniem na GAAR - mówi Oskar Wala. 

Chodzi o rozporządzenie z 24 listopada 2023 r. (Dz. U. 2023 poz. 2601), w którym minister finansów upoważnił naczelników czterech urzędów celno-skarbowych - w Krakowie, w Warszawie, w Przemyślu i Białymstoku - do stosowania klauzuli. Szef KAS nadal wydaje opinie zabezpieczające i prowadzi postępowania w sprawie cofnięcia skutków unikania opodatkowania.

Czytaj w LEX: Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania na gruncie podatku akcyzowego > >

Skarbówka ma też inne narzędzia

Jak wskazuje dr Grzegorz Keler, adwokat, dyrektor w Thedy&Partners, skarbówka w pierwszej kolejności stosuje inne klauzule.

- Na razie nie widać, by klauzula stanowiła istotny oręż w rękach fiskusa. Może to wynikać z faktu, że organy w pierwszej kolejności sięgają do innych klauzul antyabuzywnych, których w ostatnich latach w przepisach podatkowych pojawiło się bardzo wiele. W tej sytuacji ogólna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania staje się bronią ostateczną, którą fiskus stosuje wtedy, gdy nie jest w stanie zakwestionować niepożądanych działań optymalizacyjnych w inny sposób – mówi dr Keler.

Według niego charakterystyczne jest to, że do tej pory najwięcej decyzji wymiarowych z zastosowaniem GAAR wydano na gruncie PIT, a nie – jak można by się spodziewać – CIT.

- Wydaje się, że pod lupą szefa KAS znajdują się przede wszystkim transakcje reorganizacyjne dokonywane przez przedsiębiorców. Z pewnością należy więc być ostrożnym przy wszelkiego rodzaju restrukturyzacjach działalności, które prowadzą do osiągnięcia korzyści podatkowych. Szczególna uwaga jest konieczna w przypadku działań podejmowanych w związku z transakcjami kapitałowymi, w celu zwiększenia ich efektywności podatkowej. Fiskus dostrzega w tym obszarze ryzyka optymalizacyjne, czego przykładem są wypowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Finansów wskazujące na nadużywanie przez niektórych podatników instytucji fundacji rodzinnej. Choć niektóre z tych opinii wydają się przesadzone, to wskazują one na kierunek potencjalnych działań organów podatkowych - dodaje dr Keler.

Sprawdź w LEX: Zagadnienie intertemporalnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania > >

Sprawdź również książkę: PIT. Komentarz 2025 [PRZEDSPRZEDAŻ] >>

Na celowniku podatki dochodowe i fundacje rodzinne

Michał Kwaśniewski, adwokat, partner w Quidea, spodziewa się, że również w kolejnych latach skarbówka będzie się skupiać na podatkach dochodowych. Jeśli chodzi o liczbę wszczynanych postępowań, to - według niego -  już w 2025 r. lub ewentualnie w kolejnych latach przekroczone zostaną historyczne maksima.

- Wynika to z dwóch przyczyn. Pierwsza to większe rozeznanie organów skarbowych w zjawiskach, które można zdefiniować jako agresywna optymalizacja podatkowa. Druga to coraz lepsze typowanie do kontroli na zasadzie identyfikacji operacji wysokiego ryzyka przy pomocy informacji dostarczanych przez samych podatników (informacja podatkowa typu TPR, raportowanie schematów podatkowych, itd). Konsekwentnie, w przyszłości można się spodziewać ponownego wzrostu wszczętych kontroli pod kątem zastosowania klauzuli, których zwieńczeniem mogą być wydawane decyzje wymiarowe - mówi Michał Kwaśniewski.

Jak zaznacza, od lat obszarami największego ryzyka są reorganizacje, wartości niematerialne i prawne, podatek u źródła oraz transakcje z podmiotami powiązanymi. Ten trend się utrzyma, ale dojdzie nowy przedmiot zainteresowania fiskusa.

- W moim osobistym odczuciu w kolejnych latach będzie można wyodrębnić nową kategorię spraw z udziałem transakcji, operacji lub reorganizacji z udziałem nowej instytucji prawnej - fundacji rodzinnej. Wynika to z korzystania przez ten podmiot z reżimu odroczonego opodatkowania do czasu dystrybucji oraz chęci zawężenia korzyści z tego tytułu przez organy podatkowe (w tym szefa KAS) w praktyce interpretacyjnej, którą można zaobserwować od przeszło dwóch lat, od kiedy są z nami fundacje rodzinne - mówi mec. Kwaśniewski.

Przypomnijmy, że szef Krajowej Administracji Skarbowej kilkakrotnie odmówił ostatnio wydania opinii zabezpieczającej w sprawie fundacji rodzinnej. Argumentował, że na podstawie okoliczności przedstawionych przez wnioskodawców można przyjąć, że fundacja rodzinna została przez fundatorów wykorzystana jako pewnego rodzaju pośrednik – wehikuł, umożliwiający korzystną podatkowo sprzedaż udziałów w spółce z o.o.

Czytaj również: Czy fundatorzy fundacji rodzinnej muszą być spokrewnieni

Czytaj także w LEX: Realizacja połączenia odwrotnego a klauzule przeciwko unikaniu opodatkowania > >